ᾨδὴ ς’, Τριῳδίου Ἦχος πλ. β’ (του Κοσμά του ποιητού)
Ὁ Εἱρμὸς
«Συνεσχέθη, ἀλλ’ οὐ κατεσχέθη, στέρνοις κητῴοις Ἰωνᾶς· σοῦ γὰρ τὸν τύπον φέρων, τοῦ παθόντος καὶ ταφῇ δοθέντος· ὡς ἐκ θαλάμου, τοῦ θηρὸς ἀνέθορε, προσεφώνει δὲ τῇ κουστωδίᾳ. Οἱ φυλασσόμενοι μάταια καὶ ψευδῆ, ἔλεον αὐτοῖς ἐγκατελίπετε».
Απλή Σύνταξη
Ἰωνᾶς συνεσχέθη ἀλλ’ οὐ κατεσχέθη στέρνοις κητῴοις ·
φέρων γὰρ τὸν τύπον σοῦ τοῦ παθόντος καὶ ταφῇ δοθέντος·
ὡς ἐκ θαλάμου τοῦ θηρὸς ἀνέθορε, προσεφώνει δὲ τῇ κουστωδίᾳ.
Οἱ φυλασσόμενοι μάταια καὶ ψευδῆ, ἔλεον αὐτοῖς ἐγκατελίπετε».
Μετάφραση
Ο Ιωνάς κρατήθηκε μέσα στα στέρνα του κήτους αλλά όχι για πάντα, γιατί υποδήλωνε το τύπον του πάθους και της ταφής σου
και καθώς αναπήδησε από τον θάλαμο του κήτους
φώναζε απευθυνόμενος στην φρουρά:
Έ, Εσείς που κάνετε μάταιη και ψεύτικη φύλαξη
αφήσατε και έφυγε το έλεος του Θεού από τον εαυτό σας.
Ερμηνεία
Από την στ΄ Ωδή μέχρι τέλους είναι σύνθεση του Κοσμᾶ μοναχοῦ ή μελωδού. Η στ΄ Βιβλική Ωδή, όπως και όλες οι Καταβασίες λίγο πολύ, είναι αφιερωμένη στην προτύπωση της ταφής και της Ανάστασης του Χριστού με την περιπέτεια του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του τεράστιου κήτους. Η περιπέτεια είναι γνωστή, αξίζει όμως να επισημάνουμε τις ομοιότητες. Η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους προεικονίζει τη τριήμερη ταφή του Χριστού σε μνημείο. Και όπως ο Ιωνάς πετάχτηκε από την κοιλιά του κήτους αβλαβής, έτσι και ο Χριστός πετάχτηκε χαρούμενος και γελαστός από μνημείο, σαν να έβγαινε από νυφικό θάλαμο (ως εκ παστάδος προελθών).
Τον Ιωνά τον παρουσιάζει ο υμνογράφος να απευθύνετε προφητικά στους μελλοντικούς φύλακες του μνημείου του Χριστού και να τους λέει ότι μάταια φυλάνε το μνημείο, γιατί ο Χριστός αναστήθηκε. Και βέβαια αναστήθηκε χωρίς να κυλιστεί ο λίθος του μνημείου, ενώ οι ίδιοι έπεσαν κάτω στο χώμα από την λαμπρή έξοδο του Χριστού από το μνήμα. Ακόμη η φύλαξή τους είναι ψεύτικη, γιατί θα πληρωθούν από τους Γραμματείς και Φαρισαίους και θα πουν ψέματα ότι δεν αναστήθηκε ο Χριστός αλλά τον έκλεψαν οι μαθητές τους.
Για τους φύλακες ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία να πιστέψουν στο Χριστό και να τύχουν του ελέους Του, αλλά αυτοί εγκατέλειψαν αυτό το έλεος του Θεού σε άλλους που τον πίστεψαν και έγιναν μαθητές του.
