(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Α’ Προς Βαρλαάμ
Περί δύο αρχών ή κατά ελληνικής επόψεως
14. Έγραψες δε εν συνεχεία προς το παρατεθέν προηγουμένως, ότι «και αν λέγω την ετέραν και εκ της ετέρας και υπό την ετέραν, το πράττω διότι φρονώ ότι έκαστον πρέπει να αναφέρεται υπό την αρχήν από την οποίαν προέρχεται».
Εάν μεν εννοής έκαστον όλων των πραγμάτων τα οποία προέρχονται από οποιανδήποτε αρχήν, συμπαρατάσσεις με τα πάντα εκείνα τα οποία είναι υπέρ άπαντα και έχεις την αξίωσιν να μας πείσης από τα κτιστά περί των ακτίστων, πράγμα το οποίον ομιλών με πολυρρημοσύνην [με φλυαρία] εναντίον μας προηγουμένως απαγορεύεις εντελώς· εάν δε το έκαστον τούτο αναφέρης την ετέραν εκ της ετέρας δημιουργικήν αρχήν, επισημαίνεις εις ημάς ότι τα από εκείνην είναι περισσότερα από δύο διότι το «εκάτερον» γνωρίζομεν ότι χρησιμοποιείται επί πραγμάτων τα οποία δεν υπερβαίνουν τα δύο, το δε «έκαστον» χρησιμοποιούμεν επί τριών τουλάχιστον.
Ρίψε λοιπόν επάνω και εις αυτό την πολύρρυτον γλώσσαν σου, αλλά και το ότι αναφέρεται κάτι υπό την αρχήν διότι το ότι ‘εις’ αυτήν και προς αυτήν την αρχήν αναφέρεται εκατέρα των θεαρχικών υποστάσεων, το παρελάβομεν και το κατέχομεν, το ότι δε έχει υπό τούτο την αναφοράν απεργάζεται καταφοράν, ούτως ειπείν, και παριστάνει το αντίθετον του βουλήματος.
Δεν θα μου προβάλης βέβαια πάλιν τας διαιρέσεις αι οποίαι χρησιμοποιούνται υπό των φιλοσόφων και τα λεγόμενα κατ’ εκείνας, μολονότι τούτο και εις αυτά έχει κάποιαν ένδειξιν ελαττώσεως. Δεν λέγω δε μόνον τούτο αλλά ότι ταύτα είναι πολύ μακράν εκείνης της θεοπρεπούς αναφοράς και προελεύσεως.
15. Ίσως θα είπης και επ’ αυτών «ότι το σφάλμα σου περιορίζεται εις μόνην την λέξιν» και δεν χρειάζεται καμμίαν απολογίαν.
Αλλά το εσφαλμένον της λέξεως εις τοιαύτα πράγματα, ω σοφώτατε των ανδρών, οδηγεί την διάνοιαν των ακουόντων εις εσφαλμένην έννοιαν· όπως λοιπόν ο γνωρίζων και μη σαφώς διδάσκων είναι το ίδιον διά τους ακούοντας ωσάν να μη το έβαλεν εις τον νουν, ούτω και ο ορθώς γνωρίζων και εσφαλμένως διδάσκων είναι το ίδιον ωσάν να έμαθεν εσφαλμένως.
Εάν δε και εδώ το σφάλμα σου είναι εις την λέξιν, δεν είναι και εκεί εις την λέξιν, αλλά εις λόγους, και μάλιστα πολλούς λόγους, τους οποίους καλά θα πράξης να ξεχωρίσης και έπειτα ταξινόμησε τους απαλειφομένους, οπότε θα καταλάβης πόσοι είναι.
Αλλά πάντως, και αν ακόμη περιωρίζετο εις την λέξιν το σφάλμα σου, όπως ισχυρίζεσαι συ, πόσην χάριν έπρεπε να χρεωστής εις ημάς, οι οποίοι διά το σέβας προς σε και την ευλάβειάν μας δεν απεφάνθημεν ότι αμαρτάνεις συ, αλλά προβάλλοντες απορίαν κατεστήσαμεν σε τον ίδιον διδάσκαλόν μας, όσον εξηρτάτο από ημάς;
Συ δε αντί να διδάξης επιτίθεσαι και, ενώ οφείλεις χάριν διά την προς σε ευλάβειαν, ανταπέδωσες εις ημάς αναίδειαν και διαβολήν και λοιδορίαν.
Από το βιβλίο «Γρηγορίου Παλαμά έργα 1», των Πατερικών Εκδόσεων «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια, Παναγιώτη Χρήστου.
