Σύντομο ιστορικό της Ιεράς Μονής Αγίας Λαύρας
Η Μονή Ιδρύθηκε το 961 μ.Χ. από τον συνασκητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη μοναχό Ευγένιο.
Η αρχική της θέση ήταν στην τοποθεσία “Παλαιομονάστηρο” (300 μ. περίπου ΝΔ της σημερινής) , όπου και σώζεται το πρώτο Καθολικό της Μονής, ένας δίκλιτος σταυρεπίστεγος ναός στο στόμιο σπηλιάς με δύο σειρές τοιχογραφιών. Καταστράφηκε ολοσχερώς από φωτιά το 1585, και έμεινε έρημη για 15 χρόνια ώσπου κάποιος Καλαβρυτινός ράπτης ονόματι Ιωάννης, , αποφάσισε να μονάσει και να ξαναχτίσει τη μονή της Αγίας Λαύρας.
Το 1689 η μονή μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση. Μια πρώτη εικόνα της μονής έχουμε από την σχεδίαση του Ρώσου μοναχού Barsky ο οποίος την επισκέφτηκε το 1745. Το νέο Καθολικό της είναι τρίκογχο, αγιορείτικου τύπου, κτίσμα (μονόκλιτο, με τρούλο χωρίς στηρίγματα).
Η Μονή δοκιμάζεται το 1715 (Β’ Τουρκοκρατία) και κυρίως στα Ορλωφικά, ενώ αργότερα, το 1826 ο Ιμπραήμ πυρπολεί το μοναστήρι αλλά οι μοναχοί είχαν προλάβει να το εγκαταλείψουν και να πάρουν μαζί τους τα περισσότερα κειμήλια.
Ανοικοδομήθηκε το1828, με την ίδρυση του νέου Καθολικού (του τρίτου κατά σειρά) στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, ερειπώθηκε από το σεισμό της 24ης Ιουλίου1844 και χτίστηκε πάλι το 1850.
Στις 14 Δεκεμβρίου του 1943 η Μονή πυρπολήθηκεαπό τους Ναζί και εκτελέστηκαν όσοι μοναχοί δεν είχαν εγκαταλείψει το μοναστήρι. Τέλος, το 1950 αναστηλώθηκε στη σημερινή της μορφή.
Η Μονή στην πορεία της υπήρξε πατριαρχική, σταυροπηγιακή, «βασιλική» και απέκτησε μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, ενώ κατά καιρούς προσκολλήθηκαν σ’ αυτήν μικρότερες Μονές (Αγία Τριάς, Φιλοκάλη κ.ά.) με αποτέλεσμα στη μεγαλύτερη ακμή της να έχει περίπου 1000 μοναχούς.
Εκείνο που ανέδειξε την Αγία Λαύρα είναι το γεγονός ότι υπήρξε το θέατρο πολεμικών γεγονότων της μεγάλης εξέγερσης του 1821 και διεκδικεί στην εθνική συνείδηση την πρωτοπορία του Αγώνα με την κήρυξη της επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό κάτω από τον θόλο του Ναού της.
Το νέο τέμπλο
Εμπνευστής του εγχειρήματος της κατασκευής του νέου τέμπλου ήταν ο μακαριστός ηγούμενος της Μονής π. Φιλάρετος, ο οποίος είχε ως όραμα να φιλοτεχνηθεί επί ημερών του ένα τέμπλο αντάξιο της ιστορικής σημασίας της.
Η σχετική μελέτη άρχισε το 2003, αρχικά με την αναζήτηση στοιχείων από παλαιότερες κατασκευές (μια και το ήδη υπάρχον ήταν σχετικά πρόσφατο, κτιστό και νεοκλασσικής τεχνοτροπίας, με λίγα διακοσμητικά στοιχεία).
Πρώτο εικονογραφικό στοιχείο υπήρξε ο πίνακας του Βρυζάκη «ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί την σημαία της επανάστασης», στον οποίο διακρίνεται και τέμπλο. Η έρευνα όμως απέδειξε ότι ο ζωγράφος αποδίδει καλλιτεχνικά και όχι «φωτογραφικά» το γεγονός, και ότι τέτοιο έργο δεν υπήρχε.
Άλλωστε η ορκωμοσία είχε γίνει στον παλιό μικρό Ναό που βρίσκεται σήμερα έχω από τη Μονή.
