ᾨδὴ γ’, ΤριῳδίουἮχος πλ. β’
Ὁ Εἱρμὸς
«Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων, κρεμάσαντα πᾶσαν τὴν γῆν ἀσχέτως, ἡ Κτίσις κατιδοῦσα, ἐν τῷ Κρανίῳ κρεμάμενον, θάμβει πολλῷ συνείχετο. Οὐκ ἔστιν ἅγιος πλήν σου Κύριε, κραυγάζουσα».
Απλή Σύνταξη
Σὲ τὸν κρεμάσαντα ἐπὶ ὑδάτων πᾶσαν τὴν γῆν ἀσχέτως,
ἡ Κτίσις κατιδοῦσα, ἐν τῷ Κρανίῳ κρεμάμενον,
θάμβει πολλῷ συνείχετο.
κραυγάζουσα: Οὐκ ἔστιν ἅγιος πλήν σου Κύριε,».
Μετάφραση
Εσένα που κρέμασες όλη τη γη πάνω στα ύδατα
χωρίς καμιά εξάρτηση από πουθενά,
όταν η Κτίση σε είδε κρεμασμένο στον τόπο του Κρανίου
από τον πολύ κατάπληξη σφιγμένη
έβγαλε μια κραυγή λέγοντας:
Δεν υπάρχει άλλος άγιος εκτός από Εσένα, Κύριε.
Ερμηνεία
Το τροπάριο αυτό έχει κάποια σημεία που θέλουν διευκρίνηση, όπως το «Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων κρεμάσαντα πᾶσαν τὴν γῆν ἀσχέτως» και το «θάμβει πολλῷ συνείχετο». Και πρώτα η πρώτη απορία: Ο Θεός κρέμασε την γη από τα ύδατα; Τί εννοεί με αυτήν την φράση; Αλλά και σε άλλο σημείο της ακολουθίας ακούμε: «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου, ο εν ύδασι την γην κρεμάσας». Ο Δαυιδ πάλι γράφει:« τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων» (Ψαλμ 135, 6).
Ας θυμηθούμε όμως και την βιβλική ρήση της Γένεσης του Μωυσή:6 Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος. καὶ ἐγένετο οὕτως. 7 καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα, καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος, ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος, καὶ ἀναμέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος. 8 καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα οὐρανόν. καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν, καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα» (Γεν.6-8)
Η γη καλύπτονταν από θάλασσα και με τις μεταιρεολογικές αλλαγές ανυψώθηκε η στεριά και τα βουνά από την θάλασσα με αποτέλεσμα σήμερα μόνο το 29% της επιφάνειας της γης να καλύπτεται από στεριά και το υπόλοιπο 71% να καλύπτεται από τους Ωκεανούς. Έτσι δεν είναι περίεργο που ο υμνογράφος μιλάει για στερέωμα της γης επί των υδάτων.
Επομένως δεν πρόκειται για κρέμασμα αλλά για στερέωμα, κάνει όμως λόγο για κρέμασμα, για να παραλληλίσει το δύο μεγάλα γεγονότα, δηλαδή: Όπως ο Θεός στερέωσε – κρέμασε την γη πάνω στα ύδατα, έτσι κρεμάστηκε ο Χριστός πάνω στο Σταυρό. Με αυτό θέλει να τονίζει την μεγάλη ταπείνωση που έδειξε ο Χριστός στον Σταυρό. Αυτός λοιπόν, είναι σαν να λέει: «αυτόν που βλέπετε κρεμασμένο στο σταυρό, αυτός είναι ο ποιητής του ουρανού και της γης και όλης της οικουμένης». Όμως ο Θεός δεν κρέμασε μόνο την γη από τα ύδατα αλλά και τα υπερώα του ουρανού, όπως διαβάζουμε στον 103, 3 ψαλμό του Δαυίδ: « ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ». Η παντοδυναμία του Θεού απλώνεται παντού, στον ουρανό, την γη και στην θάλασσα.
