(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Κατηγορίες για διωγμό των παγανιστών, καταστροφή και λεηλασία αρχαιοτήτων
10.1 Δεν εδίωξε τους παγανιστές
10.2 Δεν κατέστρεψε ούτε λεηλάτησε τις αρχαιότητες
Από το βιβλίο του
Κώστα Β. Καραστάθη
«Μεγάλος Κωνσταντίνος, Μια ιστορική μελέτη»
των εκδόσεων Ακρίτας.
Συνέχεια από εδώ: https://www.pemptousia.gr/2024/05/megas-konstantinos-i-stasi-tou-apenanti-stous-idololatres/
Αλλά οι φανατικοί των επαναστάσεων δεν έλειψαν ούτε θα λείψουν στην Ιστορία.
Κοντολογίς, ο Κωνσταντίνος δεν πείραξε τους ειδωλολάτρες, αλλά έλαβε ευεργετικά μέτρα υπέρ των χριστιανών και κατέστησε προοδευτικά τον Χριστιανισμό ευνοούμενη θρησκεία.
Σχετικά, ο καθηγητής Βλάσιος Φειδάς σημειώνει: «Δεν κατήργησε την εθνική λατρεία, αλλά στα πλαίσια της νέας θρησκευτικής πολιτικής τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν στην πράξη να εξισωθούν με έμμεση κατάργηση της εθνικής θρησκείας».
Ο Κωνσταντίνος, μετά από τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη, απαγόρευσε τον εκεί εορτασμό ειδωλολατρικών εορτών. Οι χριστιανοί συγγραφείς βεβαιώνουν ότι επιθυμία του αυτοκράτορα ήταν η εξάλειψη της ειδωλολατρίας από τη νέα πρωτεύουσα.276
Χαρακτηριστική είναι η πληροφορία του Μαλάλα (6ος αι.) ότι ο Κωνσταντίνος διέταξε να μην τελούνται πια ειδωλολατρικές τελετές στους ναούς του Ηλίου, της Αρτέμιδος σελήνης και της Αφροδίτης, που βρίσκονταν στη λεγόμενη ακρόπολη της Κωνσταντινουπόλεως.277
Μα, ενώ ο Κωνσταντίνος έδειχνε τόση ανεκτικότητα προς τους ειδωλολάτρες, αντίθετα, προς τους αιρετικούς της χριστιανικής θρησκείας, διαβλέποντας τους κινδύνους για την Ορθοδοξία, υπήρξε ιδιαίτερα αυστηρός.
Εύστοχη είναι η παρατήρηση του Gibbon: «Θεωρούσε την εμμονή του στην πίστη των συμπερασμάτων της Συνόδου της Νικαίας ως πρόχωμα της χριστιανικής του
πίστεως και την ξεχωριστή δόξα της βασιλείας του.»
Με διατάγματα – ένα από τα οποία δημοσιεύουμε στο τέλος του βιβλίου – προσπάθησε να βάλει φραγμό στη φρενήρη εξάπλωση των παντοειδών αιρέσεων.
10.2 Δεν κατέστρεψε ούτε λεηλάτησε τις αρχαιότητες
Οι κατηγορίες ότι ο Κωνσταντίνος κατέστρεψε ναούς της παλαιάς θρησκείας δεν επιβεβαιώνονται ούτε από την Ιστορία ούτε και από την πολιτική σκέψη του Κωνσταντίνου, αφού μια τέτοια ενέργεια θα ήταν απροκάλυπτη επίθεση στα αισθήματα της πλειοψηφίας του λαού. Κατεδάφισε μονάχα το ιερό της Αφροδίτης στην Άφακο του Λιβάνου, όπου εκπορνεύονταν, όχι μονάχα γυναίκες, αλλά και άνδρες «γύννιδες» (τραβεστί), τον ναό της Αφροδίτης στον λόφο του Γολγοθά, για να χτιστεί ο ναός της Αναστάσεως, και έναν ή δύο ναούς στη Φοινίκη, όπου η λατρεία της Αφροδίτης συνοδευόταν από ξεδιάντροπη πορνεία.
Αλλ’ αυτά τα λιγοστά και συγκεκριμένα παραδείγματα καταστολής, που αναφέρονται από τους ιστορικούς, σίγουρα δεν συνθέτουν καμία γενική προγραφή κατά της ειδωλολατρίας.
Όπου σημειώθηκαν τέτοιες καταστροφές, αιτία ήταν ο φανατισμός κάποιων χριστιανών ή αποφάσεις τοπικών παραγόντων.
Αντίθετα, ο Κωνσταντίνος επέτρεψε την ίδρυση ειδωλολατρικών ναών. Στην Ηλιούπολη της Φοινίκης, όπου υπήρχαν μονάχα γυναίκες ιερόδουλοι, περιορίστηκε να
συστήσει στον πληθυσμό μεγαλύτερη εγκράτεια και να χτίσει μια εκκλησία.280
Ο Ζώσιμος κατηγορεί τον Κωνσταντίνο ότι άρπαξε τα μαρμάρινα αγάλματα των Μουσών από τον Ελικώνα, και άλλοι, νεώτεροι κυρίως συγγραφείς, μιλούν για καταστροφή ειδωλολατρικών ναών και για μια γενικευμένη αρπαγή αρχαιοτήτων απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας και μεταφορά τους στην Κωνσταντινούπολη για τον εξωραισμό διαφόρων χώρων και κτισμάτων.