Κατόπιν αυτής της διαπίστωσης και της έλλειψης άλλων στοιχείων, αποφασίστηκε η δημιουργία ενός νέου έργου που θα συνεχίζει την Ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση της μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικήςμε τα επάλληλα διαζώματα και τον πλούσιο σκαλιστικό διάκοσμο των τέμπλων του 18ου- 19ου αιώνα, που είναι και το απόγειο της καλλιτεχνικής μορφής του στην Ελλάδα.
Τα σκαλίσματα θα ήταν «μπαρόκ» τύπου, όχι μεγάλου βάθους αλλά πολυεπίπεδα, με εναλλαγή φυτικών και ζωϊκών μοτίβων, εμπλουτισμένα με σειρές ξυλόγλυπτων παραστάσεων που αναπαριστούν θέματα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη ή βίους Αγίων, λεπτομέρεια που δίνει μία μοναδική ιστορική και καλλιτεχνική αξία στο έργο.
Στα πλαίσια της αναζήτησης περαιτέρω καλλιτεχνικού και ιστορικού θεματικού εμπλουτισμού, τέθηκε από τον Βυζαντινολόγο πανεπιστημιακό της Θεολογικής σχολής Θεσσαλονίκης κ. Δημήτρη Κατσίκα η πρόταση να τονισθεί η ιστορική αξία της Μονής με την φιλοτέχνηση ξυλόγλυπτων παραστάσεων με θέματα από τον εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821εγχείρημα μοναδικό στην σύγχρονη εκκλησιαστική ξυλογλυπτική, πρόταση που και με ενθουσιασμό έγινε άμεσα αποδεκτή από τον μακαριστό Γέροντα.
Η ιδέα συνδέθηκε και με λαϊκή συνήθεια στην κατασκευή τέμπλων του 19ου αιώνα, όπου υπήρχαν παραστάσεις από καθημερινές συνήθειες ή θέματα πουπαραπέμπουν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Τα θέματα αυτά έπρεπε να έχουν αμιγώς εκκλησιαστικό χαρακτήρα για να μπορούν να φιλοτεχνηθούν στο τέμπλο του Ναού. Έτσι, μετά από μελέτη και επιλογή του Γέροντα, επιλέχθηκαν τα παρακάτω θέματα:
-η Ύψωση του Λαβάρου
-το τάμα του Κολοκοτρώνη
-η τιμή στον Παπαφλέσσα από τον Ιμπραήμ
-το κρυφό σχολείο
Η σχεδίασή τους έγινε από τον Βυζαντινολόγο Δημήτρη Κατσίκα ο οποίος(εμπνεόμενος και από αντίστοιχες καλλιτεχνικές απεικονίσεις της εποχής) απέδωσε τα θέματα με λαϊκότροπη μορφή (στοιχείο της σκαλιστικής παράδοσης) και με σχετικά αφαιρετικό τρόπο για να μπορούν να σκαλιστούν.
Το μετάλλιο του 1836, επί τη ευκαιρία του γάμου των βασιλέων Όθωνα και της Αμαλίας.Αναπαριστάται η έναρξη της Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.
Η θεματολογία των μεγάλων θωρακίων συμπληρώθηκε με αναπαραστάσεις ιστορικών εκκλησιαστικών γεγονότων από την ιστορία της Ιεράς Μονής και θαυμάτων που συνδέονται με την περιοχή
Αντίστοιχα στα μικρά θωράκια κάτω από τις εικόνες φιλοτεχνήθηκαν θέματα από την Παλαιά Διαθήκη (συνδεδεμένα ως προεικονίσεις με τις αντίστοιχες Δεσποτικές εικόνες), ενώ στα ημικυκλικά θωράκια πάνω από αυτές, Θεομητορικός κύκλος μια και το καθολικό της Μονής τιμάται στην Εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Επιπλέον εμπλουτίστηκε καλλιτεχνικά με ολόγλυφες μορφές Προφητών στις απολήξεις των κολόνων, το Άγιο Μανδήλιο και εξαπτέρυγα καθώς και με τηνεπίστεψημε τους δράκοντες που φέρουν τον Σταυρό και τα λυπηρά.
Το τέμπλο αποπερατώθηκε και τοποθετήθηκε τα Χριστούγεννα του2007.Έτσι υλοποιήθηκε το όραμα του ηγουμένου Φιλαρέτου που επιθυμούσε να γίνει ένα σημαντικό έργο στην Μονή επί των ημερών του. Πρόλαβε και το είδε πριν την κοίμησή του.
