- ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Σε κάθε πρόταση ή τροπάριο βλέπουμε τα νοηματικά σύνολα, τα μεταφράζουμε, τα συνθέτουμε και φτάνουμε στο νόημα της πρότασης ή του τροπαρίου. Οι ιδέες που εκφράζονται μπορεί να είναι παράλληλες, συμπληρωματικές ή και αντίθετες. Η σύνδεση και η σύγκριση αυτών των νοηματικών συνόλων δίνουν το συνολικό νόημα της πρότασης ή του τροπαρίου. Υπόψη ότι μπορεί να έχουμε συμβολισμούς, αλληγορίες κλπ. και θα πρέπει να βρίσκουμε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στις κυριολεξίες και τις αλληγορίες.
- ΥΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Οι πιο εμφατικές λέξεις μέσα στην πρόταση είναι η πρώτη και η τελευταία, όπου μπαίνουν εκείνες οι λέξεις – νοήματα που θέλουμε να τονίσουμε. Το ρήμα χτυπώ έχει πρωταρχική σημασία, γι’ αυτό και μπαίνει πρώτη πρώτη. Το δυνατά μπαίνει τελευταίο, γιατί θέλει να τονίσει το έντονο συναίσθημα, από το οποίο διακατέχεται το υποκείμενο (εγώ), το οποίο διευκρινίζεται περισσότερο και από τους άλλους προσδιορισμούς (με καρδιοχτύπι τρεις φορές). Βέβαια θα μπορούσαν οι όροι να πάρουν και άλλες θέσεις αλλά κάθε φορά θα δίνουμε διαφορετική βαρύτητα με τις λέξεις που θα βάζουμε στις πιο εμφατικές θέσεις. Όλες αυτές οι θέσεις που υποδηλώνουν και διαφορετικό ύφος είναι το ύφος του κειμένου, το οποίο εξετάζει μια υφολογική ανάλυση του κειμένου. Κοιτάξτε αυτές τις αποχρώσεις με τη διαφορετική θέση του κάθε όρου:
Χτυπώ με καρδιοχτύπι τρεις φορές την ξύλινη πόρτα δυνατά.
Χτυπώ δυνατά με καρδιοχτύπι τρεις φορές την ξύλινη πόρτα.
Χτυπώ την ξύλινη πόρτα με καρδιοχτύπι τρεις φορές δυνατά.
Χτυπώ τρεις φορές με καρδιοχτύπι την ξύλινη πόρτα δυνατά.
Με καρδιοχτύπι χτυπώ τρεις φορές την ξύλινη πόρτα δυνατά.
Τρεις φορές χτυπώ με καρδιοχτύπι την ξύλινη πόρτα δυνατά.
Την ξύλινη πόρτα χτυπώ με καρδιοχτύπι τρεις φορές δυνατά.
Δυνατά χτυπώ με καρδιοχτύπι τρεις φορές την ξύλινη πόρτα. κλπ.
- ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Κάθε λέξη, είτε στο γραπτό είτε στον προφορικό λόγο, είναι φορέας μιας έννοιας, γι’ αυτό και αποτελείται και από τη γραπτή ή προφορική εικόνα της λέξης, το σημαίνον, στα πλαίσια της επικοινωνιακής χρήσης της γλώσσας, και από την εννοούμενη έννοια, το σημαινόμενο. Βασικός φορέας της έννοιας στις κλιτές λέξεις είναι το αμετάβλητο μέρος της λέξης, το θέμα, ενώ το μεταβλητό, η κατάληξη, δηλώνει διάφορες αποχρώσεις αυτής της έννοιας. Η βασική όμως σημασία της λέξης μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με το γλωσσικό της περιβάλλον.
Για παράδειγμα το ρήμα βάλλω έχει διάφορες σημασίες:
Βάλε ένα πιάτο στο τραπέζι (βάζω)
Τα τηλεβόλα βάλλουν συνεχώς (ρίχνουν).
Βάλλει εναντίον μου για προσωπικούς λόγους ( κατηγορεί) κλπ.
Στην Μεταφραστική απόδοση των εκκλησιαστικών κειμένων η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι σύνθετη και πυκνή, ενώ η νεοελληνική αναλυτική και απλή. Οι μετοχές, τα απαρέμφατα οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί αποδίδονται με απλές προτάσεις σε παρατακτικό λόγο έναντι του υποτακτικού της αρχαίας. Στα λειτουργικά κείμενα των Καταβασιών και των Κανόνων αλλά και σε άλλα η σύνταξη είναι βασικά παρατακτική με κάποια μετοχή, χρονική ή αναφορική συνήθως. Αυτό γιατί η γλώσσα της Υμνογραφίας, επειδή απευθύνεται στον λαό, είναι σχετικά απλή και κατανοητή.
Το τροπάριο θεωρείται ως ένα ενιαίο νοηματικό σύνολο, το οποίο όμως αποτελείται από άλλα επιμέρους σύνολα, ρηματικά και ονοματικά. Τα σύνολα αυτά επειδή συγχέονται μεταξύ τους είναι αναγκαίο να τα εντοπίζουμε, βάζοντας κάθε λέξη στο σύνολο που ανήκει, και έτσι να τα μεταφράζουμε.
Παράδειγμα
Χολὴν μὲν οἱ ἐκ πέτρας τὸ μέλι θηλάσαντες, τῶ ἐν τῇ ἐρήμω τερατουργήσαντι, σοὶ προσενηνόχασι Χριστέ, ὄξος δ΄ ἀντὶ τοῦ μάννα, εὐεργεσίαν σοὶ ἠμείψαντο, παῖδες Ἰσραὴλ οἱ ἀγνώμονες.
Το παραπάνω τροπάριο έχει αρκετά μπερδεμένους τους κύριους όρους της πρότασης και πρέπει να μπούνε σε κάποια λογική σειρά.
Απλή σύνταξη
Παῖδες Ἰσραὴλ οἱ ἀγνώμονες οἱ ἐκ πέτρας τὸ μέλι θηλάσαντες
(Υποκείμενο, επιθετική μετοχή με αντικείμενο και τοπικό προσδιορισμό)
Τα αγνώμονα παιδιά του Ισραήλ, αυτά που θήλασαν μέλι από την πέτρα προσενηνόχασι μὲν χολὴν σοὶ, Χριστέ,
(Ρήμα και δύο αντικείμενα, κλητική προσφώνηση)
από τη μια έχουν προσφέρει χολή, Χριστέ μου, σε Εσένα,
τῶ τερατουργήσαντι εὐεργεσίαν ἐν τῇ ἐρήμω
(επιθετική μετοχή, Αντικείμενο, τοπικός προσδιορισμός)
που με θαυμαστό τρόπο τους έκανες ευεργεσία στην έρημο
ἠμείψαντο δε σοὶ ὄξος ἀντὶ τοῦ μάννα
(Ρήμα, δύο αντικείμενα, εμπρόθετος προσδιορισμός)
και από την άλλη σου ανταπέδωσαν ξύδι αντί για το μάννα.
(συνεχίζεται)
