Το Άγιο Πνεύμα αναδεικνύει αγίους σε κάθε τόπο και χρόνο. Το κείμενο αυτόδημοσιεύεται ενόψει της επικείμενης αγιοκατάταξης του πατρός Χρυσοστόμου Παπασαραντόπουλου και επιχειρεί να εντοπίσει λίγες μόνο από τις πολλές πτυχές του προσώπου και του έργου του.
Ο πατήρ Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος γεννήθηκε το 1903, καταγόμενος από το Βασιλίτσι Μεσσηνίας. Ως ιερομόναχος και πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής Αθηνών υπηρέτησε την Εκκλησία σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας[1]στα κατοχικά και μετακατοχικά χρόνια.
Στην ηλικία των 57 ετών, με επιβαρυμένη υγεία και μηδενική στήριξη, αποφασίζει να αφοσιωθεί στην ιεραποστολή. Tο 1960, μετά από Πασχάλιο προσκύνημα στους Αγίους Τόπους[2],αναχωρεί για νέους τόπους μαρτυρίου και μαρτυρίας. Προτού ξεκινήσει την ιεραποστολική του πορεία, έλαβε κανονική άδεια από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας υπό την κανονική δικαιοδοσία του οποίου εργάστηκε.
ΠεριόδευσεΣταυροαναστάσιμα για τη μαρτυρία του Ευαγγελίου στην Κεντρική και Ανατολική Αφρική, στην Ουγκάντα, την Κένυα, την Τανζανία, το Κονγκό. Έσπειρε τον Θείο λόγο, κατήχησε και βάπτισε, οργάνωσε ιερατικά σεμινάρια και εκκλησιαστικές κοινότητες, ανήγειρε σχολεία, ναούςκαι ιεραποστολικά κέντρα, τελούσε τη Θεία Ευχαριστία, υπομένοντας ποικίλες δοκιμασίεςμέχρι το τέλος της επίγειας ζωής του στην Κανάγκα, το 1972.Μέχρι την τελευταία του πνοή, παρέμεινε προσηλωμένος στο ιεραποστολικό καθήκον.
Ο Άγιος Χρυσόστομος «κτύπησε τη μεγάλη καμπάνα της ιεραποστολής», κατά τον μακαριστό Μητροπολίτη Κινσάσας κυρό Νικηφόρο[3].Mαζί με τους μακαριστούς πατέρα Νικόδημο Σαρίκα[4]και Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας κυρό Αναστάσιο, αποτέλεσαν τους πρωτεργάτες της ιεραποστολής στην Αφρική, στην οποία ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου είχε εκδηλωθεί ενδιαφέρον και απευθύνθηκε κάλεσμα στην Ορθοδοξία[5].
Ο πατήρ Χρυσόστομος προσπάθησε να συγκροτήσει «δίκτυα»[6] πνευματικής και ιεραποστολικής υποστήριξης. Το έργο του στην Αφρική στήριξαν ο Άγιος Αμφιλόχιος της Πάτμου[7], ο οσιακός Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος[8] και ο ιεραπόστολος της Λάρισας, Γέροντας Αθανάσιος Μυτιληναίος[9]. Μαζί με τον πατέρα Χρυσόστομο εργάστηκε κατά τη διακονία της στην Αφρική και η Οσία Γαβριηλία της Ινδίας, στην οποία ο πατήρ Χρυσόστομος ανέθεσε το έργο της Γραμματείας και σεμινάρια υγιεινής με μητέρες[10].Ο πατήρ Χρυσόστομος το 1963 ίδρυσε το σωματείο: «Φίλοι της Ουγκάντας» στη Θεσσαλονίκη, το οποίο σήμερα φέρει τον τίτλο: «Αδελφότητα Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής»[11].
Η ιεραποστολή,που συνιστά κατά τον καθηγητή Πέτρο Παναγιωτόπουλο«πληρότητα εκκλησιαστικής ζωής και εμπειρίας»[12], συμπυκνώνει όλες τις πτυχές της θεολογίας και της εκκλησιαστικής ζωής, αποτελώντας δυναμική κορύφωσή τους.Η οικουμενικότητα και η αποστολικότητα αποτελούν κεφαλαιώδη εκκλησιολογικά γνωρίσματα. Η ιεραποστολική πράξη αποτελεί έκφραση του Τριαδολογικού και Χριστολογικού δόγματος, επέκταση της Θείας λατρείας, φανέρωση της ταυτότητας της εκκλησίας, με σκοπό σωτηριολογικό και προοπτική εσχατολογική.
