(Προηγούμενη δημοσίευση: https://www.pemptousia.gr/?p=410853)
Ο γυρισμός στην πατρίδα είναι για τον ξενιτεμένο η μεγαλύτερη χαρά της ζωής του. Την μέρα αυτή την περιμένει χρόνια και χρόνια και να που ήρθε αυτή η ευλογημένη μέρα. Του έρχονται στο μυαλό του όλα από το χωριό του, μάνα, πατέρας αδέλφια, γυναίκα, φίλοι, γειτονιά με τους γείτονες και τους φίλους του. Ύστερα όμως από τόσα χρόνια ξενιτεμού δεν ξέρει πώς θα τους βρει. Σίγουρα θα έχουν αλλάξει και ίσως να μην μπορεί να τους γνωρίσει. Ιδιαίτερα με την γυναίκα του, που δεν τον αναγνωρίζει και ζητάει απόκρυφα σημάδια, για να τον πιστέψει. Επαναλαμβάνεται εδώ η αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη και είναι πράγματι πολύ συγκινητική η στιγμή.
Η αναγνώριση του ξενιτεμένου
Ξημέρωσε η ανατολή και χάραξε η δύση,
παίρνει κι ο νιος το μαύρο του, πάει να τον ποτίσει.
Στο δρόμο όπου πήγαινε Θεόν παρακαλούσε:
– Αχ Θεέ μου να την έβρισκα,
να την έβρισκα τήν αγαπώ στη βρύση,
να τσ’ έδινα να μου ‘πλενε και να μη με γνωρίσει.
Έτσι που παρακάλεσε, έτσι πηγαίν’ τη βρίσκει,
Αχ, σαράντα τάσια έσυρε, στα μάτια δεν την είδε
κι απάνω στα σαράντα δυο τη βλέπει δακρυσμένη.
– Kόρη μου ποιος σε βούρκωσε και είσαι δακρυσμένη;
– Αχ, έχω άντρα στην ξενιτιά τώρα δώδεκα χρόνια,
ακόμα δυο τον καρτερώ και τρεις τον απαντέχω.
– Kόρη εγώ ‘μαι ο άντρας σου, εγώ ‘μαι κι ο καλός σου.
– Αχ, αν είσαι συ ο άντρας μου, αν είσαι κι ο καλός μου,
πες μου σημάδια του σπιτιού κι έτσι να σε πιστέψω.
– Έχεις δεντρί στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου.
– Αχ, περαστικός επέρασες, τα είδες και τα ξέρεις.
Αν είσαι συ ο άντρας μου, αν είσαι κι ο καλός μου,
πες μου σημάδια του κορμιού κι έτσι να σε πιστέψω.
– Οχ, έχεις ελιά στο πόδι σου κι ελιά στην αμασχάλη,
καταμεσής στο στήθος σου τ’ άστρι και το φεγγάρι.
– Οχ, τότε εσύ ‘σαι ο άντρας μου εσύ ‘σαι κι ο καλός μου!
Το θέμα είναι τόσο αγαπητό, ώστε και καταξιωμένοι ποιητές, όπως ο Σεφέρης, ασχολήθηκαν με αυτό.
Γιώργος Σεφέρης «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»
( Ημερολόγιο Καταστρώματος Α΄, 1940)
Κείμενο
― Παλιέ μου φίλε τί γυρεύεις; χρόνια ξενιτεμένος ήρθες
με εικόνες που έχεις αναθρέψει κάτω από ξένους ουρανούς
μακριά απ’ τον τόπο το δικό σου.
― Γυρεύω τον παλιό μου κήπο· τα δέντρα μού έρχουνται ώς τη μέση
κι οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια κι όμως σαν ήμουνα παιδί
έπαιζα πάνω στο χορτάρι κάτω από τους μεγάλους ίσκιους
κι έτρεχα πάνω σε πλαγιές ώρα πολλή λαχανιασμένος.
― Παλιέ μου φίλε ξεκουράσου σιγά-σιγά θα συνηθίσεις·
θ’ ανηφορίσουμε μαζί στα γνώριμά σου μονοπάτια
θα ξαποστάσουμε μαζί κάτω απ’ το θόλο των πλατάνων
σιγά-σιγά θα ‘ρθούν κοντά σου το περιβόλι κι οι πλαγιές σου.
― Γυρεύω το παλιό μου σπίτι με τ’ αψηλά τα παραθύρια
σκοτεινιασμένα απ’ τον κισσό γυρεύω την αρχαία κολόνα
που κοίταζε ο θαλασσινός. Πώς θες να μπω σ’ αυτή τη στάνη;
οι στέγες μού έρχονται ως τους ώμους κι όσο μακριά και να κοιτάξω
βλέπω γονατιστούς ανθρώπους λες κάνουνε την προσευχή τους.
