(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Άγιος Διάδοχος Φωτικής
Ερωταποκρίσεις
1. Ερώτηση. Τι υπήρχε στον κόσμο πριν δημιουργηθεί ο κόσμος;
Απάντηση. Ο Θεός που δημιούργησε τον κόσμο.
2. Ερώτηση. Πώς ήταν στον κόσμο ο Θεός, αφού δεν υπήρχε ο κόσμος;
Απάντηση. Γιατί και πριν να γίνει ο κόσμος ήταν οπωσδήποτε στον Θεό σαν γεννημένος· όπως και οι μη παραχθέντες άνθρωποι στον κόσμο είναι ήδη ενώπιον του Θεού σαν γεννημένοι ήδη. Γιατί υφίστανται σ’ αυτόν τα πάντα, ακόμη και τα μη κτισθέντα, έστω και αν δεν κατανοούνται από μας.
3. Ερώτηση. Εάν λοιπόν, όπως λες, ο Θεός ήταν στον κόσμο πριν δημιουργηθεί από αυτόν ο κόσμος, τι έγινε ο Θεός όταν παρήγαγε τον κόσμο τούτο; Άραγε απομακρύνθηκε από τον κόσμο; ή είναι ακόμη στον κόσμο;
Απάντηση. Τοπικά βέβαια δεν απομακρύνθηκε από τα ποιήματα του ο Θεός που τα ποίησε γιατί πού να μετασταθεί ο πανταχού παρών και πληρών τα πάντα με τη θεότητα του; Κατά τη φύση όμως και την ουσία και την υπόσταση και τα άλλα ιδιώματα υπέρκειται όλης της κτιστής φύσεως· και είναι απομακρυσμένος από αυτήν αμέτρητα και ακατάληπτα.
4. Ερώτηση. Πώς όμως, αφού δεν απέχει τοπικά, αλλ’ είναι πανταχού παρών, όπως λες, είναι αποχωρισμένος από όλα;
Απάντηση. Το ερώτημα, αν και δυσνόητο, δεν είναι δυσαπάντητο γιατί για τον Θεό τίποτε δεν είναι αδύνατο· επομένως έχει τη δύναμη να σε πληροφορήσει γι’ αυτά. Αλλ’ άκου με σύνεση. Όπως ο ανθρώπινος νους μας, ούτε από τοίχους συγκρατείται, ούτε σε τόπο περιορίζεται, αλλά το σώμα βέβαια εγκλείεται σε οικίσκο και περισφίγγεται σε δεσμά, αυτός όμως είναι έξω από αυτά και περιφέρεται παντού ελεύθερος, χωρίς ούτε από το σώμα να χωρίζεται, ούτε από την οικία να μένει μακριά, αλλά κάπως και συνυπάρχει με αυτά χωρισμένος και χωρίζεται ενωμένος με αυτά, έτσι και ο Θεός βρίσκεται παντού και σε όλα και έξω από όλα, και συγχρόνως δεν είναι πουθενά κατά τη φύση και την ουσία και τη δόξα· γιατί είναι απερίγραπτος.
5. Ερώτηση. Ο απερίγραπτος λοιπόν πως πληροί τα πάντα; και εκείνος που πληροί τα πάντα πώς είναι απερίγραπτος και δεν υπάρχει πουθενά;
Απάντηση. Ομολογουμένως βέβαια ο Θεός είναι παντού και πληροί τα πάντα, καθόλου όμως συγκεκραμένος με τα ορώμενα, αλλά χωρισμένος κατά τρόπο που είπαμε. Πουθενά όμως δεν είναι κατά τη δυνατότητα μας, γιατί κανείς δεν γνωρίζει πού είναι ο Θεός, ούτε οι άγγελοι ακόμη γιατί, αν ακούς ότι αυτοί παρίστανται πλησίον του, τούτο γίνεται πλησίον του θρόνου της δόξας, και μη μπορώντας ν’ αντιβλέψουν προς την εκπεμπόμενη από αυτόν λαμπρότητα, καλύπτουν από φόβο τα πρόσωπα τους, και θαμπωμένοι αναπέμπουν παντοτινά τον θείο ύμνο ασίγαστα. Γιατί, καταπληττόμενοι από τον αβάστακτο όγκο της δόξας, δεν μπορούν ούτε ν’ αντιληφθούν ούτε να εννοήσουν πού είναι ο Δεσπότης ή ποιου είδους είναι.
Πραγματικά, αν δεν έχουν τη δύναμη να αντβλέψουν προς την αστραφτερή αίγλη, πώς τότε θα μπορούσαν να τον περιεργασθούν περισσότερο; Ότι βέβαια υπάρχει ο Θεός και παντού υπάρχει και τα πάντα πληροί, το γνωρίζουν και οι άγγελοι και οι άγιοι που καθαρίσθηκαν, αφού ελλάμφθηκαν και φωτίσθηκαν από το άγιο Πνεύμα. Το δε πού ή πώς ή ποιου είδους είναι, κανείς απόλυτα δεν γνωρίζει· γνωρίζει μόνο ο Πατέρας τον Υιό, και ο Υιός τον Πατέρα, και το Πνεύμα το άγιο τον Πατέρα και τον Υιό, ως συναΐδιο και ομοούσιο με αυτούς.
Πραγματικά αυτά τα τρία, καθώς είναι ένα, και γνωρίζουν εαυτά και γνωρίζονται μεταξύ τους. Όπως είπε ο ίδιος ο φύσει Θεός και Υιός του Θεού· «κανένας δεν γνωρίζει τα του ανθρώπου, παρά μόνο το πνεύμα του ανθρώπου που κατοικεί σ’ αυτόν· έτσι και τα του Θεού δεν γνωρίζει κανένας, παρά μόνο το Πνεύμα του Θεού»· και πάλι, «κανένας δεν γνωρίζει τον Πατέρα, παρά μόνο ο Υιός, και κανείς δεν γνωρίζει τον Υιό, παρά μόνο ο Πατέρας και σ’ όποιον θέλει ο Υιός να τον αποκαλύψει».
Απόσπασμα από τον τόμο, «Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, 9. Διαδόχου Φωτικής. Ερωταποκρίσεις», των εκδόσεων Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας «Γρηγόριος ο Παλαμάς», πρόλογος, μετάφραση, σχόλια Αικατερίνη Γκόλτσου.
