Ο σπουδαίος μελετητής της Ορθοδόξου Αγιολογίας και εκλεκτό μέλος των διαφόρων διαθρησκειακών και διορθοδόξων επιτροπών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μέγας πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Τσέτσης (22 Ιουνίου 1934-+2 Ιουνίου 2024), στο σημαντικό αγιολογικό του έργο με τίτλο: «Η Ένταξις των Αγίων στο Εορτολόγιο», στο υπό κεφάλαιο σχετικά με την αναγνώριση των νεότερών Αγίων υπό της Ορθοδόξου Εκκλησίας καταγράφει την ιστορική πραγματικότητα πως ουδέποτε η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία δεν έπαυσε να έχει και να αναδεικνύει αγίους, δια μέσου της ιστορίας. Ο συνεχής εμπλουτισμός του χριστιανικού της εορτολογίου με ασκητές, ιεράρχες, μάρτυρες, γυναίκες, άνδρες και παιδιά αποκαλύπτει το προφητικό έργο της Εκκλησίας, η οποία καθοδηγεί τα μέλη της στην βασιλεία του Θεού[1].
Ένα τέτοιο πρόσωπο που «φανέρωσε» το αληθινό πρόσωπο και έργο της Εκκλησίας μέσα στη δύσκολή εποχή κατά την οποία έζησε, υπήρξε και ο Άγιος νεομάρτυρας Μιχαήλ ο οποίος καταγόταν από το χωριό Γρανίτσα της Ευρυτανίας της επαρχίας Φαναρίου. Ο εν λόγω νεομάρτυρας γεννήθηκε[2] μέσα σε μία ευλαβή οικογένεια. Οι γονείς του Δημήτριος[3] και Στατήρα, παρά την έλλειψη μίας στοιχειώδους κοσμικής εκπαιδεύσεως, του μετέδωσαν τις αλήθειες της χριστιανικής πίστεως και ζωής. Στη συνέχεια, ο Μιχαήλ νυμφεύθηκε μία ευσεβή νεαρή κοπέλα[4] της περιοχής του, δημιουργώντας μαζί της μία οικογένεια[5]. Κατόπιν, αναχώρησε για την πόλη του Αγίου Δημητρίου, την Θεσσαλονίκη, προς εύρεση εργασίας. Στη σημαντική και ιστορική αυτή πόλη της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας, εξάσκησε ενσυνείδητα το επάγγελμα του αρτοποιού[6], ακούγοντας παράλληλα το κήρυγμα των -τότε- επισκόπων της Θεσσαλονίκης Αγίου Θεωνά[7] και του διαδόχου του, μητροπολίτη Μητροφάνους. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι ο νεαρός αρτοπώλης διέθετε μεγάλο μέρος του μισθού του για την ανακούφιση των φτωχότερων συνανθρώπων του. Ωστόσο, σύμφωνα με τον καθηγητή Απόστολο Γλαβίνα, ο Άγιος Μιχαήλ επιθυμούσε να μονάσει, μία επιθυμία του την οποία μάλισταεκμυστηρεύτηκε προς τον -τότε- μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης Μητροφάνη[8], παρά την άρνηση του κοντινού του περιβάλλοντος αναφορικά με αυτόν τον ιδιαίτερο σκοπό του[9].
Ακολούθως, τα μερόνυχτα διαδέχονταν το ένα το άλλο με τον Μιχαήλ να συμμετέχει στις ιερές ακολουθίες της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής ανελλιπώς, προσφέροντας εν τω μεταξύ και μέρος από τον μισθό του, προς τους ναούς της Θεσσαλονίκης. Τη Δευτέρα 17 Μαρτίου του έτους 1544 λοιπόν, βρέθηκε μετά την ακολουθία του εσπερινού στο κατάστημά του, οπού και συνομίλησε με έναν νεαρό και γείτονά του Τούρκο, αναφερόμενος στις διδασκαλίες Χριστιανισμού και Ισλάμ. Εντούτοις, έξω από την επιχείρησή του Μιχαήλ διερχόταν εκείνη τη στιγμή ένας Τούρκος νομοδιδάσκαλος στον οποίο μετέφερε τη συζήτησή τους, ο νεαρός ομόθρησκός του. Αμέσως, ο νομοδιδάσκαλος άρχισε να κατηγορεί το νεαρό αρτοποιό, χρησιμοποιώντας χυδαίους χαρακτηρισμούς, με τον Μιχαήλ από την άλλη πλευρά, να ομολογεί θαρρετά την πατρώα, χριστιανική του πίστη. Τότε, έξω από το κατάστημά του ευρυτάνος αρτοπώλη, συγκεντρώθηκαν πολύ Τούρκοι, με την παρακίνησή των οποίων ο Άγιος νεομάρτυρας οδηγήθηκε αρχικά στον μουσουλμάνο δικαστή, και έπειτα, στη φυλακή της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος υπέστη ραβδισμούς και εξευτελισμούς.
