Ερμηνεία Α΄ Γενεσίου τη Θεοτόκου
Δυο λόγια εισαγωγικά: Είναι ευτυχές το γεγονός ότι υπάρχουν δύο Κανόνες για το Γενέσιον της Θεοτόκου, του Κυρίου Ιωάννου και του Κυρίου Ανδρέου. Και οι δύο κανόνες χαρακτηρίζονται για την απλότητά τους και την ευκολία κατανόησής τους, γι’ αυτό δεν χρειάζεται λεπτομερής ανάλυση των τροπαρίων, όπως συνηθίζουμε σε άλλους Κανόνες. Θα αρκεστούμε σε έναν απλό σχολιασμό και μία υπενθύμιση σε γεγονότα, γνωστά και από άλλους Κανόνες και ιδιαίτερα των Βιβλικών Ωδών, για τις οποίες γίνεται σχεδόν πάντα μνεία στα πρώτα τροπάρια των Ωδών των Κανόνων.
Α΄ Κανὼν τοῦ Κυρίου Ἰωάννου
Κανών α’, ᾨδὴ α’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Δεῦτε λαοί, ᾄσωμεν ᾆσμα Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῷ διελόντι θάλασσαν,
καὶ ὁδηγήσαντι, τὸν λαὸν ὃν ἀνῆκε, δουλείας Αἰγυπτίων,
ὅτι δεδόξασται».
Δεῦτε πιστοί, Πνεύματι θείῳ γηθόμενοι, τὴν ἐξ ἀκάρπου σήμερον, ἐπιδημήσασαν, εἰς βροτῶν σωτηρίαν, ἀειπάρθενον Κόρην,
ὕμνοις τιμήσωμεν.
Σχολιασμός
Κατ’ απομίμηση της Α΄ Βιβλικής Ωδής, πράγμα που γίνεται σε όλους τους Κανόνες, στιχουργείται και το επόμενο τροπάριο που έχει ως θέμα την Γέννηση της Θεοτόκου από την άκαρπη Άννα, η οποία ήρθε για την σωτηρία του κόσμου και παραμένει πάντα αειπάρθενος.
Χαῖρε σεμνή, Μήτηρ καὶ δούλη Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ,
ἡ τῆς ἀρχαίας πρόξενος, μακαριότητος, τῶν ἀνθρώπων τῷ γένει,
σὲ πάντες ἐπαξίως, ὕμνοις δοξάζομεν.
Σχολιασμός
Τονίζεται ότι η Παναγία είναι η πρόξενος της αρχαίας μακαριότητος, την οποία ο άνθρωπος την είχε από παλιά, την έχασε και τώρα η Παναγία γίνεται η αιτία να ξαναποκτήσει ο άνθρωπος αυτήν την αρχαία μακαριότητα, αυτήν την ευτυχία.
Ἡ τῆς ζωῆς τίκτεται σήμερον γέφυρα,
δι’ ἧς βροτοὶ ἀνάκλησιν τῆς καταπτώσεως τῆς εἰς ᾍδου
εὑρόντες Χριστὸν τὸν ζωοδότην ὕμνοις δοξάζουσιν.
Σχολιασμός
Η Παναγία με την Γέννησή της γίνεται η γέφυρα της μετάβασης των ανθρώπων από τον Άδη στην ζωή και γι’ αυτό πρέπει να δοξάζουμε τον Ζωοδότη Χριστό. Ζωή αιώνια υπήρχε αλλά μετά την κατάπτωση των Πρωτοπλάστων η ζωή έγινε πεπερασμένη. Η Παναγία με την Γέννησή της γίνεται η αιτία της επανάκτησης της αιώνιας ζωής με την ανάκληση των συνεπειών της κατάπτωσης.
Κανών α’, ᾨδὴ γ’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Στερέωσον ἡμᾶς ἐν σοὶ Κύριε, ὁ ξύλῳ νεκρώσας τὴν ἁμαρτίαν,
καὶ τὸν φόβον σου ἐμφύτευσον, εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν
τῶν ὑμνούντων σε».
