Η Λάρισα ως πόλη και Μητρόπολη έχει σημαντική αγιολογική ιστορία και εμπειρία. Πλήθος Αγίων αγίασαν στη Λάρισα και την ευρύτερη περιοχή της. Ανάμεσά τους κεντρική θέση έχει ο πολιούχος της Λάρισας, Άγιος Αχίλλιος ο Μυροβλήτης και Θαυματουργός[1]. Γεννήθηκε στην Καππαδοκία περί το 270 μ.Χ. και έζησε στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου[2]. Συχνά οι άνθρωποι του Θεού εγκαταλείπουν τον τόπο τους, αναχωρώντας για νέους τόπους μαρτυρίας. Η πρόνοια του Θεού ως ιεραποστολικό προορισμό επέλεξε για τον Άγιο Αχίλλιο τη Θεσσαλική γη.
H Ορθόδοξη πνευματική ζωή είναι σύνθεση Ορθοδοξίας και ορθοπραξίας. Κατά τον Άγιο Κύριλλο Ιεροσολύμων: «Ὁ γὰρ τῆς θεοσεβείας τρόπος ἐκ δύο τούτων συνέστηκε, δογμάτων εὐσεβῶν, καὶ πράξεων ἀγαθῶν»[3]. Ο Άγιος Αχίλλιος στη ζωή και την ποιμαντική του διακονία τήρησε και το δόγμα και το ήθος.
- Δογματικός αγώνας
Την περίοδο εκείνη επικρατούσε εκτεταμένη σύγχυση λόγω της αίρεσης του Αρείου. Η αίρεση δεν αποτελεί εναλλακτική κατανόηση της πίστης, αλλά «δεύτερο είδος αθεΐας»[4], που συνιστά διωγμό κατά της Εκκλησίας και άρνηση του Χριστού. Η διαμάχη Ορθοδοξίας και αιρέσεων, δεν αποτελεί απλή αντιπαράθεση ιδεών, αλλά διαπάλη Φωτός και σκότους, Αλήθειας και πλάνης. Οι αιρέσεις οδηγούν στην απώλεια, ενώ η Ορθοδοξία στην εν Χριστώ σωτηρία. Η Ορθοδοξία δεν είναι ιδεολογία, αλλά η Αλήθεια του Τριαδικού Θεού, που αποκαλύφθηκε εν Χριστώ.
Ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος, συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας πριν από ακριβώς 1700 χρόνια. Η Σύνοδος ομολόγησε τη δογματική αλήθεια πως ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα, Θεός αληθινός, γεννήθηκε και δεν κτίστηκε, είναι Φως από το Φως, και δι’ Αυτού κτίστηκε ο κόσμος.
Επίσης, η Σύνοδος συνέταξε τα πρώτα 7 άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως-τα υπόλοιπα 5 συντάχθηκαν στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 381 μ.Χ.- ασχολήθηκε με τον καθορισμό του εορτασμού του Πάσχα και εξέδωσε είκοσι ιερούς κανόνες. Κατά τον Άγιο Νεκτάριο: «Ἡ πρώτη ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἀποκηρύξασα τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἀρείου ἔσωσε τὸν Χριστιανισμὸν ἀπὸ προφανεστάτης διαστροφῆς…Ἡ συγκρότησις λοιπὸν τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἦτο κατὰ νεῦσιν τῆς θείας Βουλῆς, ἵνα τὸ ἔργον τῆς σωτηρίας διαφυλάξει τέλειον, καὶ ὡς ἀσφαλὴς θεματοφύλαξ παραδώσῃ αὐτὸ ταῖς κατόπιν γενεαῖς»[5].
Η συνοδικότητα συνιστά γνώρισμα υγιούς εκκλησιολογίας και η συνείδηση της Εκκλησίας είναι συνοδική. Κατά τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο: «Ἐκκλησία γάρ συστήματος καί συνόδου ἔστιν ὄνομα»[6]. Οι Οικουμενικές Σύνοδοι αποτέλεσαν έργο και θαύμα της Θείας πρόνοιας για την ακέραιη διαφύλαξη της διδασκαλίας του Ιησού Χριστού.
Σημαντική είναι η διασαφήνιση των κριτηρίων της αληθινής θεολογίας, καθώς κατά τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο: «Ο Άρειος και όλοι οι αιρετικοί μιλούν για τα θέματα αυτά χρησιμοποιώντας την φιλοσοφία, την φαντασία και τον στοχασμό, ενώ οι θεόπτες Προφήτες, Απόστολοι και Πατέρες διατυπώνουν την εμπειρία που είχαν, και ομολογούν ότι ο Χριστός είναι Φως, που γεννήθηκε προ πάντων των αιώνων από το Φως και είναι αληθινός Θεός»[7].
