Τρεις ψηφίδες για τον ήρωα της ΕΟΚΑ Ιάκωβο Πατάτσο

Οι απαγχονισθέντες την 9η Αυγούστου του 1956 ήρωες της ΕΟΚΑ  Χαρίλαος Μιχαήλ , Ανδρέας Ζάκος και Ιάκωβος Πατάτσος.

 Ως Νεομάρτυρας

Η θυσία του Ιάκωβου Πατάτσου είναι μια από τις πάμπολλες περιπτώσεις ακραίας κακοδικίας και επ’ αμοιβή παρουσίαση μάρτυρος προς ενοχοποίηση υπόπτου για συμμετοχή στην ΕΟΚΑ. Αρχειακά είναι πλέον τεκμηριωμένο το γεγονός της πληρωμής 5.000 λιρών Κύπρου στη τουρκοκύπρια ψευδομάρτυρα Εμινέ Νεβζάτ…

Ευτυχώς υπάρχει σειρά μαρτυριών για την περίοδο της αρχικής κράτησης και των πολυήμερων βασανιστηρίων και την επιμονή των αξιωματικών πληροφορίων για άντληση μαρτυρίας ή πληροφοριών από τον Πατάτσο. Η υποδειγματική του στάση η συνεχής επανάληψη της ίδιας θέσης σε όλη τη διάρκεια των απάνθρωπων ανακρίσεων και στη δίκη εξόργισε τους Βρετανούς του Ειδικού Κλάδου.

Η σταθερότητα του αυτή ήταν αγωνιστικώς ηρωική. Η στάση του αυτή δεν εκτιμήθηκε ορθά από τους Βρετανούς για αυτό επέμεναν στη συνέχιση των ξυλοδαρμών και στην κράτηση τυχαίως ευρεθέντος Έλληνα νεαρού ο οποίος ήτο στην περιοχή της απόπειρας κατά του Κόδρου, αστυνομικού που συνόδευε τον αλυσοδεμένο Καραολή στη δίκη.

Στην ανακριτική διαδικασία ο Ειδικός Κλάδος επεδίωκε τη δημιουργία ρωγμών και νέων εκδοχών από τον ανακρινόμενο. Η αλλαγή της αρχικής αφήγησης δημιουργεί νέες δυνατότητες παγίδευσης του κατάκοπου από τις ποικίλες τεχνικές ανάκρισης και εκφοβισμού.

Ο Πατάτσος ως ανακρινόμενος ήτο παρά τις κακοπάθειες έντονα σταθερός και προσευχόμενος συνεχώς διατήρησε απαράμιλλο αυτοέλεγχο προστατεύοντας ένα ολόκληρο δίκτυο συνεργατών και ολόκληρο τον βραχίωνα της ΕΟΚΑ που ήταν συνδεδεμένος με την ΟΧΕΝ (Ορθόδοξη Χριστιανική Ένωση Νέων).

Η σιωπή γύρω από την καταδίκη και τα βασανιστήριά του  μετά την αποκαλύψεις του τουρκοκύπριου δημοσιογράφου Σενέρ Λεβέντ

Η χρυσωθείσα ψευδομάρτυς

Σήμερα επανήλθε το θέμα της Εμινέ Νεβζάτ και της σύμπραξης της επ’ αμοιβή στην άδικη καταδίκη του Ιάκωβου Πατάτσου και την απίστευτη βασανιστική κακομεταχείριση του στον Αστυνομικό σταθμό του Σεραγίου. Γι’ αυτό θεωρούμε πολύτιμο να επαναλάβουμε τις παρακάτω ιστορικώς από καιρού τεκμηριωμένες αλήθειες.