Το άλλο σημείο που θέλει ερμηνεία είναι το: «θάμβει πολλῷ συνείχετο». Το συνέχομαι σημαίνει συμμαζεύομαι στον εαυτό μου για κάτι φοβερό που βλέπω ή αισθάνομαι. Εδώ η κτίση μένει έκπληκτη από αυτά που βλέπει. Και όταν λέμε κτίση εννοούμε τους αγγέλους, τους ανθρώπους και την φύση. Και πράγματι ακούσαμε στην ευαγγελική περικοπή: « Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω, καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν, 52 καὶ τὰ μνημεῖα ἀνεῴχθησαν καὶ πολλὰ σώματα τῶν κεκοιμημένων ἁγίων ἠγέρθη (Ματθ,27,51-52). Βλέποντας αυτά η κτίση πώς να μην μαζευτεί στον εαυτό της, πώς να μην μείνει έκπληκτη. Ο υμνογράφος προσωποποιεί την κτίση και της αποδίδει ανθρώπινα αισθήματα, για να δείξει το μέγεθος του γεγονότος, της Σταύρωσης του Χριστού.
Το «Οὐκ ἔστιν ἅγιος πλήν σου Κύριε» μας παραπέμπει στην Ωδή της προφήτισσας Άννας, που αποτελεί θέμα της γ΄ Βιβλικής Ωδής. Είναι προφανής η αναφορά αυτή στην αγιότητα του Χριστού απέναντι στην αδικία και την ατιμία, με την οποία αντιμετωπίστηκε από τους ανθρώπους.
Τροπάριο α΄ της γ΄ Ωδὴ
Σύμβολα τῆς ταφῆς σου, παρέδειξας τὰς ὁράσεις πληθύνας, νῦν δὲ τὰ κρύφιά σου, θεανδρικῶς διετράνωσας, καὶ τοῖς ἐν ᾍδῃ Δέσποτα· οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλὴν σου Κύριε, κραυγάζουσιν.
Απλή Σύνταξη
Πληθύνας τὰς ὁράσεις παρέδειξας σύμβολα τῆς ταφῆς σου,
νῦν δὲ διετράνωσας θεανδρικῶς τὰ κρύφιά σου καὶ τοῖς ἐν ᾍδῃ Δέσποτα· οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλὴν σου Κύριε, κραυγάζουσιν.
Μετάφραση
Με το να πληθύνεις τις προοράσεις απόδειξες την αλήθεια
των συμβολισμών της ταφής σου.
Τώρα όμως φανέρωσες με μεγαλοπρεπή τρόπο
τους κρυφούς σχεδιασμούς σου με την θεανθρώπινη παρουσία σου
ακόμη και σε αυτούς που βρίσκονται στον Άδη,
οι οποίοι κραυγάζουν και λένε ότι
δεν υπάρχει μεγαλύτερος άγιος από Εσένα, Κύριε.
Ερμηνεία
Οι «οράσεις», δηλαδή οι προοράσεις, οι προτυπώσεις για την ταφή του Χριστού είναι πάρα πολλές και ιδίως προφητικές, όπως αναφέρει ο Ωσηέ: «καὶ λαλήσω πρὸς προφήτας, καὶ ἐγὼ ὁράσεις ἐπλήθυνα καὶ ἐν χερσὶ προφητῶν ὡμοιώθην (Ωσηέ 12,10). Θα αναφέρουμε μερικές, όπως η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους, ο Δανιήλ στον λάκκο των λεόντων και ο Ιεζεκιήλ στον λάκκο με τα οστά των πεθαμένων, που με την εντολή του Θεού τα ανέστησε. Ο Θεός ο ίδιος δεν φανερώνεται παρά μόνο με τις ενέργειές του και κατά περίπτωση όσο χρειάζεται να βοηθήσει τον καθένα στην σωτηρία του. Οι άνθρωποι αυτοί του Θεού, οι προφήτες, είχαν την μεγάλη αυτή χάρη να προβλέπουν το μέλλον και ιδιαίτερα τα θαυμαστά πράγματα που επρόκειτο να συμβούν με τον ερχομό του Κυρίου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Δαυίδ, όταν έλεγε: «τα άδηλα και τα κρύφια της σοφίας σου εδήλωσάς με..» (Ψαλμ.50,6).
