Νεύσει σου πρὸς γεώδη, ἀντιτυπίαν μετήχθη,
ἡ πρὶν εὐδιάχυτος, ὑδάτων φύσις Κύριε·
ὅθεν ἀβρόχως πεζεύσας,
ᾄδει Ἰσραὴλ σοι, ᾠδὴν ἐπινίκιον.
Απλή σύνταξη
«Η πρὶν εὐδιάχυτος φύσις ὑδάτων Κύριε·
νεύσει σου μετήχθη πρὸς γεώδη ἀντιτυπίαν
ὅθεν ἀβρόχως πεζεύσας,
Ἰσραὴλ ᾄδει σοι ἐπινίκιον ᾠδὴν ».
Μετάφραση
Η προηγούμενη ρευστή φύση των υδάτων
με ένα σου νεύμα μεταμορφώθηκε σε μια γεώδη αντιστοιχία
κι έτσι, αφού πέρασε πεζός χωρίς να βραχεί καθόλου,
το Ισραήλ σου ψέλνει μια επινίκια ωδή.
Ερμηνεία
Πρόκειται για την α΄ ωδή των κανόνων, η οποία σχεδόν πάντοτε αναφέρεται στην διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από το Ισραήλ. Το γεγονός αυτό περιγράφεται πάντοτε διαφορετικά από τους διάφορους υμνογράφους αλλά όλοι τους αναφέρονται στο ίδιο γεγονός. Στην προκειμένη περίπτωση τονίζει πώς το ρευστό υγρό στοιχείο της Ερυθράς θάλασσας μεταβλήθηκε σε μια στεγνή διάβαση, την οποία πέρασε το Ισραήλ και μετά το πέρασμα δόξασαν τον θεό με την Μαριάμ την αδελφή του Μωυσή να σέρνει τον χορό τραγουδώντας παράλληλα έναν νικητήριο ύμνο: «άσωμεν τω Κυρίω, ότι δεδόξασται», δηλαδή ας ψάλλουμε τον Κύριο, διότι με το θαύμα του και πάλι δοξάστηκε. Αυτό το περιεχόμενο έχει η α΄ Βιβλική Ωδή του αντίστοιχου Κανόνα και το οποίο μιμούνται όλοι οι υμνογράφοι.
Ωδή α΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Κέκριται τοῦ θανάτου, ἡ τυραννὶς διὰ ξύλου, ἀδίκῳ θανάτῳ σου, κατακριθέντος Κύριε·
ὅθεν ὁ ἄρχων τοῦ σκότους, σοῦ μὴ κατισχύσας,
δικαίως ἐκβέβληται.
Απλή σύνταξη
Η τυραννὶς τοῦ θανάτου κέκριται διὰ ξύλου
σου κατακριθέντος ἀδίκῳ θανάτῳ, Κύριε·
ὅθεν ὁ ἄρχων τοῦ σκότους μὴ κατισχύσας σοῦ ,
δικαίως ἐκβέβληται.
Μετάφραση
Κύριε, με το ξύλο του Σταυρού έχει κριθεί
το τέλος της τυραννίας του θανάτου,
παρόλο ότι εσύ είχες καταδικαστεί σε άδικο θάνατο,
γι’ αυτό ο άρχοντας του σκότους, επειδή δεν μπόρεσε να σε νικήσει,
δίκαια έχει αποβληθεί από την ζωή των ανθρώπων.
Ερμηνεία
Ο θάνατος, αποτέλεσμα της παρακοής των Πρωτοπλάστων, ήταν ο τύραννος των ανθρώπων μέχρι την έλευση του Χριστού. Η λέξη «ξύλο» μας παραπέμπει σε δύο ξύλα, ένα καταστροφικό του Παραδείσου, και ένα λυτρωτικό του Σταυρού. Και το ξύλο του σταυρού ήταν κατακριτέο και καταστροφικό, αφού εκεί σταυρώνονταν ληστές και κακούργοι. Κι όμως αυτό τα καταραμένο ξύλο του σταυρού ο κύριος με το αίμα που έχυσε πάνω σε αυτό το αγίασε και το έκανε ευλογημένο.
Ο Διάβολος ξεγέλασε τους Πρωτοπλάστους στον Παράδεισο με το ξύλο που φάγανε και τους έφερε τον θάνατο και νόμιζε και πάλι θα ξεγελούσε και θα απατούσε και τον Θεάνθρωπο Χριστό κι έτσι τον οδήγησε με την κακία των ανθρώπων πάνω στο σταυρό. Αλλά αυτό αντί να φέρει τον θάνατο στον Ζωοδότη Χριστό, έφερε τον θάνατο στον ίδιο, διότι ο Χριστός «θανάτω θάνατον πατήσας» και «σκυλεύσας τον θάνατον» αναδείχτηκε, όπως ήταν φυσικό, νικητής και τροπαιούχος χαρίζοντας την Ανάσταση και την Ζωή στους ανθρώπους. Κι έτσι ο άρχοντας του σκότους εκδιώχτηκε από τους ανθρώπους και τον κόσμο.
Ωδή α΄ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
ᾍδης σοι προσπελάσας, καὶ τοῖς ὁδοῦσι μὴ σθένων,
συντρῖψαι τὸ σῶμά σου, τὰς σιαγόνας τέθλασται·
ὅθεν Σωτὴρ τὰς ὀδύνας, λύσας τοῦ θανάτου,
ἀνέστης τριήμερος.
Απλή σύνταξη
ᾍδης προσπελάσας σοι καὶ μὴ σθένων τοῖς ὁδοῦσι
συντρῖψαι τὸ σῶμά σου τέθλασται τὰς σιαγόνας ·
ὅθεν Σωτὴρ λύσας τὰς ὀδύνας τοῦ θανάτου,
ἀνέστης τριήμερος.
Μετάφραση
Ο Άδης, όταν σε πλησίασε μη μπορώντας με τα δόντια του
να συντρίψει το σώμα σου, έσπασε τα σαγόνια του.
Γι’ αυτό Σωτήρα μου, αφού μας απάλλαξες
από τις οδύνες του θανάτου
αναστήθηκες ύστερα από τρεις ημέρες.
Ερμηνεία
Ο Άδης ήταν αδηφάγο θεριό και κατάπινε τους ανθρώπους που ξεχνούσαν τον Θεό και προσηλώνονταν σε αυτόν. Ελάχιστοι άνθρωποι, που ήταν δίκαιοι, είχαν ξεφύγει τα σαγόνια αυτού του καρχαρία. Κι όμως ήρθε κάποιος που δεν μπόρεσε να τον συντρίψει με τα σαγόνια του και αυτός ήταν ο Χριστός. Τον κατάπιε βέβαια, και ο Χριστός πέθανε για τρεις μέρες, αλλά εκεί στη κοιλιά του που πήγε άφθαρτος, όπως ο Ιωνάς «εσκύλευσε τον Άδη», πήρε τα λάφυρά του και του άδειασε την κοιλιά. Πολύ χαρακτηριστικά αυτήν την κατάβαση του Χριστού στον Άδη τονίζουν και τα παρακάτω απολυτίκια:
«Εσκύλευσας τον άδην, μη πειρασθείς υπ’ αυτού, υπήντησας τη παρθένω, δωρούμενος την ζωήν. Ό αναστάς εκ των νεκρών, Κύριε δόξα σοι
( απολυτίκιο πλ. β΄ ήχου)
Ότε κατήλθες προς τον θάνατον, η ζωή η αθάνατος, τότε τον άδην ενέκρωσας, τη αστραπή της θεότητος, ότε δε και τους τεθνεώτας, εκ των καταχθόνιων ανέστησας, πάσαι αι δυνάμεις των επουρανίων εκραύγαζον Ζωοδότα Χριστέ, ο Θεός ημών, δόξα σοι (απολυτικιον β΄ ήχου).