Α΄ τροπάριο στ΄ Ωδής
Ἀνῃρέθης, ἀλλ’ οὐ διῃρέθης, Λόγε ἧς μετέσχες σαρκός· εἰ γὰρ καὶ λέλυταί σου, ὁ ναὸς ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πάθους· ἀλλὰ καὶ οὕτω μία ἦν ὑπόστασις, τῆς Θεότητος καὶ τῆς σαρκός σου· ἐν ἀμφοτέροις γάρ, εἷς ὑπάρχεις Υἱός, Λόγος τοῦ Θεοῦ, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος.
Απλή Σύνταξη
Ἀνῃρέθης ἀλλ’ οὐ διῃρέθης, Λόγε, σαρκός, ἧς μετέσχες ·
εἰ γὰρ καὶ λέλυταί σου ὁ ναὸς ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πάθους·
ἀλλὰ καὶ οὕτω μία ἦν ὑπόστασις, τῆς Θεότητος καὶ τῆς σαρκός σου·
ἐν ἀμφοτέροις γάρ εἷς ὑπάρχεις Υἱός,
Λόγος τοῦ Θεοῦ, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος.
Μετάφραση
Σκοτώθηκες αλλά δεν αποσπάστηκες από το σώμα που είχες,
γιατί, αν και ο ναός του σώματός σου διαλύθηκε
τον καιρό του πάθους σου, όμως και πάλι είχες μια υπόσταση,
και Θεϊκή και ανθρώπινη, γιατί και στις δύο φύσεις υπάρχει
ο Λόγος Θεού και ο Υιός του ανθρώπου, Θεός και άνθρωπος.
Ερμηνεία
Στο τροπάριο αυτό δίνεται απάντηση στην απορία: τί έγινε το σώμα του Χριστού μετά την ταφή του. Κάναμε νύξεις και πιο πάνω αλλά εδώ γίνεται πιο συγκεκριμένη αναφορά. Ο Χριστός είναι θεάνθρωπος, δηλαδή πήρε την ανθρώπινη φύση αλλά παράλληλα είχε και την θεϊκή φύση, η οποία υπήρχε πάντοτε και πριν και μετά αλλά δεν εκδηλώνονταν παρά μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις π.χ. θαυμάτων. Επομένως σαν άνθρωπος το σώμα του θάφτηκε και παρέμεινε στο μνημείο μόνο για τρεις ημέρες, απλώς για να δείξει ότι είχε πραγματικά ανθρώπινο σώμα. Εξάλλου αυτό το διαπιστώσαμε και με την πείνα του Χριστού στην έρημο, και με την προσευχή του Χριστού στο όρος των Ελαιών να του πάρει ο Θεός το πικρό ποτήρι του θανάτου και με τον πόνο που υπέστη πάνω στο Σταυρό και με το αίμα που έρρευσε από την πλευρά του.
Από εκεί και πέρα, επειδή το σώμα του Χριστού ήταν χωρίς αμαρτία, συνεπώς και οι συνέπειες της αμαρτίας δεν μπορούσαν να αγγίξουν ολοκληρωτικά το σώμα του Χριστού, γι’ αυτό και μόνο τρεις μέρες παρέμεινε στο μνημείο, γι’ αυτό και εμφανίστηκε στους μαθητές επανειλημμένως με το σώμα του, ένα σώμα όμως μεταστοιχειωμένο, όπως δηλαδή είναι και τα σώματα των αγίων κοντά στον Χριστό. Επομένως μιλάμε για μια θεανδρική υπόσταση, κατά την οποία ο Χριστός χωρίς να πάψει ποτέ να αποχωριστεί από το σώμα του, που προσέλαβε κατά την ενσάρκωσή του, δεν θα πάψει δηλαδή ποτέ να είναι Θεάνθρωπος, έχοντας πάντα την Θεϊκή υπόσταση, την οποία δεν χωρίστηκε ποτέ από τότε που ως Μονογενής και Λόγος του Θεού εκπορεύτηκε από τον Θεό Πατέρα «αχρόνως», χωρίς να ξέρουμε δηλαδή το πότε.