Mεταξύ των 318 Πατέρων που βρέθηκαν στη Σύνοδο, ανάμεσα στον Μέγα Αθανάσιο, τον Άγιο Νικόλαο, τον Άγιο Σπυρίδωνα, ήταν και ο Άγιος Αχίλλιος. Είναι μεγάλη τιμή και σημαντική θεολογική παρακαταθήκη για τη Λάρισα πως, σε περίοδο αίρεσης, έστειλε στη Σύνοδο επίσκοπο, ο οποίος ορθοτόμησε την Αλήθεια του Τριαδικού Θεού. Ο Άγιος Αχίλλιος ως εμπειρικός θεολόγος και μέτοχος της άκτιστης Θείας Χάριτος ομολόγησε πως ο Υιός είναι ομοούσιος και συναΐδιος με τον Πατέρα, Φως από το Φως, Θεός αληθινός.
Η Αλήθεια της θεολογίας επικυρώνεται και θαυματουργικά. Στην Αγία Σύνοδο της Νίκαιας, μαζί με το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Νικολάου, τελέστηκε και το εξής θαύμα του Αγίου Αχιλλίου: «Παίρνοντας μια πέτρα, ο Άγιος Αχίλλιος φώναξε στους αρειανούς: ‘’Αν ο Χριστός είναι κτίσμα του Θεού, όπως λέτε, πείτε: ‘’Ας αναβλύσει λάδι από αυτήν την πέτρα’’. Οι αιρετικοί παρέμειναν σιωπηλοί και έμειναν έκπληκτοι με ένα τέτοιο αίτημα από τον Άγιο Αχίλλιο. Τότε, πάλι ο άγιος είπε: ‘’Αν ο Υιός του Θεού είναι ίσος με τον Πατέρα, όπως πιστεύουμε, ας αναβλύσει λάδι από αυτήν την πέτρα’’. Και, πράγματι, το λάδι έρεε προς έκπληξη όλων»[8].
- Κοινωνική διακονία
Ο Άγιος Αχίλλιος πρόσφερε στήριξη και αλληλεγγύη προς φτωχούς, ξένους, αρρώστους, αστέγους και ιδιαίτερα προς τις χήρες και τα ορφανά. Φανερώνει την κενωτική διάσταση της ιεροσύνης και της ποιμαντικής[9], το ήθος του μοιράσματος και της αγάπης. Η κοινωνική φιλανθρωπία είναι γνώρισμα της Χριστιανικής ηθικής.
Για την υπεύθυνη θεολογική στάση του στη Σύνοδο της Νίκαιας, ο Αχίλλιος παρέλαβε ως βραβείο από τον Αυτοκράτορα Μεγάλο Κωνσταντίνο ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό, το οποίο ο Επίσκοπος της Λάρισας έδωσε εξολοκλήρου για τη φροντίδα των φτωχών και ορφανών της περιοχής του, οργανώνοντας ακόμη περισσότερο το φιλανθρωπικό του έργο με ίδρυση ορφανοτροφείων, νοσοκομείων και την ανέγερση ναών. Επανέλαβε αυτό που είχε κάνει μετά τον θάνατο των γονέων του, μοιράζοντας τη μεγάλη του περιουσία στους φτωχούς και αναχωρώντας για τους Αγίους Τόπους, ακολουθώντας την εντολή του Κυρίου: «Ὕπαγε πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δός πτωχοίς και δεύρο ἀκολούθει μοι»[10].
- Ιεραποστολή
Η ιεραποστολή είναι βασική εντολή του Κυρίου που δόθηκε προ της Ανάληψής Του στα Ιεροσόλυμα: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»[11].
Ο Άγιος Αχίλλιος αφού ασκήτεψε στην Παλαιστίνη και την έρημο της Μέσης Ανατολής, ζώντας την κατά Θεόν Σχολή, την ιερά ησυχία και την προσευχή, στη συνέχεια πήγε στη Ρώμη. Εκεί προσκυνώντας τους τάφους των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, αποφάσισε πως θα έπρεπε να ασκήσει ιεραποστολή. Αφού κήρυξε σε περιοχές της Ευρώπης[12], κατέληξε στη γη της Θεσσαλίας, εκεί όπου ο Τριαδικός Θεός αποφάσισε να είναι το ποιμαντικό και ιεραποστολικό πεδίο του Αχιλλίου, όπου κατά τη διακονία του, είλκυσε πλήθος ειδωλολατρών στην Χριστιανική πίστη.