Ωδή α΄ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Λέλυνται αἱ ὀδύναι, αἱ τῆς προμήτορος Εὔας· ὠδῖνας λαθοῦσα γάρ, ἀπειρογάμως τέτοκας· ὅθεν σαφῶς Θεοτόκον, Πάναγνε εἰδότες, σὲ πάντες δοξάζομεν.
Απλή σύνταξη
Αἱ ὀδύναι αἱ τῆς προμήτορος Εὔας λέλυνται.
Τέτοκας γάρ ἀπειρογάμως λαθοῦσα ὠδῖνας ·
ὅθεν, Πάναγνε, σαφῶς εἰδότες Θεοτόκον,
σὲ πάντες δοξάζομεν.
Μετάφραση
Οι πόνοι της προμήτορος Εύας έχουν παύσει,
αφού γέννησες χωρίς να νιώσεις καθόλου πόνους
και χωρίς να γνωρίσεις κάποιον άνδρα,
γι’ αυτό, Πάναγνε, επειδή ακριβώς σε αναγνωρίζουμε
ως Θεοτόκο, όλοι σε δοξάζουμε.
Ερμηνεία
Το αποτέλεσμα της παρακοής της Εύας, όπως μας το αναφέρει ο ίδιος ο Θεός, ήταν να γεννάει με πόνο τα παιδιά της. Και πάλι αυτό ήταν σημείο της φιλανθρωπίας του Θεού, που τον έκανε να γεννάει παιδιά χωρίς να διαιωνίζεται το κακό στους ίδιους. Αυτόν τον πόνο της γέννας δεν τον γνώρισε η Παναγία. Αυτό εντάσσεται μέσα στο θείο σχέδιο κατά το οποίο και η σύλληψη έγινε «ασπόρως» και η γέννηση «απόνως». Και φυσικά δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, γιατί δεν συνέλαβε και δεν γέννησε έναν κοινό άνθρωπο αλλά τον γιο του Θεού. Γι’ αυτό και ονομάζεται «Θεοτόκος». Οι ωδίνες του τοκετού δυστυχώς παρέμειναν και τις έχει κάθε γυναίκα, η οποία αντιπροσωπεύεται με την Εύα, αλλά η δεύτερη Εύα, η Παναγία, δεν έφερε στον κόσμο τον θάνατο αλλά την Ζωή, δεν έφερε τον πόνο αλλά την χαρά. Κι εμείς όλοι που ξέρουμε πολύ καλά πως γέννησες έναν Θεό, σε δοξάζουμε, όπως επιβάλλει η τάξη των πραγμάτων.
ᾨδὴ γ΄ Ὁ Εἱρμὸς
Ὁ κατ’ ἀρχὰς τοὺς οὐρανούς, παντοδυνάμῳ σου Λόγῳ,
στερεώσας, Κύριε Σωτήρ, καὶ τῷ παντουργῷ
καὶ θείῳ Πνεύματι, πᾶσαν τὴν δύναμιν αὐτῶν,
ἐν ἀσαλεύτῳ με πέτρᾳ, τῆς ὁμολογίας σου στερέωσον.
Απλή σύνταξη
Ὁ στερεώσας, Κύριε, κατ’ ἀρχὰς τοὺς οὐρανούς
παντοδυνάμῳ σου Λόγῳ, Σωτήρ,
καὶ τῷ παντουργῷ καὶ θείῳ Πνεύματι,
πᾶσαν τὴν δύναμιν αὐτῶν,
στερέωσον με ἐν ἀσαλεύτῳ πέτρᾳ τῆς ὁμολογίας σου.
Μετάφραση
Εσύ, Κύριε, που στερέωσες τους ουρανούς στην αρχή του κόσμου
με τον παντοδύναμό σου Λόγο, Σωτήρα μου,
και με την συνεργία του παντουργού
και θείου Αγίου Πνεύματος όλη την δύναμή τους
στερέωσέ με στην ασάλευτη πέτρα της ομολογίας σου.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος αναφέρεται στην αρχή της δημιουργίας του κόσμου, όπου ο Θεός μόνο με τον παντοδύναμο λόγο του δημιούργησε τα πάντα «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος. καὶ ἐγένετο οὕτως. (Γεν.1,6-7). Στην δημιουργία αυτή του κόσμου συμμετείχαν και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Εδώ τονίζεται και η «παντουργία» του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή η δυνατότητα δημιουργίας παντός πράγματος, το οποίο συνεργεί «εις παν έργον αγαθόν».
Η πέτρα είναι ένα από τα πιο σκληρά υλικά. Επομένως όταν αναφέρουμε τη λέξη εννοούμε σκληρότητα, αντοχή, στερεότητα. Ο Χριστός είπε στον Πέτρο: «σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν, (Ματθ. 16,18). Ο Χριστός είναι η ακρογωνιαία πέτρα.« Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας (Ματθ.21, 42). Το στερέωμα της εκκλησίας: «Τὸ στερέωμα τῶν ἐπὶ Σοὶ πεποιθότων, στερέωσον, Κύριε, τὴν Ἐκκλησίαν, ἣν ἐκτήσω τῷ Τιμίῳ Σου Αἵματι (Κατ.Υπαπα, γ΄Ωδή).
Ωδή γ΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Σὺ ἀνελθὼν ἐπὶ ξύλου, ὑπὲρ ἡμῶν ὀδυνᾶσαι, ἑκουσίως
εὔσπλαγχνε Σωτήρ, καὶ φέρεις πληγὴν εἰρήνης πρόξενον,
καὶ σωτηρίας τοῖς πιστοῖς, δι’ ἧς τῷ σῷ Ἐλεῆμον,
πάντες κατηλλάγημεν Γεννήτορι.
Απλή σύνταξη
Σὺ ἀνελθὼν ἑκουσίως ἐπὶ ξύλου ὑπὲρ ἡμῶν ὀδυνᾶσαι,
εὔσπλαγχνε Σωτήρ, καὶ φέρεις πληγὴν
πρόξενον εἰρήνης καὶ σωτηρίας τοῖς πιστοῖς,
δι’ ἧς τῷ σῷ Γεννήτορι, Ἐλεῆμον, πάντες κατηλλάγημεν.
Μετάφραση
Εσύ, σπλαχνικέ μου Σωτήρα, ανέβηκες με την θέλησή σου
στο ξύλο του Σταυρού, πονάς για χάρη μας
και έχεις πάνω σου την πληγή που έγινε πρόξενος ειρήνης και σωτηρίας, με την οποία, Ελεήμον, όλοι συμφιλιωθήκαμε με αυτόν που σε γέννησε.
Ερμηνεία
Ο Χριστός ως άνθρωπος ανέβηκε στο ξύλο του Σταυρού και σαν άνθρωπος πονούσε αλλά όχι για τον εαυτό του, όπως οι δύο ληστές, διότι αυτός δεν έκανε καμιά αμαρτία, αλλά για τους άλλους ανθρώπους. Και αυτό το έκανε από πολλή αγάπη. Ο Σταυρός νομίζουμε ότι ήταν το τέλος των βασανιστηρίων που ξεκίνησαν από την αυλή του Πιλάτου και ολοκληρώθηκαν εδώ. Κι όμως το τελευταίο δεν ήταν αυτό αλλά η πληγή που δέχτηκε στην πλευρά του, από όπου έτρεξε αίμα και ύδωρ και έτσι εγκαινιάστηκε η Θεία κοινωνία, με την οποία πίνουμε το αίμα του Χριστού και σωζόμαστε. Η πληγή αυτή εκτός από την σωτηρία μας έφερε και την ειρήνη, με την οποία συμφιλιωθήκαμε με τον Θεό.