Ο υμνογράφος μας υπενθυμίζει την γ΄ Ωδή που αναφέρεται στο όραμα του Αββακούμ, όταν αξιώθηκε να δει τα μελλούμενα γεγονότα της έλευσης του Χριστού. Κάνει λόγο για την στήριξή μας με το ξύλο του Σταυρού, που νέκρωσε την αμαρτία, και για το φύτεμα του φόβου του Θεού στις καρδιές αυτών που τον ανυμνούν και τον δοξάζουν. Και όταν λέμε να έχουμε φόβο Θεού δεν εννοούμε ότι πρέπει να φοβόμαστε τον Θεό αλλά να τον σεβόμαστε και να τηρούμε τις εντολές μας. Η τήρηση των εντολών του Θεού είναι απόδειξη όχι του φόβου αλλά της αγάπης που νιώθουμε γι’ αυτόν ως ανταπόδοση της δικής του μεγάλης αγάπης.
Ἀμέμπτως τῷ Θεῷ πολιτευσάμενοι τὴν πάντων ἐκύησαν σωτηρίαν,
οἱ θεόφρονες γεννήτορες τῆς τὸν Κτίστην τεκούσης καὶ Θεὸν ἡμῶν.
Ο λόγος για τους γεννήτορες της Παναγίας Ιωακείμ και Άννα, που η πολιτεία τους ήταν άμεμπτη, είχαν φρόνημα Θεού (θεόφρονες) και γι’ αυτό γέννησαν αυτήν που θα γεννούσε την Κτίστη της πλάσης και τον Σωτήρα των πάντων, που είναι και ο Θεός μας. Επομένως και η δική μας η σωτηρία, που προήλθε από την κόρη των δυο θεόφρονων γεννητόρων, εξαρτάται από την δική μας άμεμπτη ζωή.
Ὁ πᾶσι τὴν ζωὴν πηγάζων Κύριος ἐκ στείρας προήγαγε τὴν Παρθένον· ἣν εἰσδῦναι κατηξίωσε μετὰ τόκον φυλάξας ἀδιάφθορον.
Ο Κύριος, ο ζωής χορηγός «τοις πάσι», από μια στείρα, την Άννα, έφερε στο φως μια Παρθένο, στην οποία «εισέδυσε» διατηρώντας την παρθενία της και μετά την γέννηση. Το θαυμαστό γεγονός εδώ είναι ότι από μια στείρα γεννιέται μία κόρη, η Παρθένος Μαρία, η οποία είναι ο προάγγελος της Ζωής, του Κυρίου, η οποία παρέμεινε παρθένος και μετά τον τοκετό της. Επίσης πρόκειται για διείσδυση, δηλαδή μπήκε στην μήτρα της Παρθένου Μαρίας ως σχηματισμένος άνθρωπος με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος και όχι με την θέληση ανδρός.
Τῆς Ἄννης τὸν καρπὸν Μαρίαν σήμερον, τὴν βότρυν κυήσασαν ζωηφόρον, ὡς Θεοτόκον ἀνυμνήσωμεν, προστασίαν τε πάντων
καὶ βοήθειαν.
Σχολιασμός
Η Παρθένος Μαρία είναι ο καρπός της άκαρπης Άννας, που εδώ χαρακτηρίζεται ως «ζωηφόρος βότρυς», αφού έφερε στην ζωή την Πηγή της ζωής τον Χριστό, ο οποίος δίνει τους ζωηφόρους χυμούς του σε αυτούς που κοινωνούν του Αίματος και του Σώματος Χριστού κατά την Θεία Κοινωνία. Στην ζ΄ Ωδή του Ακαθίστου Ύμνου η Παναγία χαρακτηρίζεται όχι σαν «βότρυν» (σταφύλι) αλλά σαν άμπελος που καλλιεργείται και φέρνει «βότρυν» (το σταφύλι), που είναι ο Χριστός: η «άμπελος η αληθινή, τον βότρυν τον πέπειρον (πλούσιο) η γεωργήσασα, οίνον στάζοντα, τον τας ψυχάς ευφραίνοντα των πιστώς σε δοξαζόντων». Αλλά και ο ίδιος ο Χριστός παρομοιάζει τον εαυτό του με την άμπελο και τους μαθητές με τα κλήματα, που πρέπει να είναι πάντα συνδεδεμένα με την άμπελο. Και στην εορτή της Υψώσεως του Τιμίου σταυρού, στους αίνους ο υμνογράφος απορεί με το παράδοξο θαύμα, όπου ο σταυρός βαστάζει τον Χριστό, τον «βότρυν πλήρη ζωῆς» «Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος! ὡς βότρυν πλήρη ζωῆς, ὁ βαστάσας τὸν ὕψιστον, ἀπὸ γῆς ὑψούμενος, Σταυρὸς ὁρᾶται σήμερον»·
Γενικώς η παρομοίωση με την άμπελο, τα κλήματα και τον οίνο είναι μια πολύ οικεία εικόνα στην εκκλησιαστική υμνογραφία.