Ο Άγιος Αχίλλιος ήταν και μοναχός και ιεραπόστολος. Ο μοναχισμός και η ιεραποστολή με έντονα δοξαστικό χαρακτήρα, έχουν βάση Χριστολογική και προοπτική εσχατολογική, συνιστώντας θεμέλια της εκκλησιαστικής ζωής. Ο Θεός ορίζει για άλλους μοναχούς να είναι κρυμμένοι στην έρημο και για άλλους να κηρύττουν έξω στον κόσμο. Στο διάβα της εκκλησιαστικής ιστορίας, πληθώρα χαρισματικών μορφών ανά την οικουμένη συνδύασαν τον μοναχισμό με την ιεραποστολή. Μετά από προπαρασκευαστική περίοδο κάθαρσης, γεμάτοι από τη Χάρη του Θεού και κατόπιν Θείας εντολής, ανέλαβαν να διαδώσουν το Ευαγγέλιο προς τους εγγύς και τους μακράν.
- Συγγενείς Επίσκοποι του Αγίου Αχιλλίου
Η αγιότητα εμπνέει. Ανεψιός του Αγίου Αχιλλίου είναι Άγιος Ρηγίνος. Απεστάλη από τον θείο του Αχίλλιο στη Σκόπελο και στη συνέχεια έγινε επίσκοπος Σκοπέλου. Υπάρχουν πιθανότητες ο Ρηγίνος να παρευρέθηκε στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο. Πάντως είναι βέβαιο πως συμμετείχε στη Σύνοδο της Σαρδικής (Σόφιας) το 343 μ.Χ. στην οποία υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία. Μετά τη λήξη της Συνόδου επέστρεψε στη Σκόπελο. Μαρτύρησε με αποκεφαλισμό στις 25 Φεβρουαρίου του 363 μ.Χ. Σύμφωνα με παράδοση και ο Άγιος Οικουμένιος Επίσκοπος Τρίκκης ήταν ανεψιός του Αγίου Αχιλλίου.
- Κοίμηση του Αγίου-Ιστορία Θαυματουργού Λειψάνου και Ιερού Ναού
Ο Άγιος Αχίλλιος μετά από 35 χρόνια διαποίμανσης της Εκκλησίας των Λαρισαίων εκοιμήθη ειρηνικά το 355 μ.Χ. προβλέποντας μάλιστα την κοίμησή του. Ο τσάρος Σαμουήλ των Βουλγάρων άρπαξε από τη Λάρισα το 985 μ.Χ. το ιερό λείψανό του Αγίου και το μετέφερε στις Πρέσπες. Φαίνεται πως ήταν θέλημα Θεού, χίλια χρόνια αργότερα περίπου, το ιερό, μυροβλύζον και θαυματουργό λείψανο του Αγίου Αχιλλίου, να επιστρέψει τελικά το 1981 μ.Χ. στη Λάρισα[13].
Ακολούθησαν αλλεπάλληλες καταστροφές του ναού του Αγίου Αχιλλίου[14], από τους Φράγκους, τους Οθωμανούς, τους βομβαρδισμούς των Ναζί και από σεισμούς. Ακόμη και προσφάτως, αντιεπιστημονικές τουρκικές θέσεις προσπάθησαν να διαστρεβλώσουν το ιστορικό παρελθόν του Ναού του Αγίου Αχιλλίου[15], όπως επισήμανε ο Μητροπολίτης Λαρίσης Ιερώνυμος. Σήμερα ο ναός που ανεγέρθηκε το 1965, δεσπόζει στον λόφο του φρουρίου, προστατεύοντας ολόκληρη τη Θεσσαλία. Στον Πηνειό κάτω από τον λόφο του ναού βρίσκεται γέφυρα, η οποία το 2017 αφιερώθηκε στον παγκόσμιο Ιεράρχη και πατέρα της Ιεραποστολής, μακαριστό Άγιο Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας κυρό Αναστάσιο.