Ειρήνη και σωτηρία είναι οι καρποί της θυσίας του Χριστού πάνω στον Σταυρό. Πάψαμε να είμαστε εχθροί με τον Θεό. Ο Χριστός μας συμφιλίωσε κι έτσι πήγαμε κοντά στον Θεό και βρήκαμε την ειρήνη και την γαλήνη της ψυχής μας. Ακριβό το τίμημα, μεγάλη η δωρεά. Επιτέλους πάμε κοντά στον Θεό, από τον οποίο απομακρυνθήκαμε και χάσαμε την αγάπη του. Κι όμως η αγάπη του Χριστού μας ξαναβρήκε και μας έφερε στον ίσιο δρόμο.
Ωδή γ΄ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Σύ με καθῇρας τῆς πληγῆς, τὸν τῇ ψυχῇ τετρωμένον,
δρακοντείῳ δήγματι Χριστέ, καὶ ἔδειξας φῶς ἐν σκότει πάλαι μοι, κατῳκισμένῳ καὶ φθορᾷ· διὰ Σταυροῦ γάρ εἰς ᾍδην,
καταβεβηκώς με συνανέστησας.
Απλή σύνταξη
Σύ με τὸν τετρωμένον τῇ ψυχῇ δρακοντείῳ δήγματι, Χριστέ,
καθῇρας τῆς πληγῆς καὶ ἔδειξας μοι φῶς ἐν σκότει πάλαι κατῳκισμένῳ καὶ φθορᾷ· διὰ Σταυροῦ γάρ εἰς ᾍδην,
καταβεβηκώς με συνανέστησας
Μετάφραση
Εσύ Χριστέ μου, εμένα τον τραυματισμένον στην ψυχή
από το δάγκωμα του δράκοντα καθάρισες την πληγή μου
και έδειξες το φως σε μένα που κατοικούσα από παλιά
μέσα στο σκοτάδι και την φθορά, διότι με το Σταυρό σου
κατέβηκες στον Άδη και μαζί με Εσένα ανέστησες κι εμένα.
Ερμηνεία
Τραυματισμένος δεν είναι μόνο ο Χριστός αλλά τραυματισμένοι είμαστε κι εμείς με την διαφορά ότι από το τραύμα το σωματικό του Χριστού πήγασε η ζωή, από τα τραύμα το ψυχικό του ανθρώπου, που προκάλεσε ο δράκοντας Διάβολος με το φαρμακερό του δάγκωμα, προέρχεται ο θάνατος. Κι όμως το τραύμα του Χριστού γιάτρεψε το τραύμα του ανθρώπου και έτσι.
Ο υμνογράφος μιλάει προσωπικά και εξομολογείται. Ζούσα, λέει, μέσα σε βαθύ σκοτάδι και δεν υπήρχε φως να με φωτίσει ώσπου ήρθες εσύ και με φώτισες. Κατέβηκες με τον Σταυρό σου στον Άδη και φώτισες τα ανήλιαγα σκοτάδια. Τράβηξες με το χέρι σου τον Αδάμ και πολλούς άλλους μαζί κι εμένα και μας έβγαλες από τον Άδη και μας ελευθέρωσες. Αναστήθηκες και ανέστησες κι εμένα. Το παρακάτω κάθισμα του α΄ ήχου είναι πολύ περιεκτικό: «Σταυρῶ προσηλωθείς, ἑκουσίως Οἰκτίρμον, ἐν μνήματι τεθείς, ὡς θνητὸς Ζωοδότα, τὸ κράτος συνέτριψας, Δυνατὲ τῶ θανάτω σου, σὲ γὰρ ἔφριξαν, οἱ πυλωροὶ οἱ τοῦ Ἄδου, σὺ συνήγειρας, τοὺς ἀπ΄ αἰῶνος θανέντας, ὡς μόνος φιλάνθρωπος».
Ωδή γ΄ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Τῆς ἀπειράνδρου σου Μητρός, ταῖς ἱκεσίαις τῷ κόσμῳ,
τὴν εἰρήνην βράβευσον Σωτήρ, καὶ τῷ Βασιλεῖ τὴν νίκην δώρησαι, κατὰ βαρβάρων δυσμενῶν, καὶ τῆς ἀφράστου σου δόξης, τοὺς δοξολογοῦντάς σε ἀξίωσον.
Απλή σύνταξη
Ταῖς ἱκεσίαις τῆς ἀπειράνδρου σου Μητρός
βράβευσον, Σωτήρ, τῷ κόσμῳ τὴν εἰρήνην,
καὶ δώρησαι τῷ Βασιλεῖ τὴν νίκην κατὰ βαρβάρων δυσμενῶν,
καὶ ἀξίωσον τοὺς δοξολογοῦντάς σε τῆς ἀφράστου σου δόξης.
Μετάφραση
Με τις ικεσίας της μητέρας σου, που δεν γνώρισε άνδρα,
δώσε στον κόσμο , Σωτήρα μου, ως βραβείο την ειρήνη
και χάρισε στον βασιλιά την νίκη εναντίον των άγριων βαρβάρων
και αξίωσε αυτούς που σε δοξολογούν
να πετύχουν την απερίγραπτη δόξα σου.
Ερμηνεία
Η Παναγία μας είναι η μεσίτρια και η εγγυήτρια τη ειρήνης, τόσο της εσωτερικής, όσο και της εξωτερικής, την οποία τόσο πολύ την έχουμε ανάγκη. Η Παναγία θα δώσει το βραβείο της ειρήνης ύστερα από τις προσπάθειες των ανθρώπων. Η ειρήνη δεν έρχεται μόνη της, εξασφαλίζεται με κόπους και αγώνες. Μακάρι να μην χρειαστεί να πολεμήσουμε, αλλά αν χρειαστεί θα έχουμε την Παναγία ως Σκέπη φοβερή κατά των εχθρών, όπως την είχαμε στον πόλεμο του 1940. Δεν έχει σημασία ποιος θα είναι στο τιμόνι της εξουσίας. Παλιότερα ήταν ο βασιλιάς, τώρα είναι ο πρόεδρος της Κυβέρνησης, εκείνο που έχει σημασία όλο το έθνος των Ελλήνων πρέπει να έχει ομόνοια και σύμπνοια στην περίπτωση που αντιμετωπίζουμε εχθρούς. Ο πιο πανούργος όμως εχθρός είναι μέσα στα σύνορα της πατρίδας μας, μέσα στα σύνορα της καρδιάς και ο πόλεμος εναντίον του είναι συνεχής και ασταμάτητος. Η ειρήνη του Θεού είναι αυτή που δίνει την δύναμη στην αντιμετώπιση των εξωτερικών και των εσωτερικών εχθρών της πατρίδας μας.
ᾨδὴ δ’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ὁ Πατρικοὺς κόλπους μὴ λιπών, καὶ καταβὰς ἐπὶ τῆς γῆς,
Χριστὲ ὁ Θεός, τὸ μυστήριον ἀκήκοα τῆς οἰκονομίας σου,
καὶ ἐδόξασά σε μόνε Φιλάνθρωπε».