Τώρα όμως βρισκόμαστε σε άλλη κατάσταση. Ο Κύριος με την θεανδρική του , θεανθρώπινη, παρουσία του τα έκανε όλα φανερά κι έτσι οι προφητείες πραγματοποιήθηκαν, οι συμβολισμοί ερμηνεύτηκαν και οι αλήθειες αποδείχτηκαν. Το σχέδιο της Θεϊκής πρόνοιας, κρυμμένο ακόμη και από τις ουράνιες δυνάμεις, τώρα ήλθε το πλήρωμα του χρόνου να αποκαλυφθεί. Και αποκαλύφτηκε όχι μόνο εδώ πάνω στους ζώντες ανθρώπους αλλά και στους νεκρούς του Άδου με την εις Άδου κάθοδό του. Αυτοί λοιπόν οι νεκροί εντυπωσιασμένοι από την ευσπλαχνία του Θεού ομολογούν ότι μόνο αυτός ο Θεός είναι άγιος και κανένας άλλος. Κοιτάξτε πόσο όμορφα προσαρμόζει την εις Άδου κάθοδο του Χριστού με τον ύμνο της προφήτισσας Άννας, που αποτελεί, όπως είπαμε και πιο πάνω, το θέμα της γ΄ Βιβλικής Ωδής. Αυτό εξάλλου είναι και το εφύμνιο των τροπαρίων της γ΄ Ωδής.
Τροπάριο β΄ της γ΄ Ωδὴ
Ἥπλωσας τὰς παλάμας, καὶ ἥνωσας τὰ τὸ πρὶν διεστῶτα, καταστολῇ δὲ Σῶτερ, τῇ ἐν σινδόνι καὶ μνήματι, πεπεδημένους ἔλυσας. Οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου Κύριε, κραυγάζοντας.
Απλή Σύνταξη
Ἥπλωσας τὰς παλάμας, καὶ ἥνωσας τὰ τὸ πρὶν διεστῶτα,
καταστολῇ δὲ Σῶτερ, τῇ ἐν σινδόνι καὶ μνήματι,
πεπεδημένους ἔλυσας κραυγάζοντας
Οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου Κύριε.
Μετάφραση
Άπλωσες τις παλάμες σου, Σωτήρα μου,
και ένωσες αυτά που πριν ήταν σε διάσταση
Με την περιστολή σου πάλι σε σεντόνι και τον εγκλεισμό σου σε μνήμα
ελευθέρωσες αυτούς που βρίσκονταν σε δεσμά
και που τώρα κραυγάζουν:
Δεν υπάρχει άλλος άγιος εκτός από Εσένα, Κύριε.
Ερμηνεία
Η εικόνα είναι πολύ συγκινητική, διότι οι παράνομοι Ιουδαίοι κάρφωσαν τα χέρια του Χριστού στον Σταυρό, αλλά ο Χριστός ακόμη και με τα καρφωμένα του χέρια προσκαλεί τους ανθρώπους, τους αγκαλιάζει και τους ευλογεί. Ίχνος εκδίκησης στην καρδιά του προδομένου Χριστού για τους σταυρωτές του δεν υπάρχει, παρακαλώντας τον Θεό πατέρα του να τους συγχωρέσει, διότι «ου γαρ ήδεσαν τί εποίησαν».
Ο Χριστός είναι η συνεκτική δύναμη των απάντων, γιατί στηρίζεται στην άπειρη αγάπη του, που ενώνει ανθρώπους και κτίσματα. Αντίθετα ο Διάβολος είναι ο εριστικός διαχωριστής, που απομακρύνει και απομονώνει τους ανθρώπους και τα κτίσματα σε ένα αυτοκαταστρεπτικό ατομισμό και εγωισμό. Σε διάσταση δεν βρίσκονται μόνο οι σύζυγοι «λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων» αλλά και όλη η πλάση, η οποία επαναστατεί αλόγιστα και αντιμάχεται συνεχώς.
Και εδώ πάλι υπάρχει μια από τις πολλές αντιθέσεις: Ενώ ο ίδιος τυλίχτηκε σε σεντόνι και κλείστηκε σε μνήμα και στην περίπτωση αυτή φαίνεται ότι δεν έχει δυνατότητα κινήσεων, όμως όχι μόνο έλυσε ο ίδιος τα δεσμά του αλλά έλυσε και τα δεσμά όλων των ανθρώπων που ήταν δέσμιοι στον Άδη και στέναζαν. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να καταφύγουμε στον Ελευθερωτή των ψυχών και των σωμάτων ημών και ζητήσουμε με ζέση την απελευθέρωσή μας αναγνωρίζοντας ότι «δεν υπάρχει άλλος άγιος εκτός από τον Κύριο». Να λοιπόν που και πάλι κατέληξε με όμορφο τρόπο στο ίδιο εφύμνιο της γ΄ Βιβλικής Ωδής.
