Τέλειος Άνθρωπος και τέλειος Υιός

Η εορτή των Θεοφανείων ή Επιφανείων γνωστή και ως Φώτα κλείνει τον εορτολογικό κύκλο του Αγίου Δωδεκαημέρου που αρχίζει με την εορτή των Χριστουγέννων. Αρχικά το γεγονός της θείας ενσαρκώσεως συνεορτάζονταν με τη Βάπτιση του Θεανθρώπου. Αρχικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπήρχε καμία αναγκαιότητα να λάβει το βάπτισμα ο Χριστός. Δεν ήταν δυνατόν ο άκτιστος[1] να δεχτεί το βάπτισμα από το δημιούργημά του.

Ο Χριστός φανερώνει στον άνθρωπο την καινή ζωή που του δίδεται ως θεία δωρεά και ταυτόχρονα βεβαιώνεται η θεϊκή του φύση. Είναι η εορτή στην οποία μαρτυρείται με μοναδικό τρόπο η Αγία Τριάδα. Παρών ο Λόγος, παρών ο Πατήρ ως φωνή και παρόν το Άγιο Πνεύμα «εν είδει περιστεράς». Μαρτυρείται η Θεότητα του Υιού όταν ο ίδιος ο Πατήρ αναφερει ότι «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα»[2]. Πρόκειται ουσιαστικά για μία πιστοποίηση της θεϊκής φύσης του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας. Μέσα από τη διήγηση της βαπτίσεως του Ιησού η ανθρωπότητα γνωρίζει τα Θεοφάνεια γιατί φανερώνεται ολόκληρη η Αγία Τριάδα. Από το γεγονός αυτό και έκτοτε ο άνθρωπος έχει γνώση της ύπαρξης των τριών θείων προσώπων και γίνεται αποδέκτης του φωτός της τρισηλίου θεότητας και των δωρεών του ενσαρκωθέντος Θεού Λόγου[3].

Είναι ιδιαίτερα εύστοχος ο όρος Θεοφάνεια αφού δεν πρόκειται απλά για μία μαρτυρία της θεότητας του Λόγου αλλά για φανέρωση ολόκληρης της Αγίας Τριάδας. Η παρουσία και των τριών προσώπων της τρισυπόστατης θεότητας κατά τη βάπτιση του Θεανθρώπου δίνουν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να λάβει την άκτιστη χάρη, να δεχτεί το ανέσπερο φως, την αθανασία και να γίνει μέλος της Βασιλείας του Θεού λαμβάνοντας και ο ίδιος το άγιο βάπτισμα.

Έλαβε χώρα η εκπλήρωση της προφητείας του τελευταίου προφήτη του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος κήρυξε τον ερχομό της θείας βασιλείας και καταξιώθηκε να βαπτίσει τον αναμάρτητο. Η εορτή των Θεοφανείων χαρακτηρίζεται από μία λυτρωτική διάσταση για τον άνθρωπο. Φανερώθηκε ο αληθινός για να καταδείξει την ανυπαρξία και το ψεύδος των θεών των ειδώλων. Το φως της θεότητας έξω βάλει το σκότος του ψεύδους[4].

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Εκκλησία αντιπαραβάλλει στον ειδωλολατρικό θεό Ήλιο τον πραγματικό ήλιο της Δικαιοσύνης τον Ιησού Χριστό. Η λατρεία των ειδώλων παραμερίζεται από τη λατρεία του αληθινού Θεού η οποία έχει ως αφετηρία το μυστήριο του βαπτίσματος, που εισάγει τον άνθρωπο στο σώμα της Εκκλησίας, στο σώμα το ζώντος Χριστού. Η βάπτιση του Μεσσία είναι η απαρχή του χριστιανικού μυστηρίου του βαπτίσματος. Στους πρώτες αιώνες της ζωής της Εκκλησίας την ημέρα των Θεοφανείων βαπτίζονταν οι κατηχούμενοι, λάμβαναν τον«φωτισμό».