Αλλ’ ολ’ αυτά είναι υπερβολές. Τίποτε δεν πείραξε από τις αρχαιότητες της Αθήνας και των Δελφών. Μονάχα ο χρυσός τρίποδας με τον τρικέφαλο χάλκινο όφι αφαιρέθηκε από τους Δελφούς, κατά διαταγή του, για στολισμό του Ιππόδρομου, και οι Ελικωνιάδες Μουσες από την κορυφή του Ελικώνα, για διακόσμηση των ανακτόρων της Κωνσταντινουπόλεως. Ως διακοσμητικά είχε ακόμη και ένα άγαλμα του Πύθιου Απόλλωνα και ένα του Πάνα.
«Τα γουν αγάλματα, κόσμον τη Κωνσταντίνου πόλει προυτίθει δημοσία», γράφει ο Σωκράτης ο Σχολαστικός.
Ο Ευσέβιος μαρτυρεί ότι συνέλεξε από τα διάφορα μέρη της Ελλάδας χάλκινα αγάλματα, για να διακοσμήσει τη νέα πρωτεύουσα. Αλλ’ αυτό δεν μπορεί να ερεθίζει τους σημερινούς Έλληνες, αφού ο Μ. Κωνσταντίνος κόσμησε με τον τρόπο αυτόν τη «Βασιλίδα των πόλεων», τη χιλιόχρονη πρωτεύουσα του Ελληνισμού. Αλλωστε οι αρχαίοι ναοί, αλλά και οι αρχαίες πόλεις, όλα είχαν καταστραφεί πολύ πριν οι Έλληνες ασπασθούν τη χριστιανική θρησκεία, καθώς επισημαίνει ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος.
Τις αρχαιότητες προστάτευσε με αποφάσεις της και η Εκκλησία διά της Συνόδου της Ελβίρας το 306 μ.Χ., που συμπίπτει με τον χρόνο ανάρρησης του Κωνσταντίνου στον θρόνο.
Η Σύνοδος της Ελβίρας (306), προκειμένου ν’ αποθαρρύνει τους χριστιανούς από το πάθος της καταστροφής των ειδώλων, πολλά από τα οποία ήταν έργα τέχνης,
στον 60ο Κανόνα ορίζει τα εξής: «Εάν κάποιος συντρίβει ένα είδωλο και τιμωρείται έπειτα με θάνατο, δεν μπορεί να εγγραφεί στον κατάλογο των μαρτύρων, δεδομένου ότι τέτοια δράση δεν εγκρίνεται από τις Ιερές Γραφές ή από τους Αποστόλους».
Την ήπια τακτική του Μεγάλου Κωνσταντίνου προς τους ειδωλολάτρες ακολούθησαν και οι διάδοχοί του.
Στην ίδια διαπίστωση προβαίνει και ο Gibbon: «Η μαρτυρία των γεγονότων και τα μνημεία που ακόμη είναι σε ύπαρξη, αποδεικνύουν τη δημόσια εξάσκηση της παγανιστικής λατρείας καθ’ όλη τη βασιλεία των γιων του Κωνσταντίνου.»
Γράφει ο Παπαρρηγόπουλος ότι από τον Κωνστάντιο Β’ θεσπίστηκαν σκληροί νόμοι κατά
των παγανιστών, αλλ’ ουδέποτε ενεργοποιήθηκαν μέχρι τα χρόνια του Θεοδοσίου.*
Ο Μ. Βασίλειος γράφει ότι ο Θεός δεν αγαπά αυτό που γίνεται αναγκαστικά, αλλ’ αυτό που κατορθώνεται με την αρετή. «Αρετή δε εκ προαιρέσεως και ουκ εξ ανάγκης γίνεται» (PG 31, 346). Ο άγιος Ιωάνης ο Χρυσόστομος: «Ουκ εννοείς ότι ύβρις εστίν εις τον
Θεόν, το αιτείν κατά των εχθρών τον Θεόν;» (PG 51, 363). Ο ίδιος θεωρεί καύχημα των χριστιανών ότι πολλά εθνικά βιβλία τα έσωσαν από τον αφανισμό οι ίδιοι (PG 50, 537B).
Ο άγιος Αυγουστίνος αποτρέπει τους χριστιανούς της Καρθαγένης από την εισβολή στις ιδιοκτησίες των εθνικών, προκειμένου να καταστρέψουν τα είδωλά τους (Αυγουστ. Sermo LXII, 17 και 18, PL38, 423A). Το ίδιο κάνει και ο άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (Κατά Ιουλιανού λόγος στηλιτευτικός Β΄, 36). Περιττό, βέβαια, να τονίσουμε πόσο οι Μεγάλοι Πατέρες έκριναν αναγκαία την ελληνική παιδεία για τους χριστιανούς.
* Όλοι οι Έλληνες Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας εκείνον τον κρίσιμο 4ο αι. μ.Χ., καθώς και τα επόμενα χρόνια, ήταν συνειδητά αντίθετοι με την πρόκληση καταστροφών των αρχαιοτήτων, και πάσχιζαν με νουθεσίες και συστάσεις να πείσουν και τους ακραίους ζηλωτές της πίστης να σέβονται τα ειδωλολατρικά μνημεία. Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: «Ουκ αρετή γαρ το βία γινόμενον» (PG 94, 924Α).
