Η σοφία των προγόνων μας είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη. Ο Σωκράτης δεν ήταν σοφός, άσχετα αν εμείς θεωρούμε σοφά όσα έλεγε, γιατί αυτά είναι κατευθυντήριες γραμμές για την ζωή του ανθρώπου. Ο Σωκράτης δεν ήταν σοφός αλλά φιλόσοφος, δηλαδή φίλος, εραστής της σοφίας. Ο Σωκράτης δίδαξε πολλά αλλά δεν έγραψε τίποτα ο ίδιος, όπως ο Ιησούς Χριστός. Τα γράψανε οι σπουδαίοι μαθητές του, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Ξενοφώντας κλπ. κι έτσι γνωρίζουμε την διδασκαλία του, η οποία δεν είχε συγκεκριμένο περιεχόμενο αλλά ήταν μέθοδος σκέψης και κίνητρο μάθησης. Αυτό επιτυγχάνεται με τον διάλογο. “H αρχή της σοφίας είναι η αναζήτηση.” έλεγε. Από αυτήν την δεξαμενή σκέψης του Σωκράτη θα αντλήσουμε κι εμείς ύδωρ ζων, για να δροσίσουμε τη ζωή μας και να της δώσουμε ένα ουσιαστικό περιεχόμενο.
Από την σοφία του Σωκράτη
1.“Δεν μπορώ να διδάξω τίποτα σε κανέναν. Μπορώ μόνο να τον μάθω να σκέφτεται”.
Ο μεγάλος δάσκαλος της ανθρωπότητας λέει ότι δεν είχε να διδάξει τίποτα μόνο τρόπους σκέψης. Και διερωτάται κανείς, ιδιαίτερα για την σημερινή εποχή, είναι δυνατό να γνωρίζει όλα όσα ξέρει ο κόσμος, όχι, αλλά υπάρχουν τρόποι σκέψης, με τους οποίος προσεγγίζει την γνώση. Δεν είναι μόνο τα μηχανικά μέσα πληροφόρησης αλλά κυρίως ο τρόπος που χρησιμοποιείς την γνώση, για να είναι παραγωγική και ωφέλιμη.
2.“Η εκπαίδευση είναι το άναμμα της φλόγας, όχι το γέμισμα ενός βάζου.
Η παιδαγωγική αυτή αρχή είναι πάντοτε επίκαιρη, διότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου μπορεί να χωρέσει πολλά αλλά όχι όλα και συνεπώς πρέπει να υπάρχει αυτή η φλόγα της μάθησης, με τον οποία μπορεί να φτάσει στην γνώση και να την αποθηκεύσει στη συνέχεια με τα μηχανικά μέσα. Σε αυτήν την αρχή στηρίχτηκαν οι παιδαγωγοί του «νέου σχολείου» που θεωρείται κατεξοχήν δημιουργικό εγκαινιάζοντας την αυτενέργεια του μαθητή, δηλαδή την εμπλοκή του μαθητή στη διδακτική διαδικασία.
3.“Υπάρχει μόνο ένα καλό, η γνώση, και ένα κακό, η άγνοια.»
Οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στην γνώση. Ο ίδιος ο Σωκράτης έλεγε το «ουδείς εκών κακός», δηλαδή κανένας με την θέλησή του δεν είναι κακός, αλλά είναι κακός, επειδή δεν γνωρίζει πόσο κακό είναι το κακό όχι μόνο για τους άλλους αλλά και για τον εαυτό του. Αν το γνώριζε, ποτέ δεν θα έκανε το κακό. Αυτό είναι αλήθεια, διότι αυτοί που κάνουν το κακό είναι φοβερά επιπόλαιοι, γιατί δεν κάθονται να σκεφτούν πόσο βλάπτουν τούς άλλους και το σημαντικότερο ότι το κακό θα το βρουν μπροστά του και θα πέσει πάνω τους. Παρασύρονται από την φαινομενική όψη των πραγμάτων και δεν εισχωρούν βαθύτερα στην ουσία του κακού.
4.Δεν χρειάζεται να λες τί ξέρεις αλλά να ξέρεις τί λες.
Εδώ τονίζονται δύο αρετές: η μετριοφροσύνη και η αυτογνωσία. Συνήθως ό,τι ξέρουμε το λέμε και κάνουμε τον έξυπνο. Συχνά μάλιστα νομίζουμε ότι τα ξέρουμε όλα και γινόμαστε ισχυρογνώμονες, και εριστικοί. Γινόμαστε δηλαδή «δοκησίσοφοι», πράγμα που μας εμποδίζει να ακούμε την γνώμη των άλλων αλλά και να μην ψάχνουμε για την αλήθεια. Το «ξέρουμε τί λέμε» σημαίνει περίσκεψη, αυτοσυγκράτηση έλεγχο των λεγομένων, γι’ αυτό και οι παλιοί έλεγαν «πριν μιλήσεις να βουτάς τη γλώσσα σου στο μυαλό». Έτσι συμβάλλεις στην πρόοδο της κουβέντας και βοηθάς να βρεθεί η αλήθεια. Γι’ αυτό και ο Σωκράτης τονίζει: «Τους άδειους σάκους τους φουσκώνει ο αέρας και τα μυαλά η έπαρση».
5.“Τα σπουδαία μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια μυαλά συζητούν
τα γεγονότα, τα αδύναμα μυαλά συζητούν για τους άλλους.”