Κάθισμα
Ἡ Παρθένος Μαριάμ, καὶ Θεοτόκος ἀληθῶς, ὡς νεφέλη τοῦ φωτός, σήμερον ἔλαμψεν ἡμῖν καὶ ἐκ Δικαίων προέρχεται εἰς δόξαν ἡμῶν.
Οὐκ ἔτι ὁ Ἀδὰμ κατακρίνεται· ἡ Εὔα τῷν δεσμῶν ἠλευθέρωται·
καὶ διὰ τοῦτο κράζομεν βοῶντες ἐν παρρησίᾳ τῇ μόνῃ Ἁγνῇ·
Χαρὰν μηνύει ἡ γέννησίς σου, πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ.
Σχολιασμός
Η Παρθένος Μαρία ως αληθινή Θεοτόκος σαν φωτεινή νεφέλη μας φωτίζει σήμερα με την λάμψη της, δηλαδή την γέννησή της και, επειδή προέρχεται από Δίκαιους γονείς, γίνεται η αφορμή να δοξαστούμε κι εμείς. Ο Αδάμ με την μετάνοιά του δεν κατακρίνεται. Η Εύα έχει ελευθερωθεί από τα προηγούμενα δεσμά της κι έτσι έχουμε κάθε λόγο να φωνάζουμε δυνατά με κάθε παρρησία στην μόνη Αγνή γυναίκα: Η Γέννησή σου Θεοτόκε, προμηνύει χαρά για όλη την οικουμένη.
Κανών α’, ᾨδὴ δ’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Εἰσακήκοα Κύριε τὴν ἀκοὴν τῆς σῆς οἰκονομίας
καὶ ἐδόξασά σε μόνε φιλάνθρωπε».
Επαναλαμβάνοντας τα λόγια, που είπε ο Αββακούμ στο όραμά του, ο υμνογράφος τονίζει ότι το σχέδιο σωτηρίας του ανθρώπου από τον Θεό το ακούει με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση και γι’ αυτό αισθάνεται την ανάγκη να τον δοξάσει, γιατί είναι ο μόνος που αγαπά αληθινά τόσο πολύ τον άνθρωπο.
Ἀνυμνοῦμέν σε, Κύριε, τὸν τοῖς πιστοῖς σωτήριον λιμένα
παρασχόντα πᾶσι τὴν σὲ κυήσασαν.
Ανυμνούμε, Κύριε, εσένα, που είσαι το λιμάνι σωτηρίας για τους πιστούς, γιατί μας χαρίζεις αυτήν που σε γέννησε. Αυτή που γέννησε τον Χριστό, έγινε η αιτία να αποκτήσουμε εμείς ένα λιμάνι και μάλιστα λιμάνι σωτηρίας, όπου θα καταφεύγουμε και θα σωζόμαστε.
Σὲ Θεόνυμφε καύχημα πᾶσι Χριστὸς ἀνέδειξε καὶ κράτος,
τοῖς ὑμνοῦσι πίστει σοῦ τὸ μυστήριον.
Ο Χριστός ανέδειξε εσένα, Νύμφη του Θεού, καύχημα και κραταιά δύναμη γι’ αυτούς, που υμνούν με πίστη το μέγα Μυστήριο της Γέννησής σου. Το μυστήριο του να γίνει η Θεοτόκος νύφη Θεού φυσικά αποτελεί καύχημά μας, διότι το ανθρώπινο γένος καταξιώθηκε στο πρόσωπό της. Είναι όμως και κραταιά δύναμη δίπλα στον Παντοδύναμο Θεό, διότι «πολλά ισχύει δέησις μητρός προς ευμένειαν δεσπότου». Εμείς οι άνθρωποι είμαστε τυχεροί, γιατί έχουμε μια τόσο ισχυρή πρεσβεία « προστασία των χριστιανών ανεπαίσχυντη, μεσιτεία προς τον Ποιητήν αμετάθετη..».