β΄ τροπάριο της στ΄ Ωδής
Βροτοκτόνον, ἀλλ’ οὐ θεοκτόνον, ἔφυ τὸ πταῖσμα τοῦ Ἀδάμ· εἰ γὰρ καὶ πέπονθέ σου, τῆς σαρκὸς ἡ χοϊκὴ οὐσία, ἀλλ’ ἡ Θεότης ἀπαθὴς διέμεινε, τὸ φθαρτὸν δὲ σου πρὸς ἀφθαρσίαν μετεστοιχείωσας, καὶ ἀφθάρτου ζωῆς, ἔδειξας πηγὴν ἐξ ἀναστάσεως.
Απλή Σύνταξη
τὸ πταῖσμα τοῦ Ἀδάμ ἔφυ βροτοκτόνον ἀλλ’ οὐ θεοκτόνον.
Εἰ γὰρ καὶ πέπονθέ σου ἡ χοϊκὴ οὐσία τῆς σαρκὸς,
ἀλλ’ ἡ Θεότης ἀπαθὴς διέμεινε,
τὸ φθαρτὸν δὲ σου πρὸς ἀφθαρσίαν μετεστοιχείωσας
καὶ ἔδειξας πηγὴν ἀφθάρτου ζωῆς ἐξ ἀναστάσεως.
Μετάφραση
Το πταίσμα του Αδάμ μπορεί να σκότωσε την ανθρώπινη φύση σου
όχι όμως και την Θεϊκή, γιατί αν έπαθε η χοϊκή φύση του σώματός σου
η Θεϊκή δεν έπαθε τίποτα και παρέμεινε άφθαρτη,
γιατί το φθαρτό σου στοιχείο το μεταστοιχείωσες σε αφθαρσία
και έδειξες πως είσαι πηγή άφθαρτης ζωής,
που προήλθε από την Ανάστασή σου.
Ερμηνεία
Στο τροπάριο αυτό ο υμνογράφος ασχολείται με τη συνέπειες της παρακοής των Πρωτοπλάστων και σε αυτούς και σε όλη την κτίση. Το πταίσμα του Αδάμ χαρακτηρίζεται ως «βροτοκτόνο», όπως και όλα τα πάθη, που υποκινούνται από τον Αρχέκακο Διάβολο. Έπέφερε τον θάνατο στους ανθρώπους με τις ποικίλες του μορφές από τις απλές ασθένειες μέχρι τις θανατηφόρες. Αλλά και ο Χριστός, που απέκτησε ανθρώπινο σώμα κατά την επίγεια παρουσία Του, ήταν φυσικό να υφίσταται και αυτό τις ανθρώπινες συνέπειες ακόμη και τον θάνατο. ‘Όμως μετά την Τρίτη ημέρα της Αναστάσεως το φθαρτό σώμα το ο Χριστός το μεταστοιχείωσε σε άφθαρτο, ενώ παράλληλα η θεϊκή του φύση παρέμεινε απαθής.
Ο Χριστός όμως από άπειρη αγάπη για τον άνθρωπο δεν αγίασε, δεν αφθαρτοποίησε μόνο το δικό του σώμα αλλά και τα σώματα άλλων ανθρώπων, όπως για παράδειγμα της Παναγίας, η οποία ολόσωμη «μετέστη» κι έτσι μιλάμε για κοίμηση και μετάσταση όχι για ανάσταση της Θεοτόκου. Ο Χριστός έγινε όχι μόνο πηγή ζωής αλλά και πηγή αθανασίας και αφθαρσίας. Αυτή είναι η μεγάλη δωρεά του Χριστού με την Ανάστασή του, η οποία οφείλεται στην άκρα φιλανθρωπία του και φιλευσπλαχνία.
γ΄ τροπάριο της στ΄ Ωδής
Βασιλεύει, ἀλλ’ οὐκ αἰωνίζει, ᾍδης τοῦ γένους τῶν βροτῶν·
σὺ γὰρ τεθεὶς ἐν τάφῳ, Κραταιέ ζωαρχικῇ παλάμῃ,
τὰ τοῦ θανάτου, κλεῖθρα διεσπάραξας,
καὶ ἐκήρυξας τοῖς ἀπ’ αἰῶνος ἐκεῖ καθεύδουσι
λύτρωσιν ἀψευδῆ, Σῶτερ γεγονὼς νεκρῶν πρωτότοκος.