(Πηγή: Διαδίκτυο)
Ενόσω λάμβαναν χώρα όλα αυτά τα γεγονότα, ο μητροπολίτης Μητροφάνης έστειλε στο δεσμωτήριο κάποιους χριστιανούς, στους οποίους παρήγγειλε να μεταφέρουν τις αρχιερατικές ευχές του, εμψυχώνοντας έτσι τον υποψήφιο νεομάρτυρα. Μετά και την εκ νέου ανάκρισή του ενώπιον του Τούρκου έπαρχού, την εις βάρος του ψευδομαρτυρία πολλών αρτοποιών, αλλά και τον βασανισμό του, ο ανώτερος δικαστής που ανέλαβε να «συνετίσει» τον Μιχαήλ, τον παρέδωσε δέσμιο πίσω στη φυλακή του. Παρόλα αυτά, ο ίδιος θαρρετά εξακολουθούσε να ομολογεί το όνομά του Χριστού στους μουσουλμάνους διώκτες του, ενώ όπως παραδίδεται στο κείμενο του Βίου του, στον έγκλειστο Μιχαήλ εμφανίστηκε ο Χριστός, θεραπεύοντας τις σωματικές πληγές του, ενώ παράλληλα, τον εμψύχωσε για το επερχόμενό μαρτύριό του[10].
Τελικά, εφόσον ο Άγιος Μιχαήλ δεν υπάκουσε στις προτροπές και απειλές των Τούρκων προκειμένου να αλλαξοπιστήσει, αποφασίστηκε εκείνος να καεί ζωντανός. Ως ακριβής τοποθεσία του μαρτυρίου του επιλέχθηκε ένα σημείο στην ΒΑ γωνία του σημερινού ιστορικού ναού της Υπαπαντής του Κυρίου, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, ο νεομάρτυρας Μιχαήλ μετέφερε ο ίδιος τα ξύλα για το άναμμα της φωτιάς, με τους Τούρκους να τον αλείφουν με θειάφι, προκαλώντας τον παράλληλα, όπως αρνηθεί τη πίστη του.
Εντούτοις, ο αρτοπώλης Μιχαήλ αρνήθηκε σθεναρά, θέλοντας να προσφέρει τον εαυτό του ως θυσία καθαρή και άμωμος στον Χριστό που τόσο πολύ αγάπησε. Το πλήθος των συγκεντρωμένων Τούρκων, Εβραίων, Αρμενίων αλλά και Χριστιανών υπήρξε μεγάλο[11]. Μεγάλη και θαυμαστή όμως υπήρξε και η ομολογία του νεομάρτυρος Μιχαήλ, ο οποίος με μία σπάνια για τα γνωσιολογικά του δεδομένα ομολογία[12] απάντησε για μία τελευταία φορά στις διάφορες αιτιάσεις των Τούρκων, αναφορικά με την προσέλευσή του στη μουσουλμανική θρησκεία. Εν συνεχεία, ο Μιχαήλ μπήκε στη φωτιά, δοξολογώντας τον Θεό και συγχωρώντας παράλληλα τους διώκτες του. Το μαρτυρικό του τέλος ξεκίνησε τις τρείς μετά το μεσημέρι, ενώ διήρκησε έως τις εσπερινές ώρες της 20ης Μαρτίου του έτους 1544. Έχοντας υπόψιν το λειτουργικό τυπικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας, οι συντάκτες του Μαρτυρίου του (μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Μητροφάνης κ.α.), ξεκίνησαν να τιμούν τον Μιχαήλ ως Άγιο αμέσως μετά το μαρτυρικό του τέλος[13]. Η εορτή αυτή πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου, καθότι αλλάζει η ημέρα με την τέλεση της ακολουθίας του εσπερινού.