Απλή σύνταξη
Ὁ μὴ λιπών Πατρικοὺς κόλπους καὶ καταβὰς ἐπὶ τῆς γῆς,
Χριστὲ ὁ Θεός, ἀκήκοα τὸ μυστήριον τῆς οἰκονομίας σου,
καὶ ἐδόξασά σε μόνε Φιλάνθρωπε».
Μετάφραση
Χωρίς να εγκαταλείψεις την αγκαλιά του Θεού Πατέρα σου
και αφού κατέβηκες στη γη, Χριστέ και Θεέ μου,
άκουσα για το μυστήριο της θείας οικονομίας σου
και δόξασα εσένα που είναι ο μόνος φιλάνθρωπος.
Ερμηνεία
Πολλοί προφήτες οραματίστηκαν την έλευση του Χριστού, όπως ο Ησαΐας, ο Ιεζεκιήλ και εδώ στην προκειμένη περίπτωση ο Αββακούμ. Ο προφήτης αυτός αξιώθηκε ύστερα από πολλή νηστεία και προσευχή να δει το μεγαλείο του Θεού να εμφανίζεται στον κόσμο και γίνεται μέτοχος του μεγάλου μυστηρίου της ενανθρωπίσεως του Κυρίου. Και είναι μυστήριο, γι’ αυτό ο Αββακούμ το είδε και κατέλαβε φόβος και τρόμος τη ύπαρξή του και το μόνο που μπόρεσε να ψελλίσει ήταν έναν ύμνος προς τον Θεό.
«Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοὴν σου, καὶ ἐφοβήθην· Κύριε, κατενόησα τὰ ἔργα σου, καὶ ἐξέστην. Ὁ Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει, καὶ ὁ Ἅγιος ἐξ ὅρους κατασκίου δασέος».Το θέμα αυτό έγινε πάγιο για τις Δ΄ Ωδές των Κανόνων και κατά περίπτωση διαπραγματεύεται διαφορετικά.
Το τροπάριο αυτό δίνει απάντηση στους αιρετικούς που πιστεύουν στην μία φύση του Χριστού και όχι και στις δύο. Ο Χριστός μπορεί να έγινε άνθρωπος, να κατέβηκε από τους ουρανούς όμως δεν εγκατέλειψε ποτέ τους πατρικούς κόλπους, που σημαίνει ό τι ο Χριστός δεν έπαψε ποτέ να είναι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, να συγκυβερνά με τον Θεό Πατέρα την οικουμένη, να προνοεί και να την συντηρεί. Αυτή η φροντίδα του για το πιο ακριβό πλάσμα του κόσμου, τον άνθρωπο, την έδειξε με το σχέδιο της Οικονομίας του, που αποσκοπούσε στην σωτηρία του ανθρώπου.
Ωδή δ΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Τὸν ἑαυτοῦ νῶτον δεδωκώς, ὁ ἐκ Παρθένου σαρκωθεὶς
εἰς μάστιγας, δούλου πταίσαντος αἰκίζεται,
Δεσπότης ἀνεύθυνος, διαλύων μου τὰ ἐγκλήματα.
Απλή σύνταξη
Ο ἐκ Παρθένου σαρκωθεὶς δεδωκώς τὸν ἑαυτοῦ νῶτον
εἰς μάστιγας δούλου πταίσαντος αἰκίζεται,
Δεσπότης ἀνεύθυνος διαλύων μου τὰ ἐγκλήματα.
Μετάφραση
Αυτός που έλαβε σάρκα από μια Παρθένο,
αφού έδωσε τα νώτα του για να μαστιγωθεί
από έναν δούλο που τον χτυπούσε
μαστιγώνεται ο αθώος Δεσπότης
απαλλάσσοντάς μου από όλες τις αμαρτίες.
Ερμηνεία
Ο Θεάνθρωπος αν και η σάρκωσή του από μια Παρθένο αποτελεί ένα μυστήριο καταδέχεται να στρέψει τα νώτα του και να μαστιγωθεί και να κακοποιείται από έναν δούλο που τον χτυπά αλύπητα σαν έναν τιποτένιο άνθρωπο. Κι όμως είναι αθώος και ανεύθυνος. Θα απορούσε κανείς γιατί αυτή η ταπείνωση. Πράγματι είναι απορίας άξιο, αν δεν ξέραμε την άπειρη αγάπη και το μέγα έλεος του Θεού. Στη θέση του θα έπρεπε να ήμασταν όλοι εμείς που είμαστε φταίχτες, κι όμως αυτός ανέλαβε να πληρώσει για εμάς. Στην Δοξολογία του Όρθρου ψάλλουμε: «Κύριε ὁ Θεός, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Υἱός τοῦ Πατρός, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ἐλέησον ἡμᾶς, ὁ αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου». Είναι αυτός που σηκώνει όλες τις αμαρτίες του κόσμου και μας έδωσε το δικαίωμα να ζητούμε συγχώρηση γι’ αυτές.
Έγκλημα σημαίνει κατηγορία από το ρήμα εγκαλώ= καταγγέλω. Με αυτήν την έννοια χρησιμοποιείται εδώ. Αργότερα επειδή η μεγαλύτερη κατηγορία ήταν η κατηγορία του φόνου ταυτίστηκε με τον φόνο. Οι δικές μας αμαρτίες μπορεί να μην είναι φόνοι, είναι όμως εγκλήματα με την αρχική σημασία, δηλαδή πράγματα, για τα οποία ο Θεός μας εγκαλεί, όταν παραβαίνουμε τον Θείο του νόμο.
Ωδή δ΄ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Παρεστηκὼς βήματι κριτῶν, παρανομούντων
ὡς κριτὸς εὐθύνεται,καὶ ῥαπίζεται πηλίνῃ χειρί,
ὁ πλάσας τὸν ἄνθρωπον ὡς Θεὸς καὶ κρίνων δικαίως τὴν γῆν.
Απλή σύνταξη
Παρεστηκὼς βήματι κριτῶν παρανομούντων
ὡς κριτὸς εὐθύνεται καὶ ῥαπίζεται πηλίνῃ χειρί
ὁ πλάσας τὸν ἄνθρωπον ὡς Θεὸς καὶ κρίνων δικαίως τὴν γῆν.
Μετάφραση
Αφού οδηγήθηκε σε βήμα παράνομων κριτών,
του επιρρίπτουν ευθύνες σαν να ήταν κατηγορούμενος
και δέχεται ράπισμα από ένα πήλινο χέρι
αυτός που έπλασε τον άνθρωπο ως Θεός που ήταν
και που είναι ο δίκαιος κριτής όλης της γης.
Ερμηνεία
Εδώ είναι ο μέγας παραλογισμός. Να δικάζεται αυτός που δικάζει όλον τον κόσμο αν τηρεί τις εντολές του. Και να ήταν δίκαιοι οι κριτές, ίσως ήταν κάτι ελαφρύτερο. Τώρα όμως οι δικαστές παρανομούν και κρίνουν παράνομο τον αθώο. Τον καθίζουν στο εδώλιο του κατηγορουμένου εκεί που θα έπρεπε οι ίδιοι να είναι. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και ραπίζεται από χέρι ανθρώπου, που ο ίδιος έπλασε από το χώμα. Το πήλινο χέρι χτυπά την ακήρατη πλευρά του Χριστού. Μεγάλη η ταπείνωση, τεράστια η εγκαρτέρηση. Θα έρθει όμως η στιγμή κατά την οποία οι παράνομοι κριτές θα καθίσουν αυτοί στο σκαμνί και θα κατηγορηθούν δίκαια και ο Χριστός δίκαια θα τους δικάσει. Η πλάνη του ανθρώπου από τον διάβολο είναι τεράστια, διότι οι δικαστές του είχαν μάτια και έβλεπαν τα θαύματα του Χριστού, είχαν αυτιά και δεν άκουγαν τις ευχαριστίες αυτών που θεραπεύονταν, είχαν πόδια και δεν έτρεχαν στο Χριστό να ακούσουν την διδασκαλία του αλλά πήγαιναν στα παράνομα συνέδρια και διατύπωναν ασύστατες κατηγορίες. Ώ, της αθλιότητας των παρανόμων! Ο Χριστός με τα φοβερά «Ουαί» προειδοποίησε τους Φαρισαίους, όμως αυτοί τυφλοί από το πάθος τους έπεσαν σε φοβερή παρανομία.
