Την μεγαλοπρέπεια συνήθως την αποδίδουμε στον Θεό και την δόξα στους ανθρώπους. Όμως και η μεγαλοπρέπεια αλλά και η δόξα αφορά και τον Θεό και τους ανθρώπους. Πρόκειται για θετικές έννοιες και ιδιότητες, τις οποίες οι άνθρωποι επιδιώκουν στην ζωή τους αλλά αναφέρονται και στον θεϊκό παράγοντα. Εκείνο που μένει είναι να δούμε το εννοιολογικό περιεχόμενο των εννοιών αυτών και πως κερδίζονται από τους ανθρώπους.
Α. Η μεγαλοπρέπεια του Θεού και των ανθρώπων
Εισαγωγικά
Η λέξη μεγαλοπρέπεια ετυμολογικά παράγεται από τις λέξεις μεγάλος και πρέπει, επομένως μεγαλοπρεπής είναι αυτός που κάνει μεγάλα πράγματα στην ζωή του και του πρέπει, του αξίζει αναγνώριση. Το πόσο μεγάλα μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, σε καμιά όμως περίπτωση δεν μπορούν να συγκριθούν τα μεγάλα των ανθρώπων και τα μεγάλα του Θεού. Μεγαλοπρεπής μπορεί να ονομαστεί ένας άνθρωπος, όπως ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, ο οποίος κατέκτησε πολλές χώρες και απόκτησε μεγάλη φήμη. Μεγαλοπρεπής όμως κατεξοχήν είναι ο Θεός, ο οποίος κάνει όχι απλώς μεγάλα αλλά θαυμαστά πράγματα.
- Η μεγαλοπρέπεια των ανθρώπων
Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξαν πολλοί Μεγάλοι άνδρες, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Μέγας Βασίλειος κλπ. Αλλά και μεγάλοι επιστήμονες και εφευρέτες, που με τις εφευρέσεις τους διευκόλυναν την ζωή των ανθρώπων. Αυτούς του ανθρώπους τους πρέπει πράγματι μεγάλος έπαινος αλλά κανείς τους δεν ονομάστηκε μεγαλοπρεπής. Ίσως η μεγαλοπρέπεια να συνδυάζεται με το ανάλογο ηθικό παράστημα και μια ηθική τελειότητα που δεν είναι εύκολη να κατακτηθεί από τον άνθρωπο.
Στον αντίποδα της μεγαλοπρέπειας είναι η μικροπρέπεια και ο μικροπρεπής, που δηλώνει τον μίζερο άνθρωπο, ο οποίος στέκεται στα μικρά και τα αρνητικά των ανθρώπων και δεν βλέπει καθόλου τα θετικά. Πρόκειται για προβληματικό άτομο, το οποίο δημιουργεί προβλήματα στους συνανθρώπους του. Το άτομο αυτό διέπεται από εγωϊσμό με αποτέλεσμα να μην παραδέχεται κανέναν άλλον εκτός από τον εαυτό του. Σε όλους τους άλλους εκτός από τον εαυτό του βρίσκει «κουσούρια», ελαττώματα, μικρότητες. Στον αντίποδα του μικροπρεπούς είναι ο αξιοπρεπής, ο οποίος συγγενεύει με τον μεγαλοπρεπή με την έννοια ότι τα μεγάλα που κάνει ο μεγαλοπρεπής είναι αξιόλογα κι έτσι γίνεται αξιοπρεπής. Ο αξιοπρεπής όμως αναφέρεται κυρίως στην συμπεριφορά του κατά την οποία αποφεύγει κάθε τι που προσβάλλει και μειώνει την προσωπικότητά του. Έτσι η αξιοπρέπεια είναι μια αρετή αρεστή σε όλους αλλά δεν επιδιώκεται από όλους. Είναι η αρετή που τιμά και καταξιώνει την έννοια του πραγματικού ανθρώπου, έτσι όπως πρέπει να είναι ο άνθρωπος.
Την μεγαλοπρέπεια η Παναγία την κέρδισε με την καθαρότητα της καρδιάς της και την αγνότητας της ζωής της κι έτσι κατόρθωσε να αναδειχθεί ως «τιμιωτέρα των Χερουβίμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφίμ». Το πώς έγινε αυτό φάνηκε από την ταπείνωση και την υπακοή της στον Αρχάγγελο Γαβριήλ, που της μετέφερε τον θείο μήνυμα και το ασπάστηκε λέγοντας: «᾿Ιδού ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου». Και δεν άργησε να συνειδητοποιήσει την μεγάλη της αποστολή στον κόσμο και να προβλέψει την μελλοντική μεγαλοπρέπειά της και να διακηρύξει: «Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον 47 καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου,48 ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί·49 ὅτι ἐποίησέ μοι μεγαλεῖα ὁ δυνατὸς καὶ ἅγιον τὸ ὄνομα αὐτοῦ,50 καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεὰς γενεῶν τοῖς φοβουμένοις αὐτόν».