Αυτή η παράδοση βέβαια, έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα σε Ευρυτανία, Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Στην Ευρυτανία και συγκεκριμένα στον τόπο καταγωγής του (χωριό Γρανίτσα), τιμάται κάθε χρόνο η μνήμη του στις 21 Μαρτίου, ημέρα της μαρτυρικής αθλήσεώς του. Εντούτοις, στον ιερό ναό της Αγίας Φωτεινής Ιλισού, αλλά και στον ιερό ναό της Ζωοδόχου Πηγής Νέας Ελβετίας Αθηνών, οι Ευρυτάνες του Πειραιά τιμούν τον Άγιο ετησίως τη Κυριακή του Θωμά, διοργανώνοντας σχετικές λατρευτικές εκδηλώσεις. Η συγκεκριμένη ιερά πανήγυρις καθιερώθηκε από τον ομώνυμο σύλλογοΑπεραντίων καιΕυρυτάνων Αθηνών και Πειραιώς, κατά το έτος 1949[14].
Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός πως, η μνήμη του ευρυτανικής καταγωγής νεομάρτυρος Μιχαήλ εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα κατά την Πέμπτη της Διακαινησίμου εβδομάδας στον ιστορικό ενοριακό ιερό ναό της Υπαπαντής του Κυρίου, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Επισημαίνεται ότι ο Άγιος μαρτύρησε μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (20 με 21 Μαρτίου) του έτους 1544. Ωστόσο, η μετάθεσή της εορτής του υπήρξε αναγκαία προκειμένου να τιμηθεί δεόντως η ιερά του μνήμη. Επίσης, παλαιότερες και νεότερες ιερές εικόνες του εν λόγω νεομάρτυρος φυλάσσονται στον ιστορικό αυτό ναό της πόλεως του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος μάλιστα αναγέρθηκε ως μετόχι της Ιεράς Μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτρίας στα Βασιλικά της Θεσσαλονίκης[15].
Τονίζεται ότι ο Μιχαήλ των ευρυτανικώνΑγράφων δεν ταυτίζεται από τη σύγχρονη έρευνα με τον ομώνυμο νεομάρτυρα Μιχαήλ τον Μαυρουδή. Ο τελευταίος, καταγόμενος από την Ανδριανούπολη και δραστηριοποιούμενος εκεί, μαρτύρησε σε αυτή τη σημαντική πόλη κατά το έτος 1493[16]. Επιπρόσθετα, αξίζει να επισημανθεί πως στο σημερινό ΒΑ άκρο του ναού της Υπαπαντής (όπισθεν του ιερού βήματος δηλαδή), έχει ανεγερθεί ένα μικρών διαστάσεων εκκλησάκι, το οποίο ευρίσκεται -κατά την επικρατούσα παράδοση- στον ακριβή τόπο του μαρτυρίου του Αγίου Μιχαήλ[17]. Αν και ευρίσκεται σε έναν κεντρικό οδικό άξονα της Θεσσαλονίκης (αυτόν της Εγνατίας οδού), το εν λόγω παρεκκλήσιο-μαρτύριο περνάει απαρατήρητο από την πλειονότητα των διερχομένων ανθρώπων. Από την άλλη πλευρά, η αναγνώριση αυτού του σημείου βασίζεται και στην ύπαρξη μίας σχετικής επιγραφής, η οποία μαρτυρεί την ιερότητα-σημαντικότητα του χώρου. Το κείμενο της εν λόγω επιγραφής, παρατίθενται στο τέλος της σελίδας, ως εξής[18]. Υπογραμμίζεται εδώ πως, λείψανα του Αγίου Μιχαήλ δεν διασώθηκαν δυστυχώς μετά το επώδυνο μαρτύριό του.