- Σάρκωση του Ευαγγελίουστον τοπικό πολιτισμό
Ο ΘεόςΛόγος σαρκούμενος εκ Θεοτόκου Αειπαρθένου προσέλαβε την οντολογική ετερότητα, την ανθρώπινη φύση, επιτελώντας τη σωστική Του πρόνοια. Όπως μαρτυρείται στον Ακάθιστο Ύμνο: «διά μέγα ἔλεος θελήσαντα μορφωθήναι Χριστέ τό ἀλλότριον».
Εμπνεόμενη από τη Σάρκωση του Θεού Λόγου, η Εκκλησία καλείται να προσλαμβάνει τον εκάστοτε πολιτισμό. Κατά τονΆγιο Γρηγόριο Θεολόγο: «Τό ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον, ὅ δέ ἥνωται τῷ Θεῷ τοῦτο καί σώζεται»[13] . Κατ’ αναλογίαν, η Εκκλησίαεπιτελώντας τον αγιαστικό της προορισμό, διατηρώντας ακέραιο το μήνυμα του Ευαγγελίο, προσλαμβάνονει κάθε γλωσσικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, αρχιτεκτονικό περίβλημα. Η ιεραποστολή αποτελεί αγιαστική πρόσληψη της ετερότητας, που εμπνέεται από το μυστήριο της Θείας Ενανθρώπησης. Σε αυτό το πλαίσιο, η ιεραποστολή καθίσταται πεδίο επικοινωνίας και διαλόγου[14], με σκοπό τη σάρκωση του Ευαγγελίου στην εκάστοτε γεωγραφική και πολιτισμική πραγματικότητα.
Η ιεραποστολή δεν είναι μετάδοση ενός πολιτισμικού ή γλωσσικού παραδείγματος, το οποίο θα επικυριαρχήσει δυναστικά έναντι διαφορετικών πολιτισμών, αλλά μετάδοση του διαχρονικού και πανανθρώπινου Ευαγγελίου.Σκοπός της ιεραποστολής στην Αφρική είναι -μέσω ζυμώσεων- να δημιουργηθούν τοπικές Εκκλησίες με σαφή ιστορικοεθνική συνείδηση και ορθόδοξη εκκλησιολογική αυτοσυνειδησία. Η Ορθοδοξία προσλαμβάνει τον τοπικό πολιτισμό και ο τοπικός πολιτισμός εκφράζει την Ορθοδοξία.
Με αυτή τη μέθοδο οι Φωτιστές των Σλάβων, Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος είχαν δημιουργήσει νέο αλφάβητο και ο Άγιος Νικόλαος Κασάτκιν, φωτιστής της Ιαπωνίας,είχε μεταφράσει εκκλησιαστικά κείμενα στα Ιαπωνικά[15].
Η ιεραποστολή στην Αφρική καλείται να συμβάλλει στη συγκρότηση μιας «Αφρικανικής Ορθοδοξίας». Κατά τον τρόπο των πατέρων, ο πατήρ Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος, προέτρεπε σε συμμετοχή στις εκδηλώσεις των ιθαγενών ως δείγμα σεβασμού της παράδοσης κάθε λαού[16]. Ο ίδιος,παρά την προχωρημένη ηλικία του,αγωνίστηκε να μάθει τις τοπικές γλώσσες και μετέφρασε στα Σουαχίλι τη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, μέρος της ακολουθίας του Όρθρου, του Μικρού Αποδείπνου, την ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου, καθώς και την Ορθόδοξη Κατήχηση του Μητροπολίτη Γερμανού Πολυζωίδη[17]. Στην έκδοση της Θείας Λειτουργίας, ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος εικονίζεται με Αφρικανικά φυλετικά χαρακτηριστικά.Φανερώνεται με τον τρόπο αυτό η δυναμική επαφή του πατρός Χρυσόστομου Παπασαραντόπουλου με σημαντικές πτυχές της ορθόδοξης παράδοσης[18], η οποία δίνει τη δυνατότητα για εικονισμό ιερών προσώπων με χαρακτηριστικά όλων των φυλών της γης.
- Ελεύθερη μαρτυρία
Η αυθεντική ιεραποστολή αποτελεί ελεύθερη μαρτυρία του Ευαγγελίου προς ελεύθερους ανθρώπους. Οι Άγιοι εμπνέουν ελευθερία ως μέτοχοι του Αγίου Πνεύματος, το οποίο χαρίζει ελευθερία, «οὗ δέ τό Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία» κατά τον Απόστολο Παύλο[19].