Ἀπειρόγαμε Δέσποινα, ταῖς σαῖς λιταῖς λυτρούμενοι πταισμάτων, εὐγνωμόνως
πάντες σὲ μακαρίζομεν.
Σχολιασμός
Δέσποινα Θεοτόκε, εσύ που δεν γνώρισες γάμο ανθρώπου, επειδή με τις προσευχές σου μας λύτρωσες από τα πταίσματά μας, σου χρωστούμε άπειρη ευγνωμοσύνη και σε μακαρίζουμε. Ο υμνογράφος είναι πεπεισμένος ότι η Παναγία μεσιτεύει συνεχώς και μας λυτρώνει από την δουλεία των παθών και γι’ αυτό της αξίζει κάθε ευγνωμοσύνη και ευχαριστία.
Κανών α’, ᾨδὴ ε’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ὁ σκιόγραφον ἀχλύν αἰνιγμάτων σκεδάσας,
καὶ τῶν πιστῶν ἐκβάσει τῆς ἀληθείας
διὰ τῆς θεόπαιδος καταυγάσας τὰς καρδίας,
καὶ ἡμᾶς τῷ φωτί σου Χριστὲ καθοδήγησον».
Σχολιασμός
Ο Χριστός, που είναι η αλήθεια των πιστών και διέλυσε την σκοτεινιά των αινιγματικών προφητειών και που με το παιδί του Θεού, καθάρισε τις καρδιές των ανθρώπων, καθοδήγησε και εμάς με το φως σου, Χριστέ μου. Οι προφητείες ήταν αινιγματικές, διότι οι προφήτες για την αλήθεια του Χριστού μιλούσαν με έναν κεκαλυμμένο λόγο και μόνο ο Χριστός με τον ερχομό του έφερε το φως της Αληθείας στον κόσμο «Εγώ ειμί η αλήθεια και το φως» μας δίδαξε, για το οποίο παρακαλούμε τον Χριστό να το στείλει και να μας φωτίσει.
Ἀνυμνήσωμεν, λαοί, τὴν τῶν πάντων αἰτίαν τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς γενέσθαι τὸν αἴτιον·
ἧς τὸν τύπον ἔχαιρον, ἀξιούμενοι Προφῆται,
ἐναργῆ σωτηρίαν ταύτης καρπούμενοι.
Σχολιασμός
Ας ανυμνήσουμε, λαοί, την αιτία των πάντων, δηλαδή το ότι υπήρξε η αιτία που ήρθε και σε εμάς ο Κύριος. Με την προτύπωση αυτής χαίρονταν αξιόλογοι προφήτες αναγνωρίζοντάς την ως τον ξεκάθαρο καρπό της σωτηρίας. Στην Παλαιά Διαθήκη έχουμε πολλές προτυπώσεις για την Παναγία και την Γέννηση του Χριστού, που όλες τους προμήνυαν τον καρπό της σωτηρίας, για τον ο οποίο αποκλειστική αιτία ήταν η Παναγία με την αγία της ζωή.
Τῆς ἀνίκμου ὁ βλαστὸς ῥάβδου τοῦ ἱερέως,
τῷ Ἰσραὴλ ἐδήλωσε πρόκρισιν·
καὶ νῦν τὴν λαμπρότητα τῶν φυσάντων παραδόξως,
δᾳδουχεῖ τὸ ἐκ στείρας πανένδοξον κύημα.
Σχολιασμός
Ο βλαστός της άκαρπης ράβδου του ιερέα (Ααρών) φανέρωσε στον Ισραήλ την προτίμησή του. Και τώρα το πανένδοξο αποκύημα μιας στείρας αναδεικνύει την μεγαλείο αυτών, που τεκνοποίησαν με παράδοξο τρόπο. Είναι προφανής αυτή η προτύπωση, μια από τις πολλές, όπου η άνθιση της ξερής ράβδου του Ααρών προτύπωνε την γέννηση της Παρθένου από την πρώην στείρα Άννα. Εδώ όμως τονίζεται ότι τέκνο αυτών των ανθρώπων (Ιωακείμ και Άννα) είναι λαμπρό και ο τρόπος με το οποίο απέκτησαν το τέκνο αυτό είναι παράδοξος.