Ωδή γ΄ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Ὡς ἀληθῶς Μήτηρ τοῦ Θεοῦ τὸν Ποιητήν σου καὶ Υἱὸν
ἱκέτευε πρὸς σωτήριον ἰθῦναί με, λιμένα Πανάμωμε,
τοῦ αὐτοῦ ἐνδόξου θελήματος.
Απλή σύνταξη
Ὡς ἀληθῶς Μήτηρ τοῦ Θεοῦ, ἱκέτευε
τὸν Ποιητήν σου καὶ Υἱὸν
ἰθῦναί με πρὸς σωτήριον λιμένα, Πανάμωμε,
τοῦ ἐνδόξου θελήματος αὐτοῦ.
Μετάφραση
Ως αληθινή μητέρα του Θεού ικέτευε, Πανάμωμε,
τον Ποιητή σου και Υιό να με οδηγήσει σε λιμάνι σωτηρίας
που είναι το δοξασμένο θέλημα αυτού.
Ερμηνεία
Δεν έχουμε άλλο καταφύγιο από την Παναγία, που είναι η Μητέρα του Θεού και ποιητή της. Αυτή έχει παρρησία στον Υιό της και αυτής τις ικεσίες επικαλούμαστε, για να κατευθυνθούμε σε ασφαλές λιμάνι σωτηρίας, το οποίο θα πετύχουμε, αν τηρούμε το θέλημα του Χριστού, που θα μας οδηγήσει στην δόξα της ουράνιας ζωής.
Η ζωή είναι μια θάλασσα τρικυμισμένη και όπως τα πλοία που τα δοκιμάζουν οι τρικυμίες ψάχνουν να βρουν ένα ήσυχο λιμάνι, έτσι και οι χριστιανοί μέσα στην τρικυμισμένη ζωή που ζούνε ψάχνουν για κάποιο λιμάνι, όπου θα βρουν την γαλήνη και την σωτηρία τους. Σε αυτό όμως το λιμάνι της σωτηρίας για να φτάσει κανείς πρέπει να παλέψει με τα κύματα και τους ανέμους, να ζητήσει βοήθεια από αυτόν που φέρνει την γαλήνη και στις τρικυμισμένες θάλασσες, για να φτάσει σε ασφαλές λιμάνι. Το καλύτερο λιμάνι είναι η Παναγία και ο Χριστός, εκεί όπου γαληνεύουν οι ψυχές και βρίσκουν την σωτηρία τους.
ᾨδὴ ε’ Ὁ Εἱρμὸς
Νὺξ ἀφεγγὴς τοῖς ἀπίστοις Χριστέ,
τοῖς δὲ πιστοῖς φωτισμός,
ἐν τῇ τρυφῇ τῶν θείων λόγων σου·
διὰ τοῦτο πρὸς σὲ ὀρθρίζω,
καὶ ἀνυμνῶ σου τὴν Θεότητα.
Απλή σύνταξη
Νὺξ ἀφεγγὴς τοῖς ἀπίστοις Χριστέ
τοῖς δὲ πιστοῖς φωτισμός
ἐν τῇ τρυφῇ τῶν θείων λόγων σου·
διὰ τοῦτο πρὸς σὲ ὀρθρίζω,
καὶ ἀνυμνῶ σου τὴν Θεότητα.
Μετάφραση
Βαθιά νύχτα έχουν οι άπιστοι, Χριστέ μου,
στους πιστούς όμως παρέχεται φωτισμός,
όταν εντρυφούν στα θεία σου λόγια.
Γι’ αυτό πρωί πρωί σε σένα απευθύνομαι
και σου ανυμνώ την Θεότητά σου.
Ερμηνεία
Ο λόγος του Θεού είναι φως που φωτίζει τις ψυχές, γι’ αυτό με το να εντρυφά κανείς στον λόγο του Θεού φωτίζεται συνεχώς η πορεία του στη ζωή , βλέπει που πάει και ξέρει πώς να πάει στον προορισμό του. Αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Για να φωτίσει το λυχνάρι δεν αρκεί μόνο το σπίρτο αλλά και η ανάλογη προετοιμασία για το απαραίτητο λάδι. Τότε ανάβει το λυχνάρι και φωτίζει παντού.
Και για να θυμηθούμε την παραβολή του σπορέως η καρδιά του ανθρώπου πρέπει να είναι γη αγαθή και να καλλιεργηθεί καλά για να φυτρώσει ο λόγος του Θεού. Κι αυτό γιατί υπάρχουν άλλα χωράφια με πέτρες και με αγκάθια, όπου δεν ευδοκιμεί ο λόγος του Θεού. Τότε δεν φυτρώνει τίποτα, δεν ανάβει κανένα λυχνάρι και ο άνθρωπος ζει μέσα στο σκοτάδι και οι νύχτες του είναι «αφεγγείς». Ο λόγος του Θεού ετοιμάζει την καρδιά του ανθρώπου να δεχτεί την Χάρη του Θεού, η οποία είναι η αιτία της γόνιμης καρποφορίας.
Ωδή ε΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Ὑπὲρ σῶν δούλων πιπράσκῃ1 Χριστέ,
καὶ ῥαπισμὸν καρτερεῖς,
ἐλευθερίας πρόξενον τοῖς μελῳδοῦσί σοι·
Πρὸς σὲ ὀρθρίζω, καὶ ἀνυμνῶ σου τὴν Θεότητα.
Απλή σύνταξη
Ὑπὲρ σῶν δούλων πιπράσκῃ Χριστέ, καὶ ῥαπισμὸν καρτερεῖς,
πρόξενον ἐλευθερίας τοῖς μελῳδοῦσί σοι·
πρὸς σὲ ὀρθρίζω, καὶ ἀνυμνῶ σου τὴν Θεότητα.
Μετάφραση
Χριστέ μου, για χάρη των δούλων σου πουλιέσαι
και ανέχεσαι ράπισμα που προξενούν αισθήματα ελευθερίας
σε αυτούς που σε ψάλλουν
γι’ αυτό πρωί πρωί σε σένα απευθύνομαι
και σου ανυμνώ την Θεότητά σου.
Ερμηνεία
Συνήθως τους δούλους, από ότι ξέρουμε, τους πουλούσαν και τους ράπιζαν με την παραμικρή αφορμή. Εδώ συμβαίνει το αντίθετο, πουλιέται και ραπίζεται όχι ο δούλος αλλά ο Κύριος από τους δούλους του. Κι αυτό γιατί θέλει να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τα πάθη του. Η ειρηνική και νηφάλια αντιμετώπιση της χειροδικίας και της αδικίας φέρνει καλύτερα αποτελέσματα από το να ανταποδίδει κανείς τα ίδια. Έτσι ο άνθρωπος ξεριζώνει το πάθος της εκδίκησης και απελευθερώνεται από τα άγρια αισθήματά του που ξεσπούν στους άλλους ανθρώπους.