γ΄ Τροπάριο της γ΄ Ωδής
Μνήματι καὶ σφραγίσιν, ἀχώρητε συνεσχέθης βουλήσει· καὶ γὰρ τὴν δύναμίν σου, ταῖς ἐνεργείαις ἐγνώρισας, θεουργικῶς τοῖς μέλπουσιν· οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου Κύριε φιλάνθρωπε.
Απλή Σύνταξη,
Αχώρητε συνεσχέθης βουλήσει μνήματι καὶ σφραγίσιν ·
καὶ γὰρ ἐγνώρισας τὴν δύναμίν σου ταῖς ἐνεργείαις,
θεουργικῶς τοῖς μέλπουσιν·
οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου Κύριε φιλάνθρωπε
Μετάφραση
Εσύ που δεν χωράς πουθενά κλείστηκες σε μνήμα
και σφραγίστηκε με την θέλησή σου.
Όμως την δύναμή σου την έκανες γνωστή με τις θεϊκές σου ενέργειες
σε αυτούς που σου ψέλνουν και σου λένε:
Δεν υπάρχει άλλος άγιος εκτός από Εσένα, Κύριε.
Ερμηνεία
Οι Ιουδαίοι, γραμματείς και Φαρισαίοι, για να είναι σίγουροι ότι οι μαθητές του Χριστού δεν θα θελήσουν να τον κλέψουν και να πουν ότι αναστήθηκε, γι’ αυτό απευθύνθηκαν στον Πιλάτο να μεριμνήσει γι’ αυτό. Του είπαν «κέλευσον οὖν ἀσφαλισθῆναι τὸν τάφον ἕως τῆς τρίτης ἡμέρας, μήποτε ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ κλέψωσιν αὐτὸν καὶ εἴπωσι τῷ λαῷ, ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν· καὶ ἔσται ἡ ἐσχάτη πλάνη χείρων τῆς πρώτης. 65 ἔφη αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος· Έχετε κουστωδίαν· ὑπάγετε ἀσφαλίσασθε ὡς οἴδατε. 66 οἱ δὲ πορευθέντες ἠσφαλίσαντο τὸν τάφον σφραγίσαντες τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας (Ματθ, 27, 64-66).
Η ασφάλεια του μνημείου ήταν απόλυτη, διότι και μεγάλος λίθος είχαν σύρει στην είσοδο του μνημείου και φύλακες τοποθετήθηκαν, για να τον φυλάγουν. Κι’ όμως όλα αυτά ήταν ανεπαρκή. Το θέμα αυτό το διαπραγματεύεται ο αναστάσιμος ύμνος του Β΄ ήχου. «Εἰπάτωσαν Ἰουδαῖοι, πῶς οἱ στρατιῶται ἀπώλεσαν τηροῦντες τὸν Βασιλέα; διατὶ γὰρ ὁ λίθος οὐκ ἐφύλαξε τὴν πέτραν τῆς ζωῆς; ἢ τὸν ταφέντα δότωσαν, ἢ ἀναστάντα προσκυνείτωσαν, λέγοντες σὺν ἡμῖν· Δόξα τῷ πλήθει τῶν οἰκτιρμῶν σου, Σωτὴρ ἡμῶν δόξα σοι».
Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο υμνογράφος:
«Ἀνέστη ὁ ἐν νεκροῖς ἐλεύθερος και παρέχει τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος».
Τώρα ποιες είναι οι ενέργειες με τις οποίες ο Κύριος γνώρισε με θαυματουργικό τρόπο την δύναμή του; Την δύναμή του ο Χριστός την έδειξε όσο ήταν στον κόσμο με τα θαύματα που έκανε στους λεπρούς, τους τυφλούς, τους παράλυτους και τους νεκρούς. Πολύ περισσότερο όμως την γνώρισε και μετά την Ανάστασή του τόσο στην Πεντηκοστή, όπου οι μαθητές μιλούσαν πολλές γλώσσες και κήρυτταν τον κόσμο, όσο και με τα θαύματα που έκαναν όλοι οι Μαθητές του Χριστού, και τα οποία εξακολουθούν να τα κάνουν όλοι οι άγιοι. Πρόκειται για «θεουργικές ενέργειες», που αποδεικνύουν ότι ο Χριστός δεν μας εγκατάλειψε και εξακολουθεί να δείχνει το έλεός του στους ανθρώπους. Αυτοί οι άνθρωποι είναι που ψέλνουν το «οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου Κύριε φιλάνθρωπε», δηλαδή το εφύμνιο της γ΄ Ωδής.