 Ο Χριστός εισερχόμενος στα νερά του ποταμού  τα κατέστησε άγια. Κατά συνέπεια το νερό στο οποίο θα λάβουν οι πιστοί το άγιο βάπτισμα είναι «ἀγιασμοῦ δῶρον, ἀμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων ἀλεξιτήριον, δαίμοσιν ὀλέθριον, ταῖς ἐναντίαις δυνάμεσιν ἀπρόσιτον». Ο άνθρωπος πλέον έχει τη δυνατότητα να αγιασθεί, να καθαρθεί  στο λυτρωτικό, από τη χάρη του Τρισαγίου Θεού, νερό.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο Χριστός στη βάπτιση του παρουσιάζεται ως τέλειος άνθρωπος, τέλειος υιός και μάλιστα όχι τυχαίος υιός, αλλά του ουράνιου Πατέρα, οπότε διασφαλίζεται το ομοούσιο της θείας φύσης των δύο αυτών προσώπων. Και στο σημείο αυτό είναι καταπληκτικό το μέγεθος της ταπείνωσης του Χριστού γιατί αυτός ακριβώς, ο ομοούσιος με τον Θεό Πατέρα[5] όχι μόνο ενσαρκώθηκε αλλά σήμερα βαπτίζεται, κλίνει τον αυχένα μπροστά στο δημιούργημα του, ως απλός θνητός. Σήμερα φανερώνεται ο Μονογενής Υιός δίνοντας στο ανθρώπινο γένος τη δυνατότητα υιοθεσίας λαμβάνοντας ο καθένας προσωπικά το άγιο Βάπτισμα.

Τα Άγια Θεοφάνεια είναι μέρα χαράς για τους ανθρώπους, γιατί τους αποκαλύπτεται το Τριαδικός Θεός, παρέχοντας μάλιστα στην ανθρώπινη φύση την ευκαιρία ν΄ αγιαστεί. Φανερώθηκε στον τυφλό από την αμαρτία άνθρωπο ο αναμάρτητος Θεός. Ο Θεός Λόγος παρουσιάστηκε ενώπιον του Ιωάννη και δέχεται να λάβει πρώτος αυτός το βάπτισμα που δε είχε ανάγκη για να δώσει ωστόσο αυτή τη δωρεά στον αμαρτωλό άνθρωπο, που με τις πράξεις του είχε την τάση, σύμφωνα με τον όσιο Μάξιμο τον Ομολογητή να επιστρέψει στο «μη είναι», στην ανυπαρξία[6]. Από αυτή την αμαρτητική ροπή του ανθρώπου ο Χριστός θέλει να απελευθερώσει το δημιούργημα του και να το καταστήσει ικανό και δεκτικό των θείων δωρεών.

Τα Θεοφάνεια δεν είναι απλά μία ανάμνηση ενός ιστορικού γεγονότος αλλά πρόκειται για μία βιωματική προσέγγιση του μεγάλου μυστηρίου της σωτηρίας. Η εορτή τονίζει τον λυτρωτική παρουσία και ενέργεια του Χριστού στον κόσμο, είναι ο Μεσσίας, ο λυτρωτής του κόσμου, αυτός που έχει τη δύναμη να εξάγει τον άνθρωπο από το σκότος και την πλάνη. Ο Χριστός για αυτόν ακριβώς τον λόγο βαπτίστηκε επειδή επιθυμούσε την κάθαρση των ανθρώπων. Στο νερό μέσα, όπως τονίζει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ο Κύριος συνέτριψε «τις κεφαλές των δρακόντων». Είναι χαρακτηριστική ως προς αυτό η ορθόδοξη απεικόνιση της εορτής των Θεοφανείων, που παρατηρείται να υπάρχουν μέσα στα νερά του ποταμού Ιορδάνη τέρατα τα οποία δεν αντέχουν να δουν το πυρ της Θεότητας, το οποίο ευθύνεται για την νέκρωση του παλαιού Αδάμ. Βαπτιζόμενος ο Χριστός σαφέστατα και δεν αγιάζεται αλλά αγιάζει την κτίση. Η εορτή φέρει το μήνυμα της πραγματικότητας του ακέραιου ανθρώπου, που βιώνει το γεγονός της σωτηρίας, το οποίο αρχίζει με το μυστήριο του Βαπτίσματος.