Ο υμνογράφος πιστεύει ότι αυτά τα καλά θα τα αποκτήσουν αυτοί που καταφεύγουν στις μελωδίες και υμνούν τον δημιουργό τους, διότι αυτές δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα, για να ανθίσει η ειρήνη και η συμφιλίωση. Ο ίδιος το αντιλαμβάνεται απόλυτα και αισθάνεται την ανάγκη να σηκωθεί πρωί πρωί και να υμνήσει τον Θεό. Όμως ήδη γίνεται αφορμή ο ίδιος αφορμή να ειρηνεύουν και οι άλλοι που διαβάζουν και ψέλνουν τους ύμνους που αυτός συνέταξε και χαροποιούν και τους άλλους.
Ωδή ε΄ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει Χριστέ, δι’ ἀσθενείας σαρκός,
τὸν ἰσχυρὸν κατέβαλες, καὶ νικητήν με θανάτου Σῶτερ,
δι’ Ἀναστάσεως ἀνέδειξας.
Απλή σύνταξη
Τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει, Χριστέ, δι’ ἀσθενείας σαρκός
κατέβαλες τὸν ἰσχυρὸν καὶ ἀνέδειξας με νικητήν θανάτου,
Σῶτερ, δι’ Ἀναστάσεως .
Μετάφραση
Με την θεϊκή σου δύναμη, Χριστέ μου,
παρόλο ότι είχες την αδύνατη ανθρώπινη σάρκα
Σωτήρα μου, νίκησες αυτόν που εθεωρείτο ισχυρός
και ανέδειξες κι εμένα νικητή του θανάτου με την Ανάστασή σου.
Ερμηνεία
Ο Χριστός ήταν ένας άνθρωπος με όλες τις αδυναμίες που συνεπάγονται, όμως ο Χριστός δεν ήταν μόνο άνθρωπος αλλά Θεάνθρωπος και με την θεϊκή του δύναμη νίκησε την αδυναμία της σαρκός, δηλαδή του ανθρώπου, κι έτσι έδωσε και σε εμάς την δύναμη να παλεύουμε και να νικούμε τον άρχοντα του σκότους, που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους.
Αυτό έγινε με την Ανάσταση του Κυρίου. Αυτό μας το θυμίζει συχνά η υμνολογία της εκκλησίας: Ο Χριστός «πατήσας τον διάβολον και καταργήσας τον θάνατον εδωρήσατο ημάς ζωήν την αιώνιον Ὁ θάνατός σου Κύριε, ἀθανασίας γέγονε πρόξενος·». (Ἦχος πλ. δ’ (νεκρώσιμη ακολουθία).
Δεν έχουμε επομένως να φοβόμαστε τίποτα αλλά να ελπίζουμε ότι κι εμείς μπορούμε να βγαίνουμε νικητές στην πάλη κατά του θανάτου, που
Ο Αρχέκακος προκάλεσε στο ανθρώπινο γένος. Δεν υπάρχει θάνατος για τον χριστιανό αλλά κοίμηση και ανάσταση στους έσχατους καιρούς.
Ωδή ε΄ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Θεὸν ἐγέννησας Μήτηρ ἁγνή, σεσαρκωμένον ἐκ σοῦ,
θεοπρεπῶς πανύμνητε, ἐπεὶ οὐκ ἔγνως ἄρρενος εὐνήν,
ἀλλ’ ἐξ ἁγίου κύεις Πνεύματος.
Απλή σύνταξη
Μήτηρ ἁγνή, ἐγέννησας Θεὸν σεσαρκωμένον ἐκ σοῦ,
θεοπρεπῶς, πανύμνητε, ἐπεὶ οὐκ ἔγνως ἄρρενος εὐνήν,
ἀλλ’ κύεις ἐξ ἁγίου Πνεύματος.
Μετάφραση
Μητέρα μου αγνή, γέννησες Θεό, που πήρε την δική σου σάρκα,
όμως με έναν τρόπο που ταιριάζει σε Θεό,
γιατί δεν γνώρισες κρεββάτι ανδρός
αλλά έμεινες έγκυος από το Άγιο Πνεύμα.
Ερμηνεία
Οι αιρετικοί που θέλουν να αποδείξουν ότι ο Χριστός ήταν ένας καλός άνθρωπος όχι και Θεός υποστηρίζουν ότι η Παναγία ήταν σύζυγος του Ιωσήφ και ο Χριστός παιδί τους. Η αλήθεια είναι άλλη. Ο Ιωσήφ ήταν μνήστωρ με την έννοια του προστάτη και όταν ανέλαβε την προστασία της Μαρίας ήταν πολύ μεγάλος και είχε επτά παιδιά. Επομένως μάλλον για πατέρας παρά για σύζυγος φαινόταν ο Ιωσήφ. Ο Ζαχαρίας, ο ιερέας του Ναού και πατέρας του Ιωάννου του Προδρόμου, έδωσε την δεκαπεντάχρονη κόρη για προστασία στον Ιωσήφ, διότι οι γυναίκες με τον Εβραϊκό νόμο έπρεπε να είναι υπό την προστασία κάποιου άνδρα. Επομένως η Παναγία δεν έπεσε στο κρεββάτι κανενός άνδρα, ούτε φυσικά και του Ιωσήφ αλλά από ότι ξέρουμε από τον Ευαγγελισμό ήταν «εξ Αγίου Πνεύματος» η κυοφορία. Η Παναγία γέννησε τον Χριστό «θεοπρεπώς», όπως δηλαδή άξιζε σε έναν Θεό, όπως ήταν ο Χριστός. Γι’ αυτό η Παναγία χαρακτηρίζεται Αγνή, Άχραντη, Αμόλυντη, Παρθένος, Αειπάρθενος κλπ. Το μόνο υλικό που πήρε από τον κόσμο είναι το σώμα, το οποίο το δανείστηκε από την Παρθένο Μαρία, για να το εξαγιάσει και να το αφθαρτοποιήσει και στη συνέχεια και το σώμα όλων των πιστών.
ᾨδὴ ς’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ναυτιῶν τῷ σάλῳ, τῶν βιοτικῶν μελημάτων,
συμπλόοιςποντούμενος ἁμαρτίαις, καὶ ψυχοφθόρῳ θηρὶ
προσριπτούμενος, ὡς Ἰωνᾶς, Χριστὲ, βοῶ σοι·
Ἐκ θανατηφόρου με βυθοῦ ἀνάγαγε».
Απλή σύνταξη
Ναυτιῶν τῷ σάλῳ τῶν βιοτικῶν μελημάτων,
ποντούμενος συμπλόοις ἁμαρτίαις
καὶ προσριπτούμενος ψυχοφθόρῳ θηρὶ ,
ὡς Ἰωνᾶς, Χριστὲ,, βοῶ σοι·
Ἐκ θανατηφόρου βυθοῦ ἀνάγαγέ με».
Μετάφραση
Θαλασσοπορώντας μέσα στην τρικυμία των βιοτικών μεριμνών,
ταξιδεύοντας μέσα στην θάλασσα μαζί με τις αμαρτίες
και ριγμένος σε ένα θεριό που τρώει την ψυχή μου,
όπως ο Ιωνάς σε φωνάζω:
«βγάλε με από τον θανατηφόρο βυθό».