Απλή Σύνταξη
ᾍδης Βασιλεύει ἀλλ’ οὐκ αἰωνίζει τοῦ γένους τῶν βροτῶν·
σὺ γὰρ τεθεὶς ἐν τάφῳ, Κραταιέ, ζωαρχικῇ παλάμῃ,
τὰ τοῦ θανάτου κλεῖθρα διεσπάραξας,
καὶ ἐκήρυξας τοῖς καθεύδουσι ἀπ’ αἰῶνος ἐκεῖ
λύτρωσιν ἀψευδῆ, Σῶτερ, γεγονὼς πρωτότοκος νεκρῶν.
Μετάφραση
Ο Άδης είναι βασιλιάς του γένους των ανθρώπων
αλλά όχι αιώνιος,γιατί Εσύ, Δυνατέ, μπαίνοντας στον τάφο
με το χέρι που έφερε την ζωή
κατέστρεψες τα κλειδιά του θανάτου
και κήρυξες σε αυτούς που κοιμούνταν για αιώνες
αληθινή λύτρωση με το να γίνεις πρώτος νεκρός που αναστήθηκε.
Ερμηνεία
Ο Χριστός είναι «ο Βασιλεύς των βασιλευόντων και ο Κύριος των κυριευόντων», γι’ αυτό και στο Χερουβικό της Θείας Λειτουργίας γίνεται η προτροπή «ως τον Βασιλέα των όλων υποδεξώμεθα..». Ο Χριστός είναι ο αιώνιος Βασιλεύς, που η βασιλεία του δεν τελειώνει ποτέ, σε αντίθεση με την βασιλεία του Διαβόλου, που του δόθηκε για ορισμένο χρόνο. ΄Έτσι λοιπόν με το θάνατο που έφερε η παρακοή των Πρωτοπλάστων στους ανθρώπους οι ψυχές τους κατέβαιναν στον Άδη και τις παραλάμβανε ο Άρχων του κάτω Κόσμου, ο Διάβολος. Αυτή ήταν η μοίρα των ανθρώπων ώσπου ο Χριστός με το που μπήκε στον τάφο ήρθε και έσπασε τις κλειδαριές του Άδη, που κρατούσαν κλεισμένους μέσα τους ανθρώπους. «Η παλάμη», δηλαδή το χέρι, ήταν χέρι ενός Κραταιού και Δυνατού Θεού, γι’ αυτό και μπόρεσε να σπάσει τις κλειδαριές του Άδη. Ο Χριστός δεν ήταν διαρρήκτης, διότι οι διαρρήκτες μπαίνουν μέσα και ληστεύουν ό,τι βρουν, όμως ο Χριστός λήστεψε τους ανθρώπους, που ήταν δέσμιοι του Άδη και εδώ και αιώνες κοιμόντουσαν μη μπορώντας να κάνουν κάτι και να λυτρωθούν.
Γι’ αυτό και ο Χριστός έφερε την Λύτρωση των ψυχών που κατοικούσαν στον Άδη με το κήρυγμα της Αλήθειας, η οποία φέρνει αληθινή λύτρωση και όχι ψεύτικη, σαν κι αυτή με την οποία δελεάστηκαν από τον Διάβολο και αντί για λύτρωση βρήκαν την σκλαβιά. Την αληθινή λύτρωση την έφερε ο Χριστός με το κήρυγμα που έκανε στις ψυχές του Κάτω Κόσμου και όσοι τον πίστευαν χάρηκαν την λύτρωση και την λευτεριά τους. Ο Χριστός λοιπόν είναι ο πρώτος που αναστήθηκε και γλίτωσε από τα δεσμά του θανάτου και έτσι έγινε πρωτότοκος των νεκρών, δηλαδή έγινε ο πρώτος από τους νεκρούς που αναστήθηκε και στη συνέχεια χάρισε την Ανάσταση και σε όσους τον πίστεψαν.