Αξίζει να επισημανθεί ότι, προς τιμήν του Αγίου νεομάρτυρος Μιχαήλ εκ Γρανίτσης της Ευρυτανίας και εν Θεσσαλονίκη μαρτυρήσας, έχουν συγγραφεί, κυκλοφορήσει και ανατυπωθεί αρκετές φορές δύο ιερές ασματικές ακολουθίες μετά παρακλητικού κανόνος: μία κατά το έτος 1908[19] και ακόμα μία κατά το έτος 1978. Η τελευταία αυτή ασματική ακολουθία, σύμφωνα με τον καθηγητή ΑπόστολοΑθ.Γλαβίνα, συμπεριλήφθηκε στο σπουδαίο έργο, με τίτλο: «ΕυρυτανικόνΛειμωνάριον»[20], ενώ επανεκδόθηκε κατά το έτος 1990[21]. Μάλιστα, η τελευταία αυτή υμνογραφική σύνθεση αποτελεί έμπνευση του υμνογράφου της Μ. τ. Χ. Ε., Οσίου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου (1903-1991).
Τέλος, σύμφωνα και πάλι με τον καθηγητή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), Απόστολο Αθ. Γλαβίνα, τόσο στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (Ε.Μ.Σ.), όσο και σε βιβλιοθήκες κάποιων αγιορείτικών Ιερών Μονών[22] και Σκητών[23] διασώζονται χειρόγραφα τα οποία εμπεριέχουν αποκλειστικάή σχεδόν εξ ολοκλήρου, υμνογραφικά και συναξαριακά κείμενα προς τιμήν του Αγίου νεομάρτυρος Μιχαήλ εκ Γρανίτσης των Αγράφων και εν Θεσσαλονίκη μαρτυρήσαντος (;-+20/21 Μαρτίου 1544)[24]. Ολοκληρώνοντας, ο Άγιος Μιχαήλ μέχρι σήμερα έχει καθιερωθεί στη συνείδησή των απλοϊκών χριστιανών, ως ο προστάτης των αρτοποιών και αρτοπωλών, εξαιτίας της σχετικής επαγγελματικής του ιδιότητας, την οποία εξάσκησε με φιλάνθρωπα αισθήματα κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Απολυτίκιον του ΑγίουΝεομάρτυρος Μιχαήλ του Αρτοπώλη
Ήχος Α΄. (Της Ερήμου Πολίτης)
«Σοφίᾳ τῇ θεόθεν δεδομένῃ κοσμούμενος, ἐκήρυξας εὐτόλμως τοῦ Σωτῆρος τὸ ὄνομα, καὶ τούτῳ ὡς θυσία καθαρά, προσήχθης τῷ πυρὶ τελειωθείς· διὰ τοῦτο Νεομάρτυς σε Μιχαήλ, τιμῶμεν ἀνακράζοντες· δόξα τῷ παρασχόντι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ χορηγοῦντι διὰ σοῦ, ἡμῖν πταισμάτων ἄφεσιν».
Βιβλιογραφία
Ι. Γεράσιμος Μοναχός Μικραγιαννανίτης, Ακολουθία του Αγίου Ενδόξου Νεομάρτυρος Μιχαήλ του εκ Γρανίτσης Ευρυτανίας Ού η Μνήμη Μαρτίου κα΄ (21),Έκδοσις Β΄, Αθήνα, 1990.
ΙΙ. ΓλαβίναςΑθ. Απόστολος καθ. Πανεπ. Θεσσαλ., Ο Νεομάρτυρας Μιχαήλ από την Γρανίτσα των Αγράφων (+20/21 Μαρτίου 1544),Έκδοσις Α΄, Κατερίνη Πιερίας, 1997.
ΙΙΙ. ΚανέλλοςΔοσίθεοςαρχιμ., Οι Άγιοι Μας,Έκδοσις Β΄, Αθήνα.
ΙV. Μάκκας Πρόδρομος ιεροδ., Οι Νεομάρτυρες του Ευρυτανικού χώρου και των Αγράφων,Έκδοσις Α΄, Θεσσαλονίκη, 2023.
-
V. Τσέτσης Γεώργιος Μεγ., Πρωτ., Η Ένταξις των Αγίων στο Εορτολόγιο,Έκδοσις Α΄, Κατερίνη Πιερίας, 1991.