Κανών α’, ᾨδὴ ς’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Πρὸς Κύριον ἐκ κήτους ὁ Ἰωνᾶς ἐβόησε·
Σὺ με ἀνάγαγε ἐκ πυθμένος ᾍδου δέομαι,
ἵνα ὡς λυτρωτῇ ἐν φωνῇ αἰνέσεως,
ἀληθείας τε πνεύματι θύσω σοι».
Πρὸς Κύριον ἐν θλίψει στειρώσεως ἐβόησαν
τῆς Θεομήτορος οἱ θεόφρονες γεννήτορες
καὶ ταύτην γενεαῖς γενεῶν ἐκύησαν
εἰς κοινὴν σωτηρίαν καὶ καύχημα.
Σχολιασμός
Ο υμνογράφος, παίρνοντας αφορμή από την απεγνωσμένη φωνή του Ιωνά μέσα στο κήτος, αναφέρεται και στη φωνή των γεννητόρων της Θεοτόκου, οι οποίοι, επειδή φρονούσαν τα του Θεού (θεόφρονες), γι’ αυτό ευοδόθηκαν οι προσευχές τους και απόκτησαν εκείνη (την Θεοτόκο) που αποτέλεσε την κοινή σωτηρία και το καύχημά μας. Άλλη μια προτύπωση της τριημένου παραμονής του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του κήτους με την τριήμερο ταφή του Χριστού μέσα στα σπλάχνα της γης. Και ενώ ο Χριστός αυτοδυνάμως αναστήθηκε και «εκ κοιλίας Άδου ερύσατο ημάς…» ο Ιωνάς μόνο με την επίκληση του Θεού κατόρθωσε να βγει από την κοιλιά του κήτους. Το ίδιο με τους γεννήτορες της Θεοτόκου: με την ακατάπαυστη προσευχή τους κατόρθωσαν να βγουν από την κατακραυγή της κοινωνίας τους και να αποκτήσουν ένα τέκνο, τον Χριστό, που είναι το καύχημα και η σωτηρία όλων των γενεών.
Ἐδέξαντο οὐράνιον δῶρον ἀξιόθεον
τῆς Θεομήτορος οἱ θεόφρονες γεννήτορες,
αὐτῶν τῶν Χερουβὶμ ὑπερφέρον ὄχημα,
τὴν τοῦ Λόγου καὶ Κτίστου λοχεύτριαν.
Σχολιασμός
Ο λόγος και πάλι στον δίκαιο Ιωακείμ και Άννα, τους γεννήτορες της Θεοτόκου, που δέχτηκαν το ουράνιο δώρο, την Παναγία, που αποτελεί το όχημα που είναι ανώτερο από τα Χερουβίμ, γιατί έμεινε λεχώνα στον Λόγο και τον Κτίστη του Παντός. Ο Θεός ανταποκρίθηκε στις προσευχές του Ιωακείμ και της Άννας και τους χάρισε ένα ουράνιο δώρο, αυτό που δεν μπορούσαν ούτε καν να το φανταστούν, ανώτερο και από τα Χερουβείμ και από τα Σεραφείμ.
Καὶ νῦν… Θεοτοκίον
Χρυσοῦν θυμιατήριον γέγονας· τὸ πῦρ γὰρ ἐν γαστρί σου ἐσκήνωσεν,
ὁ Λόγος ἐκ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου, καὶ ἐν ἀνθρώπου μορφῇ καθωράθη,
Θεογεννῆτορ ἁγνή.
Σχολιασμός
Η Παναγία, λέγει ο υμνογράφος, έγινε χρυσό θυμιατήρι που δέχτηκε μέσα της το πυρ της Θεότητας μέσα στα σπλάχνα της και ο Υιός και Λόγος του Θεού με την συνδρομή του Αγίου Πνεύματος πήρε μορφή ανθρώπου, γιατί είσαι η αγνή μητέρα του Θεού.