Σκόπιμα ο πατήρ Χρυσόστομοςέκτισε ναό προς τιμήν του Αγίου Ελευθερίου στην Κένυα, τιμώντας τους αγώνες των Κενυατών για την ελευθερία[20]. Στα εγκαίνια του ναού μάλιστα δήλωσε: «Εάν ο Θεός μας βοηθήσει, θα τις εκατοστήσουμε τις εκκλησίες, εδώ, σε τούτη τη χώρα»[21].
Η ιεραποστολή δεν είναι καταναγκαστικός προσηλυτισμός, αλλά ελεύθερο και αγαπητικό άνοιγμα.Δεν επιβάλλει, αλλά εμπνέει, χωρίς να φοβάται την απόρριψη, σέβεται το ανθρώπινο αυτεξούσιο, όπως το σέβεται ο Θεός.
Η ελευθερία είναι δρόμος, τρόπος και προορισμός για την ιεραποστολή. Ο ελευθερωτής Χριστός είναι Εκείνος που ελευθερώνει τόσο από τα κοινωνικά δεσμά της ανισότητας, όσο και από τα οντολογικά δεσμά του θανάτου με τον Σταυρό και την Ανάστασή Του.
- Φιλάνθρωπη διακονία
Ο πατέρας Χρυσόστομος για την αγάπη του Χριστού φρόντιζεφτωχούς, αστέγους και πεινασμένους, χήρες και ορφανά της Αφρικής. Οργάνωνε συσσίτια, πρόσφερε περίθαλψη, ρουχισμό, φάρμακα και κυρίως προσωπική έγνοια και αγάπη.Ιδίως για την Αφρική, η οποία αντιμετωπίζει εκτεταμένα προβλήματα υποσιτισμού, λειψυδρίας και παιδικής θνησιμότητας, ηκοινωνική προσφορά αποτελεί ζωτική πλευρά της ιεραποστολικής δράσης. Η Εκκλησία δρα μέσα στην ιστορία, διακονώντας τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα, μεριμνώντας για την κάλυψη αναγκών πνευματικών και υλικών. Η Χριστιανική αγάπη υπερβαίνει τα σύνορα, καλώντας σε μοίρασμα του πλούτου και αγαπητική μέριμνα για τους φτωχούς της γης.
Η αλληλεγγύη προς τους φτωχούς αποτελεί κοινό σημείο στη ζωή των αγίων. Η διακονία δεν είναι ακτιβισμός, αλλά εφαρμογή των Θείων εντολών.Στους καταφρονημένους ανά την υφήλιο οι άγιοι βλέπουντον Κύριο, όπως Εκείνος εντέλλεταιστην παραβολή της Κρίσεως[22].
- Κενωτική ιεραποστολική
Η κένωση του Θεού Λόγου εμπνέει την εκκλησιαστική μαρτυρία. Η ιεραποστολή με έντονο Χριστολογικό χαρακτήρα είναι κένωση, κάθοδος και συγκατάβαση στις εσχατιές της γης, με σκοπό την επανόρθωση και σωτηρία των ανθρώπων. Ο πατήρ Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος έζησε το μυστήριο της κένωσης, κάνοντας θυσιαστική έξοδο αγάπης προς τόπους άγνωστους και πολιτισμούς διαφορετικούς.
Την κένωση, ως πορεία καθόδου και ανόδου, μιμούνται κατά τον καθηγητή Πρωτοπρεσβύτερο Βασίλειο Καλλιακμάνη οι ιερουργοί των θείων μυστηρίων[23]. Έγραφε ο πατήρ Χρυσόστομος για την ιεραποστολική του έξοδο: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, διὰ τὸ Ὄνομὰ Σοῦ τὸ Ἅγιον ἐξῆλθον τῆς φίλης πατρίδος καὶ ὅλων μου τῶν ἐν Ἀθήναις ἀνέσεων, ἐχωρίσθην ἀπὸ τοὺς ἐκεῖ φιλτάτους ἐν Σοὶ ἀδελφοὺς καὶ ἦλθον ἐδῶ, κάμε μὲ ὅ,τι θέλεις καὶ ὅπως θέλεις. Γενηθήτω ἐν πᾶσι τὸ πανάγιον θέλημά Σου»[24].
- Ιεραποστολή και Αγάπη
Η αγάπη είναι το πλήρωμα των αρετών[25], εκδηλώνεται προς τον Θεό και τον άνθρωπο, αποτελώντας το κατ’ εξοχήν Χριστιανικό γνώρισμα.