- Η μεγαλοπρέπεια του Θεού
Η μεγαλοπρέπεια του Θεού δεν είναι μια εξωτερική αλλά μια οντολογική ιδιότητα του Θεού. Αποτελεί στοιχείο της ύπαρξής του, έτσι τουλάχιστο όπως εμφανίζεται μέσα σε όλα τα δημιουργήματά του. Ο Δαυίδ στους ψαλμούς του τονίζει την μεγαλοπρέπεια του Θεού μέσα σε όλη την κτίση. Ας δούμε μερικούς, για να πάρουμε μια ιδέα:
8ος Ψαλμός ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ. –
ΚΥΡΙΕ ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά σου ἐν πάσῃ τῇ γῇ·
ὅτι ἐπήρθη ἡ μεγαλοπρέπειά σου ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν.
Ο ψαλμωδός διαπιστώνει τα θαυμαστά έργα του Θεού πάνω στη γη, τα οποία ανυψώνουν την μεγαλοπρέπεια του πάνω και από τους ουρανούς.
91ος Ψαλμὸς
– 2 ΑΓΑΘΟΝ τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ καὶ ψάλλειν τῷ ὀνόματί σου, ῞Υψιστε, 3 τοῦ ἀναγγέλλειν τῷ πρωΐ τὸ ἔλεός σου καὶ τὴν ἀλήθειάν σου κατὰ νύκτα 6 ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου Κύριε· σφόδρα ἐβαθύνθησαν οἱ διαλογισμοί σου».
Την εξομολόγηση των θαυμασίων του Θεού και την δοξολογία του δεν πρέπει να την σταματά ο άνθρωπος μέρα και νύχτα, διότι τα έργα του Θεού είναι απροσμέτρητα μεγάλα.
Εκεί όμως που υμνείται η μεγαλοπρέπεια του Θεού είναι στον 103ο ψαλμό, τον Προοιμιακό:
103ος Ψαλμός (Προοιμιακός)
ΕΥΛΟΓΕΙ, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου,
ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω
2 ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον, ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν·
3 ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ, ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ, ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων· 4 ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα. 5 ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς, οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. 6 ἄβυσσος ὡς ἱμάτιον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ, ἐπὶ τῶν ὀρέων στήσονται ὕδατα»
Στον ψαλμό αυτόν ο Δαυίδ περιγράφει όλη την μεγαλοπρέπεια του Θεού Δημιουργού, ο οποίος ντύνεται την μεγαλοπρέπεια, φοράει το φως για ιμάτιο, παίρνει τον ουρανό σαν δερμάτινο χιτώνα, ρυθμίζει τα ύδατα του ουρανού, περπατάει πάνω στα φτερά των ανέμων, βάζει τους αγγέλους να τον υπηρετούν ευλαβικά, θεμελιώνει την γη με ασφάλεια, ρίχνει την άβυσσο σαν πανωφόρι και στέλνει τα ύδατα της βροχής πάνω στις κορυφές των βουνών και καταλήγει με το: «24 ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας, ἐπληρώθη ἡ γῆ τῆς κτίσεώς σου».
Β΄Η δόξα των ανθρώπων και του Θεού
Εισαγωγικά
Η λέξη δόξα παράγεται από το δοκώ και αυτή από το δέχομαι, επομένως δόξα είναι η εντύπωση, η γνώμη που σχηματίζουμε για τα πράγματα μέσω των αισθητηρίων οργάνων. Η γνώμη αυτή μπορεί να είναι ή καλή ή κακή αλλά συνήθως χρησιμοποιούμε την λέξη δόξα με την καλή της σημασία και ισοδυναμεί με την καλή φήμη.
Η δόξα αντιδιαστέλλεται από την επιστήμη, δηλαδή η γνώμη με την γνώση. Η δόξα είναι υποκειμενική και επιφανειακή γνώση, ενώ η επιστήμη είναι η εξακριβωμένη γνώση. Βέβαια δεν αποκλείεται και η επιστήμη να αναθεωρηθεί και να ανατραπεί αλλά με τα δεδομένα της εποχής θεωρείται σίγουρη ασφαλής. Οι συνέπειες της κάθε μιας είναι προφανείς. Με την δόξα, την υποκειμενική γνώμη μπορεί να σφάλλεις και να αποτύχεις, ενώ με την επιστήμη, την εξακριβωμένη γνώση κατά γενική παραδοχή δεν αποτυγχάνεις.