Ακολουθούν το Κοντάκιο και ο Οίκος, που αποτελούν το μεν Κοντάκιο η σύνοψη της εορτής, ενώ ο οίκος η επισήμανση του γεγονότος της εορτής.
Κοντάκιον Ἦχος δ’ Αὐτόμελον
Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα ὀνειδισμοῦ ἀτεκνίας, καὶ Ἀδὰμ καὶ Εὔα,
ἐκ τῆς φθορᾶς τοῦ θανάτου, ἠλευθερώθησαν, Ἄχραντε,
ἐν τῇ ἁγίᾳ γεννήσει σου· αὐτὴν ἑορτάζει καὶ ὁ λαός σου,
ἐνοχῆς τῶν πταισμάτων, λυτρωθεὶς ἐν τῷ κράζειν σοι·
Ἡ στεῖρα τίκτει τὴν Θεοτόκον καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.
Ὁ Οἶκος
Ἡ προσευχὴ ὁμοῦ καὶ στεναγμός τῆς στειρώσεως καὶ ἀτεκνώσεως Ἰωακείμ τε καὶ Ἄννης, εὐπρόσδεκτος, καὶ εἰς τὰ ὦτα Κυρίου ἐλήλυθε, καὶ ἐβλάστησαν καρπὸν ζωηφόρον τῷ κόσμῳ· ὁ μὲν γὰρ προσευχὴν
ἐν τῷ ὄρει ἐτέλει, ἡ δὲ ἐν παραδείσῳ ὄνειδος φέρει ἀλλὰ μετὰ χαράς,
ἡ στεῖρα τίκτει τὴν Θεοτόκον, καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.
Κανών α’, ᾨδὴ ζ’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Βάτος ἐν ὄρει πυράφλεκτος, καὶ δροσοβόλος κάμινος Χαλδαϊκή, σαφῶς προγράφει σε Θεόνυμφε· τὸ γὰρ θεῖον ἄϋλον ἐν ὑλικῇ γαστρί, πῦρ ἀφλέκτως ἐδέξω· διὸ τῷ ἐκ σοῦ τεχθέντι κράζομεν·
Εὐλογητὸς ὁ Θεός, ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».
Σχολιασμός
Ο υμνογράφος αναφέρεται ακόμη και σε δύο άλλες προτυπώσεις της Παλαιάς Διαθήκης, την πυρπολούμενη αλλά μη φλεγόμενη βάτο του Μωυσή και το δροσερό καμίνι των Χαλδαίων του Νοβοχοδονόσουρα, για να δηλώσει ότι όπως και εκεί έτσι και εδώ το θείο πυρ που δέχτηκε στα σπλάχνα της η Θεοτόκος δεν την κατέκαυσε με την Γέννηση του Χριστού κι έτσι είναι ευλογημένος ο Θεός των Πατέρων και ημών.
Σοῦ ταῖς ἀΰλοις ἐμφάσεσιν ὁ νομοθέτης εἴργετο κατανοεῖν,
τὸ μέγα Πάνσεμνε μυστήριον, μὴ φρονεῖν χαμαίζηλα,
συμβολικῶς παιδευόμενος ποτέ· διὸ ἐκπλαγεὶς τὸ θαῦμα ἔλεγεν· Εὐλογητὸς
ὁ Θεός, ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.
Σχολιασμός
Ο νομοθέτης Μωυσής δεν μπορούσε να κατανοήσει τις διάφορες εκφάνσεις της Θεϊκής παρουσίας, αλλά ο Θεός ήθελε να τον παιδαγωγήσει συμβολικά, ώστε να μην βλέπει τα χαμηλά πράγματα και τα ζηλεύει, όμως αναγνώριζε το θαύμα που έβλεπε μπροστά του και υμνολογούσε τον Θεό των Πατέρων μας. Η συμβολική παρουσία του Χριστού της Παλαιάς Διαθήκης γίνεται απόλυτα αισθητή και πραγματική στην Καινή Διαθήκη. Το «μὴ φρονεῖν χαμαίζηλα» του Θεού προς τον Μωυσή έγινε «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός» στον προφητάνακτα Δαυίδ. Η κεκαλυμμένη αλήθεια της Παλαιάς Διαθήκης έγινε η αποκεκαλυμμένη της Καινής Διαθήκης. Ο Θεός των Πατέρων μας είναι ευλογητός από τον Μωυσή, του Τρεις Παίδες μέχρι τις χιλιάδες των ανθρώπων που μαρτύρησαν για τον Χριστό.