Ο Ιάκωβος Πατάτσος υπήρξε ένας από τους πλέον σταθερούς στην πληροφοριακή σιωπή του κρατούμενος της Βρετανικής αποικιοκρατίας κατά τον εικοστό αιώνα. Από τους πλέον ενάρετους Κυπρίους του αιώνα που μας πέρασε παρουσιάζει από τη στιγμή της σύλληψης του στις 23 Απριλίου του 1956 μιαν αξιοθαύμαστη αυτοκυριαρχία και ένα βάθος πνευματικό που αυξάνεται παρά τις κακουχίες και τα βασανιστήρια μέχρι την άδικη πέρα για πέρα εκτέλεση του στις 9 Αυγούστου του 1956.

Η περίπτωση του Πατάτσου παρουσιάζει πολυμερές ενδιαφέρον και δεν έχει επαρκώς αναλυθεί.

Μια πτυχή του μαρτυρίου του και της καταδίκης του καταδεικνύει την επιχειρησιακή πρακτική εξαγοράς και προστασίας ψευδομαρτύρων από πλευράς των υπηρεσιών πληροφοριών της αποικιοκρατίας σε συνεργασία και συντονισμό με άλλες υπηρεσίες και διοικητικούς φορείς και αξιωματούχους.

Η εξαγορά της ψευδομάρτυρος Εμινέ Νεβζάτ ήταν η πλέον προκλητική. Η νεαρή τότε Νεβζατ έλαβε το μυθικό ποσό, για την εποχή, των πέντε χιλιάδων λιρών ενώ προστατεύτηκε με σειρά μεταγωγών της στην Τουρκία προ και μετά της δίκης και έλαβε ύψιστη αποικιοκρατική τιμή για τις υπηρεσίες της από αξιωματούχο που έφτασε από το Λονδίνο για το σκοπό αυτό.

Οι εκδόσεις Χρ. Ανδρέου ερευνώντας στα βρετανικά αρχεία επισταμένα δημοσίευσαν σειρά εγγράφων που τεκμηριώνουν τον χρηματισμό της ψευδομάρτυρος, τις τιμές που της αποδόθηκαν και τον επιχειρησιακό της χειρισμό με συμμετοχή και της Βρετανικής Πρεσβείας στην Άγκυρα. Ο ειδικός τόμος για τον Ιάκωβο Πατάτσο του πολύτομου έργου «Πεθαίνοντας για την Ελευθερία» μαζί με όσα διέσωσε ο Νικόλαος Βασιλειάδης στο βιβλίο του «Εθνομάρτυρες του Κυπριακού έπους 1955-59», στηριγμένα σε επιτόπια έρευνα στα χρόνια αμέσως μετά τον Αγώνα μορφοποιούν μια καλή βάση για να επιχειρήσει ο ερευνητής μια πρόσθετη εμβάθυνση στην εγκληματική καταδίκη του Πατάτσου και τις ενέργειες που σκηνοθέτησαν μιαν από τις πλέον ακραίες κακοδικίες στα δικαστικά χρονικά της Κύπρου.

Η Εμινέ Νεβζάτ υπήρξε συνεργάτης των μυστικών υπηρεσιών των Βρετανών, αμοίφθηκε αδρώς γι αυτό και έκτισε τη ζωή της με τις πέντε χιλιάδες που έλαβεν ως αμοιβήν αίματος. Προστατεύτηκε όσον κανείς άλλος μάρτυρας κατά την περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ. Έλαβε τιμές και προσέφερε αρνητικές υπηρεσίες στην έκρηξη επιθετικότητος εναντίον των Ελλήνων της Λευκωσίας μετά την σύλληψην του Πατάτσου.

Με όσα αναφέρει ο Σενέρ Λεβέντ και την πρόσφατη επικοινωνία της Εμινέ με Βρετανούς διπλωμάτες είναι εμφανές ότι ως παλαιός συνεργάτης πιθανόν να τυγχάνει ακόμη επιχειρησιακής διαχείρισης όπως πολλοί και πολλές που κατά καιρούς συνεργάζονται με μυστικές υπηρεσίες.