Ερμηνεία
Η στ΄ Ωδή των Κανόνων αναφέρεται πάντα αλλά με διαφορετικούς τρόπους στο θέμα της στ΄ Βιβλικής Ωδής που είναι η περιπέτεια του Ιωνά στην θάλασσα. Έτσι και εδώ γίνεται μνεία αυτού του γεγονότος, το οποίο είναι συμβολικό. Η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους, ο οποίος όρθιος σε στάση προσευχής προσευχόταν στον Θεό να τον σώσει, και η έξοδός του από αυτήν, συμβολίζει την τριήμερη Ταφή και την Ανάσταση του Χριστού. Όμως εδώ το γεγονός αυτό το αξιοποιεί και με το να μεταφέρει τον εαυτό του στην κατάσταση του Ιωνά. Όπως ο Ιωνάς έτσι και αυτός βρίσκεται μέσα στο πέλαγος των βιοτικών μεριμνών συμπλέοντας με τις αμαρτίες του και κινδυνεύει να βυθιστεί από αυτές. Αλλά όπως ο Ιωνάς ρίχτηκε από τους συνταξιδιώτες του από το πλοίο στην θάλασσα και τον κατάπιε το θηρίο, έτσι και αυτός αισθάνεται να τον κατάπιε ένα άλλο θηρίο ψυχοφθόρο, δηλαδή που φθείρει τις ψυχές, και που δεν είναι άλλος από τον διάβολο. Κινδυνεύει να βυθιστεί στην θάλασσα των αμαρτιών του και ζητά, όπως ο Ιωνάς, να τον σώσει από τον «θανατηφόρο βυθό».
Ωδή στ΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Ἐμνημόνευόν σου αἱ κατακλεισθεῖσαι τῷ ᾅδῃ ψυχαί,
καὶ ἐκλείπουσαι τῶν Δικαίων καὶ παρὰ σοῦ σωτηρίαν προσηύχοντο,
ἣν διὰ Σταυροῦ Χριστὲ παρέσχες, τοῖς καταχθονίοις
ἐπιβὰς ὡς εὔσπλαγχνος.
Απλή σύνταξη
Αἱ κατακλεισθεῖσαι τῷ ᾅδῃ ψυχαί καὶ ἐκλείπουσαι τῶν Δικαίων εμνημόνευόν σου καὶ προσηύχοντο παρὰ σοῦ σωτηρίαν,
ἣν διὰ Σταυροῦ Χριστὲ παρέσχες, τοῖς καταχθονίοις
ἐπιβὰς ὡς εὔσπλαγχνος.
Μετάφραση
Οι ψυχές που ήταν κατάκλειστες στον Άδη
και έλειπαν από τις τάξεις των δικαίων
σε μνημόνευαν και προσεύχονταν για την σωτηρία τους,
την οποίας δώρισες με τον Σταυρό σου, Χριστέ,
σε αυτούς που ήταν στα καταχθόνια,
αφού πήγες και τους ελευθέρωσες ως σπλαχνικός που ήσουνα.
Ερμηνεία
Εκτός από την παρομοίωση του Άδη με κοιλιά θηρίου, από την οποία μας έσωσε ο Χριστός (εκ κοιλίας Άδου ερύσατο ημάς) παρομοιάζεται και με ένα κατάκλειστο σκοτεινό δωμάτιο, όπου ήταν κλειδωμένες οι ψυχές όλων εκτός των ψυχών των δικαίων. Για αιώνες οι ψυχές αυτές περίμεναν την λύτρωση και προσεύχονταν για την σωτηρία τους αλλά δεν την έβρισκαν. Και ήρθε ο Χριστός με τον ζωηφόρο Σταυρό του στα καταχθόνια της γης και την χάρισε κινούμενος από αισθήματα ευσπλαχνίας.
Πρόκειται για «την εις Άδου κάθοδον του Χριστού», κατά την οποία, όπως εικονίζεται στην ορθόδοξη εικόνα της Αναστάσεως, ο Χριστός τραβάει με το ένα χέρι τον Αδάμ και με το Άλλο την Εύα κι έτσι τραβάει και όλο το ανθρώπινο γένος από τον Άδη, εδώ γύρω και παντού είναι σκόρπιες οι πολλές κλειδαριές, με τις οποίες ήταν κλεισμένες οι ψυχές μέχρι τότε. Υπόψη ότι ο κανόνας είναι αναστάσιμος και συνεπώς επιβάλλεται να γίνει αναφορά και στην Ανάσταση.
Ωδή στ΄ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Πρὸς τὸν ἔμψυχόν σου, καὶ ἀχειροποίητον δόμον,
λυθέντα παθήμασιν ἐπιβλέψαι πάλιν χορὸς Ἀποστόλων ἀπήλπισεν,
ἀλλ’ ὑπὲρ ἐλπίδα προσκυνήσας ἀνεγηγερμένον πανταχοῦ ἐκήρυξε.
Απλή σύνταξη
Χορὸς Ἀποστόλων ἀπήλπισεν ἐπιβλέψαι πάλιν
πρὸς τὸν ἔμψυχόν σου καὶ ἀχειροποίητον δόμον λυθέντα παθήμασιν,
ἀλλ’ ὑπὲρ ἐλπίδα προσκυνήσας ἀνεγηγερμένον πανταχοῦ ἐκήρυξε.
Μετάφραση
Οι απόστολοι απελπίστηκαν ότι δεν θα ξαναδούν το έμψυχο και αχειροποίητο σώμα σου, που διαλύθηκε λόγω των Παθών του,
αλλά, αφού σε προσκύνησαν εκεί που δεν ήλπιζαν καθόλου,
κήρυξαν παντού ότι αναστήθηκες.
Ερμηνεία
Είναι γεγονός ότι οι μαθητές του Χριστού, ενώ ο Χριστός τους διαβεβαίωσε ότι μετά από τρεις ημέρες θα αναστηθεί, αυτοί δεν τον πίστεψαν, ακόμη και όταν οι Μυροφόρες ανάγγειλαν την Ανάστασή του. Και χρειάστηκε να τους επισκεφθεί ό ίδιος και να ζητήσει κάτι βρώσιμο να φάει, για να τον πιστέψουν, εκτός από τον Θωμά, ο οποίος ήθελε να τον δει με τα ίδια του τα μάτια. Ήταν βλέπετε άνθρωποι κι αυτοί, είδαν με τα ίδια τους τα μάτια και την σταύρωση και την ταφή του στο καινό μνημείο και μόνο όταν είδαν τα σουδάρια, τα νεκρικά σεντόνια, άδεια, τότε πίστεψαν στο υπερφυσικό αυτό γεγονός της Ανάστασης του Κυρίου.
Μετά από αυτήν την διαπίστωση πίστεψαν και διακήρυξαν την πίστη τους σε όλο τον κόσμο. «Ει Χριστός ούκ εγήγερται ματαία η πίστις ημών» (Κορινθ. Α΄ 15) αναφέρει ο απόστολος Παύλος, για να τονίσει την μεγάλη σημασία της Αναστάσεως. Οι Απόστολοι λοιπόν από την απελπισία τους έφτασαν στην ελπίδα, στην ελπίδα της Αναστάσεως, την οποία μετέδωσαν και σε μας. Και ο απόστολος Παύλος γράφει στους Κορινθίους: «Ἔχοντες οὖν τοιαύτην ἐλπίδα πολλῇ παῤῥησίᾳ χρώμεθα (Κορ. Β΄ 3,12), δηλαδή έχοντας μία τέτοια ελπίδα, ότι δηλαδή το έργο που κάνουμε είναι τόσο σημαντικό, προχωρούμε και εργαζόμαστε με πολύ θάρρος για την διάδοση του Ευαγγελίου.
Ωδή στ΄ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Τοῦ ἀφράστου τόκου, σοῦ τῆς παναμώμου τὸν τρόπον,
Παρθένε Θεόνυμφε, τοῦ δι’ ἡμᾶς, τίς ἑρμηνεῦσαι ἀνθρώπων δυνήσεται; ὅτι ὁ Θεὸς ἀπεριγράπτως, Λόγος ἑνωθείς σοι,
σάρξ ἐκ σοῦ ἐγένετο.