Η συζήτηση είναι γνώρισμα του κοινωνικού ανθρώπου αλλά εξαρτάται από τον καθένα μας το περιεχόμενο της συζήτησης. Εδώ τονίζεται ότι υπάρχει μια διαβάθμιση της διανοητικής κατάστασης του ανθρώπου. Είναι θέμα εξυπνάδας να συζητάς για ιδέες, γιατί αυτές καθορίζουν την ζωή του ανθρώπου. Όσοι δεν μπορούν να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο αρκούνται να συζητούν απλώς τα γεγονότα και τέλος οι τελευταίοι δεν βρίσκουν τίποτα άλλο ενδιαφέρον από το να συζητούν για τους άλλους και να τους «κουτσομπολεύουν». Και θα έλεγε κανείς, μόνο ιδέες θα συζητάμε ή μόνο γεγονότα, δεν υπάρχουν ζητήματα με τους ανθρώπους που μας απασχολούν; Φυσικά υπάρχουν αλλά το θέμα είναι η πρόθεση. Αν απλώς επισημαίνεις τα σφάλματα των άλλων και προσπαθείς να μην τα κάνεις κι εσύ τότε καλώς. Δηλαδή εκείνο που δεν είναι σωστό είναι η κατάκριση όχι η κρίση, διότι η κατάκριση δεν είναι απλή κρίση αλλά υπάρχει πάντα κάποια κακή πρόθεση, όπως ζήλεια, μίσος, υπερηφάνεια, συμφέρον κλπ.
- “Αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο πρέπει να αλλάξει πρώτα τον εαυτό του.
Υπάρχουν πολλοί που θέλησαν να αλλάξουν τον κόσμο και τον άλλαξαν αλλά δεν γνώριζαν καλά τον εαυτό τους κι έτσι η αλλαγή ήταν μια καταστροφή. Πολύ μεγάλοι άνδρες πέτυχαν πολλές νίκες αλλά η πιο μεγάλη νίκη είναι η νίκη κατά του κακού μας εαυτού. Φυσικά μιλάμε για σωστή αλλαγή, διότι κάθε αλλαγή και κάθε μεταβολή είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Η αλλαγή λοιπόν του εαυτού μας προς το καλύτερο είναι το εχέγγυο της επιτυχίας και της ευτυχίας.
-
“Το μυστικό της αλλαγής είναι να επικεντρώσεις όλη την ενέργειά σου, όχι στο πως να πολεμήσεις το παλιό, αλλά στην κατασκευή του νέου.
Αυτό αποτελεί μια έξυπνη επιλογή για την αλλαγή, διότι δεν καταναλώνεις όλες σου τις ενέργειες στο παλιό, που είναι ξεπερασμένο και άχρηστο, αλλά στο πώς θα κάνεις κάτι νέο απαλλαγμένο από τα μειονεκτήματα του παλιού. Η πρώτη ενέργεια είναι οπισθοδρομική και στάσιμη, ενώ η δεύτερη δημιουργική και προοδευτική.
-
“Αυτός που δεν είναι ευχαριστημένος με αυτό που έχει, δεν θα είναι ευχαριστημένος ακόμη και με ό,τι θα ήθελε να έχει.
Εδώ τονίζεται η πλεονεξία. Η πλεονεξία είναι αχόρταγη και όσο την ταΐζεις, τόσο γιγαντώνεται περισσότερο και τελικά σε πνίγει. Δεν μένεις ευχαριστημένος με τίποτα και έτσι είσαι δυστυχισμένος. Η ολιγάρκεια και η αυτάρκεια είναι σπουδαίες αρετές και αιτίες ευτυχίας στον άνθρωπο. Τελικά «πλούσιος δεν είναι αυτός που έχει πολλά αλλά αυτός που αρκείται σε λίγα».
-
“Προτιμήστε τις γνώσεις από τον πλούτο, γιατί ο πλούτος είναι παροδικός, ενώ η γνώση παντοτινή.
Ο κόσμος δίνει μεγάλη σημασία στον πλούτο, γιατί αυτός του εξασφαλίζει ανέσεις και απολαύσεις. Όμως τον πλούτο σήμερα τον έχεις αύριο δεν τον έχεις και θυμόμαστε το λαϊκό τραγούδι: «τί τα θέλεις τα λεφτά, χέρια αλλάζουνε πολλά» αλλά θυμόμαστε και τον άγγελο που ήρθε την νύχτα στον πλούσιο άφρονα, ο οποίος είχε συγκεντρώσει πολλά αγαθά και έλεγε στην ψυχή του: «ψυχή μου έχεις πολλά αγαθά, φάγε, πίε και ευφραίνου».
Από την άλλη η γνώση δεν χάνεται και έτσι, όταν βρεθείς σε δύσκολη θέση, μπορεί να σε σώσει. Ο Ισοκράτης έλεγε «αρετή μόνη συγγηράσκει» , δηλαδή η αρετή σε ακολουθεί μέχρι τα γηρατειά σου, αλλά εδώ ταιριάζει να πούμε και «η γνώση μόνη συγγηράσκει».
- Ο ισχυρός έχει δούλους, ο πλούσιος κόλακες και ο σοφός φίλους.
Εδώ γίνεται σύγκριση ανάμεσα στην δύναμη, τον πλούτο και την σοφία. Η δύναμη δημιουργεί τις προϋποθέσεις να εξουσιάζεις τους άλλους αλλά και ο άλλοι γίνονται δούλοι των ισχυρών για αποκόμιση κερδών. Κάτι παρόμοιο παθαίνει και ο πλούσιος με τους άλλους ανθρώπους, οι οποίοι τον πλησιάζουν, για να κερδίσουν και αυτοί κάτι. Ο σοφός δεν έχει να δώσει τίποτα άλλο εκτός από την σοφία του, με την οποία όμως, αν κάποιος την αξιοποιήσει και εκμεταλλευτεί, κερδίζει πολλά περισσότερα από το αν του έδινε πλούτη. «Δίδου σοφώ αφορμήν και σοφώτερος έσται» λέει ο σοφός Σολομών (Παροιμ.9,9).