Ὄρος καὶ πύλην οὐράνιον καὶ νοητὴν σε κλίμακα θεοπρεπῶς
χορὸς ὁ θεῖος προηγόρευσε· ἐκ σοῦ γὰρ λίθος τέτμηται,
οὐχ ὑποστὰς ἐγχειρίδιον ἀνδρός καὶ πύλην,
δι᾿ ἧς διῆλθε Κύριος, τῶν θαυμασίων Θεός, ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.
Σχολιασμός
Ο θείος χορός των Αγγέλων προσφωνούσε την Παναγία μέσω των προφητών και των υμνογράφων, όπως ταίριαζε σε Θεογεννήτορα, όρος, ουράνια πύλη και νοητή κλίμακα, διότι εσύ είσαι το «αλατόμητον όρος», που αποκόπηκε ο ακρογωνιαίος λίθος της εκκλησίας χωρίς να μπει χέρι ανδρός, η «ανατολική πύλη», από όπου πέρασε ο Χριστός, ο Θεός των θαυμάσιων πραγμάτων, ο Θεός των Πατέρων μας και η κλίμαξ, με την οποία ανεβαίνουμε στον Υιό της και Λόγο του Θεού.
Κανών α’, ᾨδὴ η’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ἐν τῇ καμίνῳ τῇ τῶν Παίδων προαπεικόνισας ποτέ,
τὴν σὴν Μητέρα, Κύριε· ὁ γὰρ τύπος τούτους πυρὸς ἐξείλετο,
ἀφλέκτως ἐμβατεύοντας· ἣν ὑμνοῦμεν ἐμφανισθεῖσαν διὰ σοῦ
τοῖς πέρασι σήμερον καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».
Σχολιασμός
Τα ίδια γεγονότα περιγράφονται κάθε φορά διαφορετικά, όπως εδώ η κάμινος των Τριών Παίδων, και πάντα όμως μας δημιουργούν ευχάριστες εντυπώσεις: Ο Κύριος βάσει αρχικού σχεδίου προεικόνισε το άφλεκτο της Παναγίας, με το άφλεκτο των Τριών Παίδων, παρόλο ότι δέχτηκε το πυρ της Θεότητας και μάλιστα όχι εξωτερικά, όπως οι Τρεις Παίδες, αλλά εσωτερικά, στα σπλάχνα της, γι’ αυτό πρέπει να την δοξολογούμε σε όλα τα πέρατα της γης, όπου έγινε γνωστή η αγία της μορφή. Το ίδιο τονίζει και το τροπάριο «τότε μεν τυπούμενος, νυν δε ενεργούμενος». Η προτύπωση της αρχαίας εποχής έγινε ενέργεια και πραγματικότητα στην σύγχρονη εποχή.
Τῆς πρὸς Θεὸν ἡμῶν καταλλαγῆς ἡ προορισθεῖσα σκηνή
τοῦ εἶναι νῦν ἀπάρχεται, τεξομένη Λόγον ἡμῖν παχύτητι σαρκὸς ἐμφανιζόμενον· ὃν ὑμνοῦμεν οἱ ἐκ μὴ ὄντων δι᾿ αὐτοῦ τὸ εἶναι λαβόντες, καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Σχολιασμός
Σύμφωνα με το σχέδιο του Θεού η Παναγία ήταν προορισμένη να γίνει το σκήνωμα της συμφιλίωσής μας με τον Θεό κι αυτό πραγματοποιείται σήμερα με την Γέννηση της Θεοτόκου. Ο προορισμός της ήταν να γεννήσει για εμάς τον Λόγο του Θεού, που εμφανίστηκε με την παχύτητα της ανθρώπινης σάρκας. Αυτόν υμνολογούμε εμείς που ήρθαμε από το πουθενά, γιατί πήραμε την ύπαρξή μας εξαιτίας αυτού και αισθανόμαστε την ανάγκη να τον εξυμνούμε σε όλους τους αιώνες.