- Συνάντηση Αγίου Αχιλλίου-Αγίου Δημητρίου
Αν οι Άγιοι προστατεύουν τις πόλεις, τότε γιατί κατά καιρούς έρχονται τόσων ειδών συμφορές; Σε παλαιά παράδοση που διασώζει ο Συμεών Μεταφραστής, αναφέρεται συνάντηση των πολιούχων Λάρισας και Θεσσαλονίκης, του Αγίου Αχιλλίου με τον Άγιο Δημήτριο κοντά στην περιοχή των Τεμπών λίγο πριν την ολοκληρωτική κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο Θεός είχε διατάξει τους δυο Πολιούχους να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους λόγω του πλήθους των αμαρτιών των κατοίκων των πόλεων. Οι Άγιοι αποχώρησαν λυπημένοι. Ακολούθησε η άλωση της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς[16]. Οι άγιοι είχαν τη δυνατότητα να προστατέψουν τις πόλεις, όμως ο Θεός παραχώρησε να παραδοθούν στον εχθρό. Οι δοκιμασίες που παραχωρεί ο Θεός δεν είναι νομική τιμωρία, αλλά θεραπευτική παιδαγωγία με σκοπό τη μετάνοια και αλλαγή των ανθρώπων.
- Ο Άγιος Αχίλλιος στο σήμερα
Στη ζωή του Αγίου Αχιλλίου διαπιστώνεται γνησιότητα Χριστιανικής ζωής και συνεπής εφαρμογή του Ευαγγελίου. Φανερώνεται η ενότητα θεσμού και χαρίσματος, μοναχισμού και ιεραποστολής, ορθοδοξίας και ορθοπραξίας, ποιμαντικής και πνευματικής εγρήγορσης σε συνδυασμό με οξυδέρκεια και διοικητική ικανότητα. Ο Άγιος Αχίλλιος δεν αποτελεί απλά φιγούρα του παρελθόντος. Οι Άγιοι είναι ζωντανές παρουσίες, προστατεύουν και θαυματουργούν, εμπνέουν και ενισχύουν τους Χριστιανούς στην πνευματική ζωή.
Η εκκλησιολογική σημασία του Αγίου Αχιλλίου, η καθοριστική του συμβολή στον δογματικό αγώνα της Εκκλησίας και η θαυματουργική του χάρη, τον καθιστούν έντονα αγαπητό στην Εκκλησία. Ο Άγιος Αχίλλιος είναι πολιούχος και των Γρεβενών. Η Λάρισα λόγω και της αγιολογικής της ιστορίας θα μπορούσε να αποτελέσει προορισμό θρησκευτικού τουρισμού.
Το μήνυμα του Αγίου Αχιλλίου είναι πάντα επίκαιρο.
Οι δογματικοί του αγώνες εμπνέουν το Ορθόδοξο φρόνημα, τονίζοντας τη σωτηριώδη ανάγκη για πίστη στην Τριαδικότητα του Θεού και στη Θεανθρωπία του Ιησού Χριστού. Η Αγία Τριάδα είναι ομοούσια και αδιαίρετη και ο Ιησούς Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, Θεάνθρωπος.
Η κοινωνική προσφορά του Αχιλλίου απέναντι στην άνιση οικονομία προτείνει την αλληλεγγύη. Η ζωή του, απέναντι στον γενικευμένο ευτελισμό, προτείνει ήθος ασκητικό.
Η ιεραποστολική του πορεία τονίζει την ευθύνη των Χριστιανών απέναντι στην οικουμένη. Η ιεραποστολή εκφράζει την ταυτότητα και προοπτική της Εκκλησίας, συνιστώντας βασικό διακόνημά της. Μέχρι το τέλος της ιστορίας, η Εκκλησία στα μήκη και πλάτη της υφηλίου, «έως εσχάτου της γης»[17], θα αγωνίζεται για τη μαρτυρία του Σαρκωθέντος, Σταυρωθέντος και Αναστάντος Κυρίου. Στην Ουγκάντα στο χωριό «Οκουάγκ» κτίζεται Ναός του Αγίου Αχιλλίου[18], γεγονός που δείχνει τη συμβολή του Αγίου στη σημερινή ιεραποστολική μαρτυρία.
Ευχόμαστε να οδηγηθούμε στην εν Χριστώ Σωτηρία, στη Βασιλεία των Ουρανών με τη Χάρη της Υπεραγίας Θεοτόκου και του Αγίου Αχιλλίου.
[1] Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, Τόμος Γ´, Εκδόσεις Δόμος, 2005. Επίσης, βλ. Ιγνατίου Μουρτζανού Αρχιμανδρίτου Πρωτοσυγκέλλου Ιεράς Μητρόπολης Λαρίσης και Τυρνάβου, «Χαῖρε Βακτηρία πιστῶν ἡ ἀκλόνητος». Ομιλία στον μεθεόρτιο εσπερινό στον Άγιο Αχίλλιο, Κυριακή 17 Μαΐου 2017, Αχιλλίου Πόλις, Εξαμηνιαία Επιστημονική Περιοδική Έκδοση της Ιεράς Μητρόπολης Λαρίσης και Τυρνάβου, τχ 5, Μάϊος 2021, σ. 349-353.