Δεν αποκλείεται να έλαβε και άλλες έμμεσες και άμεσες τιμές και αμοιβές από τους Βρετανούς και τους Τουρκοκύπριους αφού την θεωρούν ηρωίδα. Συνήθως οι οικογένειες τέτοιων συνεργατών των Βρετανικών Υπηρεσιών στηρίζονται ποικιλοτρόπως ως μια πάγια τακτική για κτίσιμο δικτύου διαχρονικού συνεργατών και υποστηρικτών. 

 Η ψυχική και σωματική του δολοφονία

Οι τρεις ανθελληνικές αστυνομικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Λευκωσία μετά τη σύλληψη του Πατάτσου.

Μια από τις αποτυχίες της σύγχρονης ιστοριογραφίας και της πολιτικής σκέψης στην Κύπρο μετά το 1960 ήταν η ελλιπής διερεύνηση και η απουσία εμβάθυνσης στα γεγονότα και τις μυστικές και φανερές ανθελληνικές επιχειρήσεις των Βρετανών και των Τουρκοκυπρίων και όλον το κρίσιμον 1956 έτος οριακό για την ανάπτυξη των διχοτομικών σχεδόν και την ενορχήστρωση μιας νεόκοπης δικαιοσύνης. Με βασικό χαρακτηριστικό τη βαναυσότητα έναντι των Ελλήνων της Κύπρου και την ακραία επιείκεια έναντι των μειονοτικών Τούρκων της νήσου.

Η σύλληψη του Ιάκωβου Πατάτσου σήμανε την έναρξη μιας σειράς οριακών ενεργειών από τον ειδικό κλάδο και άλλες υπηρεσίες. Πρώτη ήτο η απάνθρωπη ανάκριση του Πατάτσου στον Αστυνομικού Σταθμό του Σεραγίου με συμμετοχή και του τουρκικού όχλου ως εργαλείου ακραίου εκφοβισμού τόσον του ιδίου όσον και των Ελλήνων της Λευκωσίας.

 Δεύτερη ήτο η ανάπτυξη ενός πογκρόμ επιθέσεων κατά των Ελλήνων της Λευκωσίας και των εντός των τειχών περιουσιών τους. Με μακροπρόθεσμο στόχο τον βίαιο διαχωρισμό και την ανάπτυξη όξυνσης και την καλλιέργεια μίσους έναντι των Ελλήνων.

Τρίτη ενέργεια η ανάπτυξη συστήματος ψευδομαρτύρων και προσανατολισμό των μαρτύρων για να ενοχοποιηθεί ο Πατάτσος για φόνο και να καταδικαστεί σε θάνατο.

Οι τρεις αυτές επιχειρήσεις ήτο ανήθικες, απάνθρωπες και καταστροφικές για τους Έλληνες της Κύπρου και στην ουσία οδήγησαν τους Τουρκοκύπριους σε μιαν οδόν αυτοκαταστροφής, απομονωτισμού και αδιεξόδου για την μειονότητα και τις προοπτικές των απλών ανθρώπων της.

Το ιστοριογραφικό αυτό κενό αναπλήρωσε σε μεγάλο βαθμό η έκδοση των πρακτικών της δίκης του Πατάτσου και ο εκτενής σχολιασμός τους με παράλληλη εκτενή έρευνα. Οι εκδόσεις Χρ. Ανδρέου προσέφεραν στα χρόνια του ενενήντα ένα πολύτιμο εργαλείο ερεύνης που στην περίπτωση του Πατάτσου δεν αξιοποιήθηκε όσο έπρεπε.

Επιπρόσθετα η παρουσίαση του επιχειρησιακού Κέντρου που εδρεύει στον Αστυνομικόν Σταθμό του Σεραγίου δεν προξένησε μιαν σειρά ερευνητικών εργασιών που να καταδεικνύει το σκοτεινό του ρόλο και να απαριθμήσει τις δράσεις που αναπτύχθηκαν εκεί στα χρόνια του πενήντα και με ποιους πρωταγωνιστές.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)