Πολύ εύστοχα τονίζει ο Απόστολος των Εθνών Παύλος στην προς Τίτον επιστολή του ότι «… Ότε δε η χρηστότης και η φιλανθρωπία επεφάνη του σωτήρος ημών Θεού… κατά τον αυτού έλεονέσωσεν ημάς δια λουτρού παλιγγενεσίας και ανακαινώσεως Πνεύματος Αγίου, ου εξέχεεν εφ’ ημάς πλουσίως δια Ιησού Χριστού του σωτήρος ημών, ίνα δικαιωθέντες τη εκείνου χάριτι κληρονόμοι γενώμεθα κατ’ ελπίδα ζωής αιωνίου». Πράγματι το βάπτισμα του πιστού στο όνομα της Αγίας Τριάδας είναι λουτρό παλιγγενεσίας, στο οποίο ανακαινίζεται  και καθαίρεται από τον πνευματικό ρύπο. Ο άνθρωπος βαπτίζεται για να νεκρωθεί η αμαρτία, που τον οδηγεί στον θάνατο[7].

Αληθινά ο δωροθέτης Θεός θέλει να εκβάλει το σκότος της άγνοιας, το πνευματικά κακό από την ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος θα δύναται πλέον να αποθέσει τον παλαιό άνθρωπο και να ενδυθεί τον νέον. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στην ομιλία του για τα άγια Θεοφάνεια επισημαίνει ότι είναι μεγάλη πανήγυρη γιατί φανερώνεται ο Θεός και δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να συνενωθεί μαζί Του, να τον ενδυθεί[8].

Ο Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως τονίζει ότι οι άνθρωποι είδαν τον Ιησού ως άνθρωπο και έμαθαν από τον ίδιο τον Πατέρα ότι είναι και τέλειος Θεός, αφού γεννήθηκε από τον τέλειο Θεό Πατέρα. Δεν είναι εύκολο να χωρέσει στον ανθρώπινο νου, που έχει πεπερασμένα όρια, όλα όσα συνέβησαν την ημέρα των Θεοφανείων[9]. Με τοις αισθήσεις του ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται κατά την ώρα της Βάπτισης τη φωνή του Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα εν είδει περιστεράς. Βλέπει ασφαλώς τον Χριστό, αλλά δεν έχει την ικανότητα να συλλάβει το μέγεθος της θείας δωρεάς που προκύπτει για εκείνον από τη μεγαλοψυχία του Τριαδικού Θεού, τα οφέλη που αφορούν την απελευθέρωση του από τα δεσμά της αμαρτίας.

Συνοψίζοντας ας αναλογισθεί ο κάθε άνθρωπος τα λόγια του Ιωάννη του Προδρόμου, που απλά μαρτυρούν την αλήθεια, ο ίδιος του είχε ανάγκη να βαπτιστεί από τον Ιησού και όχι το αντίθετο που καλείται να πράξει. Ο κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη των θείων δωρεών, το έλεος του Θεού που τόσο πλούσια προσφέρει στο κτίσμα του.

Υποσημειώσεις:

[1] Ματσούκα Ν., Δογματική και Συμβολική θεολογία, τ. β’ , Έκθεση της Ορθόδοξης πιστης σε αντιπαράθεση με τη Δυτική Χριστιανοσύνη, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2016.

[2]Ματθ., 17, 5.

[3]Καρανίκα Δ., Τα άγια Θεοφάνεια, Ιδιωτική εκδοση, Αθήνα 2009.

[4]Ρωμανίδη Ιω., Δογματική και Συμβολική Θεολογία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, εκδ. Πουρναράς, θεσσαλονίκη 2000.

[5]Ματσούκα Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ. Α΄, Εισαγωγή στη Θεολογική Γνωσιολογία, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2016.

[6]Μαξίμου του Ομολογητού, Περί θεολογίας και οικονομίας, PG 90.

[7]Πετρίδη Ν., Το άγιο Βάπτισμα, χ.ε., Αθήνα 2022.

[8]Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος εις τα άγια Θεοφάνεια, PG 38.

[9]Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως Λόγος εις τα άγια Θεοφάνεια, PG 65.