Η δόξα αφορά πολλούς τομείς της δραστηριότητας του ανθρώπου, πολιτικό, στρατιωτικό, επιστημονικό, χριστιανικό. Η δόξα, δηλαδή η καλή γνώμη που έχουν οι άνθρωποι για σένα, είναι για όλους τους ανθρώπους επιθυμητή και γι’ αυτό επιδιώκεται από όλους, όμως έχει μεγάλη σημασία πώς κερδίζεται αυτή η καλή γνώμη και με ποια μέσα, διότι το δέλεαρ της δόξας είναι μεγάλο και δυστυχώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ακόμη και αθέμιτα μέσα για την αποκτήσουν.
- Η δόξα των ανθρώπων
Η δόξα φυσικά είναι επιθυμητή από όλους τους ανθρώπους αλλά η πραγματική δόξα χρειάζεται πολύ αγώνα και προσπάθεια, την οποία θα αναγνωρίσουν οι άνθρωποι και θα τον τιμήσουν. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, και αυτές είναι οι περισσότερες, όπου οι άνθρωποι με αθέμιτα μέσα σε ένα πνεύμα ανταγωνισμού υποσκελίζουν τους συναγωνιστές τους και τους αδικούν. Η δόξα, όταν αυτή συνδυάζεται με πολλά χρήματα, είναι ένας πειρασμός, στον οποίο πέφτουν πολλοί άνθρωποι. Στόχος του ανθρώπου δεν πρέπει να είναι η διάκριση αλλά η προσφορά και η διάκριση μπορεί να έρθει ή να μην έρθει εκ των υστέρων. Αυτή η δόξα είναι ευεργετική για τους άλλους ανθρώπους και έχει καλά αποτελέσματα. Αντίθετα η άμετρη φιλοδοξία δημιουργεί πολλά προβλήματα στους ανθρώπους. Φιλοδοξίες φυσικά μπορούμε να έχουμε αλλά αυτές θα πρέπει να είναι για το γενικό καλό αλλά φυσικά και για το καλό του εαυτού μας.
Η απόκτηση της δόξας και όχι μόνο η επιδίωξή της έχει πολλούς πειρασμούς. Πρώτα πρώτα θέλει αρκετή προσπάθεια για να την διατηρήσουμε αλλά αυτή η διατήρηση ενέχει τον κίνδυνο της αλαζονείας, η οποία είναι καταστροφική για τον άνθρωπο. Όταν ο άνθρωπος «πατά επί πτωμάτων», για να αποκτήσει και να διατηρήσει την δόξα του, τότε γίνεται αιτία πολλών κακών μέσα στην κοινωνία. Ο άνθρωπος που έχει αυτογνωσία και ταπείνωση αναγνωρίζει ότι για να φτάσει εκεί που έφτασε συνέβαλλαν πολλοί παράγοντες και πολλά πρόσωπα και κυρίως ο θείος παράγοντας. Επομένως μια αυτοσυγκράτηση στις περιπτώσεις αυτές είναι επιβεβλημένη. Ιδιαίτερα όταν κανείς αναγνωρίζει ότι ό,τι απέκτησε το απέκτησε με την βοήθεια του Θεού, τότε είναι συγκρατημένος και μετριόφρων και λογικός. Αν μάλιστα την συγκρίνει με την δόξα του Θεού, τότε θα διαπιστώσει πόσο τιποτένιος είναι στα μάτια του Θεού.
- Η δόξα του Θεού
Η δόξα του Θεού είναι απροσμέτρητη, όμως τί εννοούμε με την έκφραση «η δόξα του Θεού». Η δόξα του Θεού έχει σχέση με την «ευδοκία του Θεού». Ευδοκία Θεού (ευ+δοκώ) είναι η καλή γνώμη, η καλή διάθεση του Θεού απέναντι στους ανθρώπους, πράγμα που το απέδειξε με το να στείλει «τον αγαπητόν του Υιόν», για να σώσει την άνθρωπο. Αυτό το αναγνώρισαν οι άγγελοι κατά την Γέννηση του Χριστού, όταν υμνολογούσαν τον Θεό: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επι γης ειρήνη ευδοκία». Αυτό ερμηνεύεται ως εξής: Η δόξα, δηλαδή η καλή διάθεση αναγνωρίζεται και πραγματώνεται με την ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου κατά την επαγγελία του Θεού. Η καλή αυτή διάθεση είναι η μόνιμη κατάσταση του εν Υψίστους Θεού και την απολαμβάνουν οι άγγελοι με την παρουσία Του. Αλλά και στη γη η έλευση του Χριστού φέρνει την ειρήνη, την ειρήνη του Θεού, δηλαδή την συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό. Έτσι πραγματοποιείται η «ευδοκία του Θεού», δηλαδή η απόφασή του να σώσει τον άνθρωπο. Αυτή είναι η δόξα του Θεού προς τους ανθρώπους, η εκδήλωση της άπειρης αγάπης του με την άκρα ταπείνωση του Υιού και Λόγου του.