Η αγάπη ωθούσε τον Χρυσόστομο να υπερβαίνει τις δυνάμεις του. Εργαζόταν χειρωνακτικά και έκανε μεγάλες περιοδείες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως, μαζί με τον Αφρικανό πατέρα Θεόδωρο Ναγκυάμα, περιόδευσε 4.000 μίλια στις φυλές Κικούγιου, Ραγκόλε, Νάντι, Χάντι, Νυόρε[26].Ο Άγιος της Αφρικήςαγάπησε βαθιά τους λαούς της Αφρικής και το Αφρικανικό ιεραποστολικό πεδίο, το οποίο αρνούνταν να εγκαταλείψει. Σε επιστολή του δηλώνει: «Ἡ πτωχή μου ψυχή ἐπ’ οὐδενί λόγῳ παραδέχεται ἐγκατάλειψιν τῆς μαύρης Ἠπείρου»[27].
Οι Αφρικανοί τον αισθάνονταν ως απεσταλμένο του Θεού, ο οποίος θα τους έβγαζε από την αποικιοκρατική δυστυχία, ώστε να ορθοποδήσουν και να δουν το φως της Ορθοδοξίας[28].
Ο Αφρικανός Πρωτοπρεσβύτερος από την Ουγκάντα, Οβαδίας Μπασαγιακιτάλο τόνιζε:«Ὁ Χρυσόστομος δὲν ὑπῆρξε μισθωτὸς θρησκευτικὸς ἐργάτης, ἀλλ’ἕνας ἐκ τῶν πλέον ὑπομονητικῶν ἀπὸ ὅσους ἔχω ποτὲ συναντήσει, ἀπολύτως ἀφοσιωμένος, φιλοπονώτατος, πάντοτε ταπεινός, οὐδέποτε καταληφθείς ὑπὸ θυμοῦ, τὸ τονίζω, οὐδέποτε ἀπολύτως, παραδειγματικὸς διδάσκαλος καὶ φιλάνθρωπος…Οὐδέποτε εἶχε μεγάλην ἰδέαν διὰ τὸν ἑαυτόν του. Ποτὲ δὲν κατελήφθη ἀπὸ φιλαργυρίαν.Ὑπῆρξε ἀπὸ τοὺς πλέον πεπειραμένους λειτουργοὺς τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν.Ἡμεῖς, συνεπῶς, οἱ Ἀφρικανοὶ Χριστιανοί, τὸν ἀγαπούσαμε πάρα πολύ…»[29].
- Ιεραποστολή της αγιότητας-αγιότητα της ιεραποστολής
Ο Πατέρας της παγκόσμιας ιεραποστολής, μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κυρός Αναστάσιοςκαι συνεργάτης τουπατρός Χρυσοστόμου στην Αφρική[30]μαρτυρεί πως η ιεραποστολή είναι «ακτινοβολία αγιότητας»[31], τονίζοντας την «ιεραποστολική πειστικότητα» της ζωής των αγίων[32].
Η αγιότητα εμπνέει την ιεραποστολή και η ιεραποστολή πνέει αγιότητα. Το μαρτύριο αποτελεί την κατεξοχήν μαρτυρία στον κόσμο, ενώ η θαυματουργία των αγίων είναι αισθητή στους ιεραποστολικά διακονούντες ανά την υφήλιο.Ο πατήρ Χρυσόστομος τόνιζε πως το μαρτύριο αποτελεί βάση της μαρτυρίας, λέγοντας πως: «Εδώ(στην Αφρική) χρειάζεται να μαρτυρήσουν μερικοί για ναξεκινήσειηιεραποστολή μας». Προφήτευσε τότε μάλιστα πως οι Αφρικανοί Χριστιανοί κάποια στιγμή θα είναι ιεραπόστολοι της Ευρώπης και των άλλων ηπείρων[33].Όταν ήταν καταβεβλημένος ο πατήρ Χρυσόστομος και υπήρχαν σκέψεις για επιστροφή στην Ελλάδα ένας Αφρικανός Χριστιανός είπε: «Ὄχι, νὰ μὴ φύγει ὁ π. Χρυσόστομος νὰ μείνη ἐδῶ, νὰ πεθάνη στὴ χώρα μας, γιὰ ναχωμε κι’ ἐμεῖς ἕνα ἅγιο λείψανο, γιατί ὁ π. Χρυσόστομος πρόσθεσε, εἶναι ἅγιος»[34].