Ἡ τῆς στειρώσεως μεταβολή τὴν κοσμικὴν τῶν ἀγαθῶν
διέλυσε στείρωσιν καὶ τρανῶς τὸ θαῦμα Χριστὸν ὑπέδειξε,
βροτοῖς ἐπιδημήσαντα· ὃν ὑμνοῦμεν οἱ ἐκ μὴ ὄντων,
δι᾿ αὐτοῦ τὸ εἶναι λαβόντες καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Σχολιασμός
Η μεταβολή της στείρωσης της Άννας προκάλεσε την στείρωση της επιθυμίας των κοσμικών αγαθών και ανέδειξε με θαυμαστό τρόπο το θαύμα, που λέγεται Χριστός, ο οποίος ήρθε και έμεινε ανάμεσα στους θνητούς. Αυτόν υμνολογούμε εμείς που ήρθαμε από το πουθενά, γιατί πήραμε την ύπαρξή μας εξαιτίας αυτού και αισθανόμαστε την ανάγκη να τον εξυμνούμε σε όλους τους αιώνες.
Κανών α’, ᾨδὴ θ’, τῆς Θεοτόκου
Ἦχος β’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ἡ τὸν πρὸ ἡλίου φωστῆρα, τὸν Θεὸν ἐξανατείλαντα,
σωματικῶς ἡμῖν ἐπιδημήσαντα, ἐκ λαγόνων παρθενικῶν,
ἀφράστως σωματώσασα, εὐλογημένη πάναγνε,
σὲ Θεοτόκε μεγαλύνομεν».
Σχολιασμός
Η θ΄ Ωδή των Κανόνων είναι αφιερωμένη στον ύμνο της Παναγίας. Ο υμνογράφος απευθύνεται στην Παναγία και αναγνωρίζοντας την μεγάλη της προσφορά με το να δώσει το σώμα της με τρόπο που είναι αδύνατο να τον περιγράψει κανείς και να συμβάλει στο να ανατείλει ο ήλιος που υπήρχε πριν από τον δικό μας ήλιο. Είναι ευλογημένη, γιατί έμεινε πάναγνη στην παρθενική κοιλία της και γι’ αυτό την δοξολογούμε, γιατί είναι πραγματική Θεοτόκος.
Ὁ τοῖς ἀπειθοῦσι λαοῖς ἐξ ἀκροτόμου βλύσας νάματα,
τοῖς εὐπειθοῦσιν ἔθνεσι χαρίζεται, ἐκ λαγόνων στειρωτικῶν,
καρπὸν εἰς εὐφροσύνην ἡμῖν, σὲ Θεομῆτορ ἄχραντε,
ἣν ἐπαξίως μεγαλύνομεν.
Σχολιασμός
Εδώ ο υμνογράφος κάνει σύγκριση ανάμεσα στην ακατέργαστη πέτρα, από την οποία με το πρόσταγμα του Μωυσή ανέβλυσε ύδατα, για να ξεδιψάσουν οι απειθείς Εβραίοι, με τον καρπό που προήλθε από μια στείρα γυναίκα, για να ευφράνει τους ευπειθείς πιστούς. Αυτός ο καρπός είναι η Άχραντη Θεογεννήτρια, την οποία επάξια δοξολογούμε.
Τὴν τῆς ἀποτόμου ἀρχαίας ἀναιρέτιν ἀποφάσεως,
καὶ τῆς Προμήτορος τὴν ἐπανόρθωσιν,
τὴν τοῦ γένους τῆς πρὸς Θεὸν αἰτίαν οἰκειώσεως,
τὴν πρὸς τὸν Κτίστην γέφυραν, σὲ Θεοτόκε μεγαλύνομεν.
Σχολιασμός
Ο Υμνογράφος απαριθμεί τους λόγους για τους οποίους πρέπει να δοξολογούμε την Θεοτόκο: α) αναίρεσε την αρχαία σκληρή απόφαση του Θεού για το Παράπτωμα των Πρωτοπλάστων β) επανέφερε την Προμήτορα Εύα στην θέση, που της άξιζε γ) έγινε η αιτία της συμφιλίωσης του ανθρώπινου γένους με τον Θεό και τέλος δ) έγινε η γέφυρα από την οποία μπορούμε να περάσουμε, για να συναντήσουμε τον Θεό.