― Παλιέ μου φίλε δε μ’ ακούς; σιγά-σιγά θα συνηθίσεις
το σπίτι σου είναι αυτό που βλέπεις κι αυτή την πόρτα θα χτυπήσουν
σε λίγο οι φίλοι κι οι δικοί σου γλυκά να σε καλωσορίσουν.
― Γιατί είναι απόμακρη η φωνή σου; σήκωσε λίγο το κεφάλι
να καταλάβω τί μου λες όσο μιλάς τ’ ανάστημά σου
ολοένα πάει και λιγοστεύει λες και βυθίζεσαι στο χώμα.
― Παλιέ μου φίλε συλλογίσου σιγά-σιγά θα συνηθίσεις
η νοσταλγία σού έχει πλάσει μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους
έξω απ’ τη γης κι απ’ τους ανθρώπους.
― Πια δεν ακούω τσιμουδιά βούλιαξε κι ο στερνός μου φίλος
παράξενο πώς χαμηλώνουν όλα τριγύρω κάθε τόσο
εδώ διαβαίνουν και θερίζουν χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα.
(Το ποίημα έχει μελοποιηθεί: Μουσική Γ. Μαρκόπουλου, τραγούδι Ν. Ξυλούρης, Λάκης Χαλκιάς, Ιωάννα Κιουρτσόγλου, δίσκος «Ο Στρατής ο Θαλασσινός ανάμεσα στους αγαπάνθους»).
Σχόλιο
Ο ξενιτεμένος τα βρίσκει όλα αλλαγμένα, μικροσκοπικά. Στην φαντασία του τα είχε μεγεθύνει ή τα θυμάται μεγάλα, όταν αυτός ήταν μικρός. Ο ξενιτεμένος δεν μπορεί να συνηθίσει αυτήν την κατάσταση και ο φίλος του αναλαμβάνει να τον προσγειώσει στην πραγματικότητα. Υπάρχει ανάγκη συμβιβασμού. Όμως ο συμβιβασμός αυτός είναι μόνο θεωρητικός ή τα βλέπει από άλλη οπτική γωνία, από την οποία συνήθιζε να βλέπει, όταν ήταν στο εξωτερικό; Μια απάντηση μπορούμε να πάρουμε από τον στίχο «κι όσο μακριά και να κοιτάξω βλέπω γονατιστούς ανθρώπους λες κάνουνε την προσευχή τους», δηλαδή αυτοί οι άνθρωποι γονατίζουν και προσκυνούν, ποιους άραγε; Έχουν αποδεχθεί το μοιραίο, σήκωσαν τα χέρια ψηλά και δεν είναι διατεθημένοι να δουλέψουν για το καλύτερο; Ο φίλος του τον καλεί να συμβιβαστεί και αυτός; Τελικά εξαφανίζεται και ο συμβουλάτορας φίλος του και μένει μόνος. Τότε βλέπει την σκληρή πραγματικότητα:«χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα να διαβαίνουν και να θερίζουν». Είναι τα τανκς της Χούντας, είναι οι οδοστρωτήρες του κατεστημένου, είναι ο «ωχαδελφισμός», τί τέλος πάντων είναι και πώς διαγράφεται το μέλλον της πατρίδας του και πώς μπορεί και ο ίδιος να συμβάλει στην πρόοδο του τόπου του;
Επιλογικά
Υπάρχουν δύο δρόμοι, ο δρόμος του συμβιβασμού και ο δρόμος του αγώνα. Το ερώτημα βέβαια είναι: εγώ θα αλλάξω τον κόσμο; Όχι μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι πολλοί, αλλά και μόνος να είσαι το καθήκον σου προς την πατρίδα θα πρέπει να το κάνεις. Σε αυτή τη θέση βρίσκονται και οι νέοι μας που πήγαν στο εξωτερικό και σιγά σιγά επιστρέφουν με πείρα και εμπειρίες, που θα είναι σίγουρα πολύ χρήσιμες για την πατρίδα μας. Ας ευχηθούμε καλή επάνοδο.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Δ. Λουκάτου: Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα 1978.
- Ν. Πολίτου: Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, (έκδοση 5η εκδόσεις Βαγιονάκη, Αθήνα 1966).
- Δ. Πετρόπουλου: Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια Α΄ και Β΄ τόμοι, εκδ. οίκος Ζαχαρόπουλου, Αθήνα 1058 και 1959.
- Γ. Ιωάννου: Τα δημοτικά μας τραγούδια, εκδ. ΒΗΜΑ.
- Saunier: Το δημοτικό τραγούδι της ξενιτιάς, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1983.
- Ελληνικός Πολιτισμός, Τραγούδια της ξενιτιάς, 283 τραγούδια και 15 διηγήματα για την ξενιτιά (διαδίκτυο)
- Κωνσταντίνου Μάντη, Ανάλυση στο Γυρισμό του ξενιτεμένου του Σεφέρη (διαδίκτυο).
- Η ξενιτιά μέσα από το Δημοτικό τραγούδι Δρ. Γεωργίου Βλάχου (διαδίκτυο)