- Συμπεράσματα
Με αγάπη προς τονκατ’ εικόνα Θεού πλασμένο άνθρωπο κάθε χρώματος και φυλής, ο πατήρ Χρυσόστομος κινήθηκε σε μεγάλες γεωγραφικές εκτάσεις, εργαζόμενος προς δόξαν του Τριαδικού Θεού.Υπέμεινε στερήσεις και κακουχίες, εργαζόμενος πνευματικά και σωματικά για τη διακονία των ανθρώπων.
Στην Αφρικανική Ήπειρο, που χρόνια τώρα σπαράσσεται από την αποικιοκρατική επιβολή έχοντας υποστεί σκλαβιά και γενοκτονίες, ο Ελεήμων Κύριος έρχεται να επουλώσει τα τραύματα των Αφρικανικών λαών. Η Kυρία Θεοτόκος, ως «πέτρα ἡ ποτίσασα τούς διψώντας τήν ζωήν», προσφέρει τον Υιό Της και Θεό, το Ύδωρ το Ζων, στους διψασμένους Αφρικανούς που αιώνες Τον ανέμεναν.
Ο ιεραπόστολος Χρυσόστομος έδειξε την πορεία μαρτυρίας της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης στη μαρτυρική Αφρική, την οποία είχε δείξει και ο Άγιος Νεκτάριος ως Μητροπολίτης Πενταπόλεως.Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει αναμειχθεί σε δουλεμπόριο και αυτή η ιστορική αλήθεια αναγνωρίζεται από τα θύματα της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, τους λαούς της Αφρικής. Ένας από τους λόγους προσέλευσης στην Ορθοδοξία είναι η θεώρησή της, τόσο ως αυθεντικής έκφρασης της Χριστιανοσύνης, όσο και ως Εκκλησίας απαλλαγμένης από αποικιοκρατικό ιστορικό.
Ο πατήρ Χρυσόστομος μαρτυρούσε πως: «Τὸ ἔργον προχωρεῖ, ἡ Ὀρθοδοξία ἐξαπλοῦται»[35]και ότι:«Οἱ Ἀφρικανοὶ προσχωροῦν συνεχῶς εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν καὶ εἶναι ἡ μεγαλύτερη εὐκαιρία δράσεως…».
Ο Θεός ευδόκησε ώστε το έργο του συνεχιστεί από μορφές, όπωςτους πατέρες Κοσμά Γρηγοριάτη[36] και ΧαρίτωναΠνευματικάκη, ο οποίος μαρτυρεί για τον προσωπικό του φίλο:«Πήρε τ’ Αποστόλου το ραβδί και έφυγε για πάντα αβοήθητος στην Αφρική. Έμεινε εκεί επί 13 έτη, οργώνοντας την Ανατολική Αφρική: Ουγκάντα, Κένυα, Τανζανία και το Κογκό μετέπειτα, φυτεύοντας τον Χριστό στις ψυχές των διψασμένων μαύρων αδελφών του…έμεινε εκεί μέχρι θανάτου μόνος του αναλώσας ολόκληρο τη ζωή του!»[37].
Η ιεραποστολή είναι διακονία προς δόξαν του Τριαδικού Θεού,αγωνία και αγώνας για τη μεταμόρφωση των πάντων εν Χριστώ.Η παγκόσμια κήρυξη του Ευαγγελίου συνιστά μαρτυρία κοινωνικής δικαιοσύνης και ανακούφισης των πονεμένων του κόσμου, άγγελμα Αναστάσιμο, παρουσία ενεργή στο ιστορικό τώρα με προοπτική τοεσχατολογικό μέλλον τηςΒασιλείας των Ουρανών.
Ταυτότητα της Εκκλησίας είναι και η παγκόσμια ιεραποστολή, ως εντολή του Θεανθρώπου Κυρίου προ της Αναλήψεώς Του στα Ιεροσόλυμα: «Πορευθέντες οὖνμαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»[38].
Ο Χρυσόστομος της Αφρικής υπενθυμίζει την ευθύνη των Χριστιανών απέναντι στην οικουμένη. Μέχρι το τέλος της ιστορίας, η Εκκλησία στα μήκη και πλάτη της υφηλίου, στην Αφρική, την Αμερική, την Ασία, την Ευρώπη, την Ωκεανία, «ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς»[39], θα κηρύττει το Ευαγγέλιο της Ανάστασης, ομολογώντας τονΘεάνθρωπο Κύριο Ιησού Χριστό.