[2] Μιχαήλ Γαλανού, Οἱ βίοι τῶν Ἁγίων τοῦ Μηνολογίου τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας, Έκδοση Γ’, τχ ε’, Μην Μάιος, Αθήνα, 1988, σ. 73. Βλ. επίσης Λάμπρου Σκόντζου, Άγιος Αχίλλιος Αρχιεπίσκοπος Λαρίσης ο Θαυματουργός, Πεμπτουσία, https://www.pemptousia.gr/2023/05/agios-achillios-larisis-o-thavmatourgos/
[3] Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις Δ’, PG 33, 456Β.
[4] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Πρός Διονύσιον, ΕΠΕ 4, 404-412, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος, 2008, σ. 95-97.
[5] Αγίου Νεκταρίου Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Αἱ Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, Εκδόσεις Ρηγόπουλου, 1972, σ. 93.
[6] Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὸν ΡΜΘ Ψαλμόν, PG 55, 493.
[7] Ιεροθέου Βλάχου Μητροπολίτου Ναυπάκτου, Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος, π. Εκκλησιαστική παρέμβαση, τχ 251, Ιούνιος 2017,
[8] Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Πνευματικό Ημερολόγιο. Ο πρόλογος της Αχρίδος, Μάϊος, Ο όσιος Αχίλλιος Επίσκοπος Λαρίσης, Εκδόσεις Άθως, 2014, σ. 129.
[9] Βασιλείου Καλλιακμάνη Πρωτοπρεσβυτέρου, Ο κενωτικός χαρακτήρας της ιεροσύνης και ο Ιερός Φώτιος, π. Θεολογία, τ. 90, τχ2, Απρίλιος-Ιούνιος 2019, σ. 7-20.
[10] Μτ 19, 16-26.
[11] Μτ 28, 19.
[12] «Ἐκ Παλαιστίνης μὲν ἀρξάμενος…κακείθεν εἰς Ρώμην, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν εἰς πᾶσαν Εὐρώπην, κακεῖθεν εἰς Θετταλίαν, ὡς ἂν τὶς εὐστόχως εἰποι τὸ πανελλήνιον», Δημητρίου Σοφιανού, Ο Άγιος Αχίλλιος Λαρίσης. Ο αρχικός ανέκδοτος βίος (Θ’ αι). και η μεταγενέστερη διασκευή του (ΙΓ’ αι).. Ανέκδοτα υμνογραφικά κείμενα, Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά, 3, 1990, σ.154, στχ/ 188 κ.ε., 265-268.
[13] Ιγνατίου Μουρτζανού Αρχιμανδρίτου, Τα εκκλησιαστικά γεγονότα του 1974: Η περίπτωση της Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, 2019, σ. 224-226. Επίσης βλ. Σεραφείμ Ορφανού Μητροπολίτου Λαρίσης, Η ανεύρεσις των Ι. λειψάνων του μυροβλύτου Αγίου Αχιλλίου, Λάρισα, 1981, σ. 29-32 και Σταύρου Γουγούλη, Το Λείψανο του Αγίου Αχιλλίου. Έκθεση-Αρπαγή-Επιστροφή, Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου, Αχιλλίου Πόλις,τχ. 1, Μάιος 2019, σ. 89-102.
[14] Σταύρου Γουγούλη, Τα αγιολογικά-υμνολογικά κείμενα του Αγίου Αχιλλίου και η διαμόρφωση του καθεδρικού-προσκυνηματικού ναού στη Λάρισα, Αχιλλίου Πόλις, Εξημηνιαία Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου, τχ 10, Δεκέμβριος 2023.
[15] Ιερωνύμου Μητροπολίτου Λαρίσης, Ε, όχι και τον Άγιο Αχίλλιο…, 2/6/2024, https://orthodoxia.info/news/e-ton-agio-achillio/
[16] Συμεών του Μεταφραστού, Βίος Αγίου Δημητρίου, PG 116, 1389A-1392A.
[17] Πράξ. 1,8.
[18] Ορθόδοξη Ιεραποστολική Πορεία Αγάπης, τχ 41, Λάρισα, Ιανουάριος-Απρίλιος 2021, σ. 10-11.