Η δόξα πάλι του Χριστού είναι η εκπλήρωση της καλής απόφασης που πήρε ο Θεός για τον άνθρωπο. Ο Χριστός είναι «της μεγάλης βουλής του ο Άγγελος». Η αποστολή που ανέλαβε ο Υιός και Λόγος του Θεού δεν ήταν μικρή και χωρίς δυσκολίες και όμως την έφερε εις πέρας παρόλες τις περιορισμένες ανθρώπινες δυνάμεις του Θεανθρώπου.
Η δόξα του Θεού φανερώθηκε με πολλούς τρόπους κατά την διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπου και ιδιαίτερα στην ιστορία του Ισραηλινού λαού. Παρουσιάστηκε ως άφλεκτος βάτος στον Μωυσή, ως νεφέλη φωτεινή στην νύχτα, για να φωτίζει τον δρόμο στην νυχτερινή πορεία των Ισραηλινών στην έρημο και ως νεφέλη σκοτεινή, για να τους προστατεύσει από τον καύσωνα της ερήμου, ως μη καύση των τριών Παίδων στην κάμινο και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Με την εμφάνιση του Χριστού έχουμε την εμφάνιση και των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας με διαφορετικό τρόπο και με συγκεκριμένη αποστολή το καθένα, όπως στην Βάπτιση του Χριστού. Έτσι σε όλη την επίγεια πορεία του Χριστού παρουσιάστηκε η δόξα του Θεού με διάφορους τρόπους ιδιαίτερα όμως μετά την Σταύρωση με την Ανάσταση του Χριστού. Έτσι ο Χριστός εκπλήρωσε την αποστολή του με τον πιο θεάρεστο τρόπο. Αυτό ακριβώς είναι η δόξα του Χριστού, δηλαδή η εκούσια υποταγή στο θέλημα του Θεού και η εκπλήρωση της αποστολής, την οποία του ανέθεσε ο Θεός Πατήρ.
Η εκκλησιαστική Υμνογραφία τονίζει πολύ συχνά την δόξα του Θεού και οι χριστιανοί ικετεύουν να αξιωθούν να αποκτήσεις τους «στεφάνους της δόξης»:
Άγιος, άγιος (Θ. Λειτουργία)
πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης Σου. Ωσαννά εν τοις υψίστοις.
Αίνοι Βαρέος ήχου
αἰνεῖτε οὐρανοὶ Θεοῦ τὴν δόξαν
Κανόνας Βαρέος ήχου, Ωδή Γ΄, Θεοτοκίο
καὶ τῆς ἀφράστου σου δόξης, τοὺς δοξολογοῦντάς σε ἀξίωσον.
Ακάθιστος Ύμνος, ᾨδὴ γ’, Ὁ Εἱρμὸς
καὶ ἐν τῇ θείᾳ δόξῃ σου, στεφάνων δόξης ἀξίωσον.
Η δόξα αυτή του Χριστού εικονίζεται στις εικόνες και τις τοιχογραφίες μέσα σε ένα ιδιαίτερα λαμπερό πλαίσιο, όπου στο κέντρο είναι ο Χριστός αναστημένος και νικητής, αφού πάτησε τον θάνατο και κατάργησε τον διάβολο. Αυτή η δόξα του Χριστού εικονίζεται και στην εικόνα κάθε αγίου με φωτοστέφανο από χρυσό. Αποτελεί την απόδειξη της υπακοής τους στο θέλημα του Θεού και συγχρόνως την επιβράβευσή τους για τους πνευματικούς και μαρτυρικούς αγώνες που διεξήγαγαν.
Επιλογικά
Η μεγαλοπρέπεια και η δόξα ανήκει στον Θεό. Η δόξα των ανθρώπων είναι πρόσκαιρη και αμφίβολης αξίας. Κι όμως ο Θεός θέλει να δοξάσει και τον άνθρωπο υιοθετώντας τον ως δικό του παιδί και χαρίζοντας τον τίτλο του πολίτη της Βασιλείας του Θεού. Αυτό για να το αποκτήσουμε χρειάζεται αγώνας και προσπάθεια αλλά στο τέλος θα έρθει η δικαίωση, όπως αναφέρει και ο απόστολος Παύλος προς το τέλος της ζωής του: «τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἠγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστιν τετήρηκα· λοιπὸν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος, ὃν ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής, οὐ μόνον δὲ ἐμοί, ἀλλὰ καὶ πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ» (Τιμόθ. Β΄ 4, 7-8)