Απλή σύνταξη
Τίς ἀνθρώπων δυνήσεται ἑρμηνεῦσαι τὸν τρόπον
τοῦ ἀφράστου τόκου σοῦ τῆς παναμώμου, τοῦ δι’ ἡμᾶς,
Παρθένε Θεόνυμφε, ὅτι ὁ Θεὸς Λόγος ἑνωθείς σοι
ἀπεριγράπτως σάρξ ἐκ σοῦ ἐγένετο.
Μετάφραση
Ποιος άνθρωπος θα μπορέσει να ερμηνεύσει τον τρόπο
της ανέκφραστης γέννησης, που έκανες εσύ η Πανάμωμος για εμάς
Θεόνυμφε Παρθένε, διότι ο Θεός λόγος, αφού ενώθηκε μαζί σου
με απερίγραπτο τρόπο, απέκτησε σάρκα από εσένα.
Ερμηνεία
Ο τρόπος γέννησης του Χριστού από την Παρθένο Μαρία πράγματι είναι ανέκφραστος, δεν μπορεί δηλαδή να τον περιγράψει κανείς με λόγια. Η παράδοση πιστεύει ότι η σύλληψη του Χριστού έγινε όχι μόνο «ασπόρως» αλλά δημιουργήθηκε μέσα στην μήτρα της Παναγίας πλήρες έμβρυο και ολοκληρωμένος άνθρωπος. Μὴ τῆς φθορᾶς διαπείρᾳ κυοφορήσασα, καὶ παντεχνήμονι Λόγῳ σάρκα δανείσασα, Μῆτερ ἀπείρανδρε, Παρθένε Θεοτόκε» (Ασματικός Κανόνας Πεντηκοστής ᾨδὴ θ’ Ὁ Εἱρμὸς) Κατά την γέννηση πάλι του Χριστού δεν είχε τις ωδίνες τοκετού, που έχουν όλες οι μητέρες. Όλα αυτά ξεπερνούν κάθε λογική, πρόκειται για «άφραστο τόκο», γέννηση που δεν περιγράφεται και γι’ αυτό ο υμνογράφος αναφωνεί: «Ὢ τῶν ὑπὲρ νοῦν, τοῦ τόκου σου θαυμάτων! (Ιαμβ.Καταβασία Θεοφανείων θ΄ Ωδή). Η Παναγία με την γέννηση αυτή έμεινε άφθορος και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται «Παρθένος Θεόνυμφος». Είναι η νύμφη του Χριστού, η οποία παρέμεινε Αειπάρθενος. Η ένωση της σάρκας της Παναγίας με τον Θεό λόγο έγινε «ἀπεριγράπτως», «αφράστως» και γι’ αυτό ό Χριστός, όταν κοιμήθηκε η Παναγία, δεν άφησε να λιώσει στο χώμα το σώμα της αλλά την πήρε κοντά του.
Κοντάκιον Ἦχος βαρὺς
Οὐκ έτι φλογίνη ῥομφαία
Οὐκέτι τὸ κράτος τοῦ θανάτου, ἰσχύσει κατέχειν τοὺς βροτούς·
Χριστὸς γὰρ κατῆλθε συντρίβων, καὶ λύων τὰς δυνάμεις αὐτοῦ,
δεσμεῖται ὁ ᾍδης, Προφῆται συμφώνως ἀγάλλονται.
Ἐπέστη λέγοντες Σωτήρ, τοῖς ἐν πίστει,
ἐξέρχεσθε οἱ πιστοὶ εἰς τὴν ἀνάστασιν.
Ὁ Οἶκος
Ἔτρεμε κάτωθεν τὰ καταχθόνια σήμερον
ὁ ᾍδης καὶ ὁ θάνατος τὸν ἕνα τῆς Τριάδος,
ἡ γῆ ἐκλονεῖτο, πυλωροὶ δὲ ᾍδου ἰδόντες σε ἔπτηξαν,
ἡ κτίσις δὲ πᾶσα σύν τοῖς Προφήταις χαίρουσα ψάλλει σοι,
ἐπινίκιον ᾠδὴν τῷ λυτρωτῇ ἡμῶν Θεῷ
τῷ καταλύσαντι νῦν θανάτου τὴν δύναμιν.
Ἀλαλάξωμεν καὶ βοήσωμεν τῷ Ἀδάμ, καὶ τοῖς ἐξ Ἀδάμ.
Ξύλον τοῦτον εἰσήγαγεν· ἐξέρχεσθε οἱ πιστοὶ εἰς τὴν ἀνάστασιν.
ᾨδὴ ζ’ Ὁ Εἱρμὸς
«Κάμινον Παῖδες, πυρίφλεκτον πάλαι, δροσοβολοῦσαν ὑπέδειξαν,
ἕνα Θεὸν ἀνυμνοῦντες καὶ λέγοντες· ὁ ὑπερυψούμενος,
τῶν Πατέρων Θεός, καὶ ὑπερένδοξος».
Απλή σύνταξη
Παῖδες πάλαι ὑπέδειξαν πυρίφλεκτον κάμινον δροσοβολοῦσαν ,
ἀνυμνοῦντες καὶ λέγοντες ἕνα Θεὸν: ὁ ὑπερυψούμενος,
καὶ ὑπερένδοξος Θεός τῶν Πατέρων».
Μετάφραση
Κάποτε κάποια παιδιά μας παρουσίασαν ένα διάπυρο δροσερό καμίνι
υμνώντας έναν Θεό και λέγοντας:
«Ο Θεός των πατέρων μας είναι πάνω από κάθε τιμή και δόξα».
Ερμηνεία
Οι ζ΄ Ωδές των κανόνων είναι αφιερωμένες στους Τρείς Παίδας κατ’ απομίμηση της αντίστοιχης Βιβλικής Ωδής. Συνήθως η Ωδή αυτή προσαρμόζεται και στο πνεύμα της εορτής, για την οποία γράφτηκε η Ωδή. Εδώ είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στο γεγονός αυτό. Εδώ πρέπει πάλι να προσέξουμε δύο πράγμα: «την δροσοβόλο κάμινον» και το «αινούντες τον Θεόν».
Ό,τι πέσει στο καμίνι της φωτιάς, γίνεται στάχτη. Αυτό όμως δεν έγινε και με τους Τρεις Παίδας, τους οποίους ο Ναβουχοδονόσωρ έριξε στην φωτιά. Αντίθετα το καμίνι αυτό όχι μόνο δεν έκαιγε αλλά ήταν δροσερό, πράγμα πολύ παράξενο. Δεν είναι δυνατόν ένα καμίνι να είναι δροσερό, μάλλον καφτερό είναι. Κι όμως ο Χριστός με την παρουσία αγγέλου το μετέβαλε σε δροσερό και έτσι οι Τρεις Παίδες έμειναν ανέγγιχτοι από την φωτιά. Αυτό αποτελεί και προτύπωση της Παναγίας, η οποία, ενώ πήρε μέσα της το Πυρ της Θεότητος, δεν κάηκε αλλά γέννησε την δροσιά του κόσμου, τον Χριστό, που θα δροσίζει κάθε αγωνιζόμενο άνθρωπο μέσα σε όλες του τις δυσκολίες.
ᾨδὴ ζ’ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Ξύλῳ νεκροῦται, Ἀδὰμ ἑκουσίως, παρακοὴν ἐργασάμενος, ὑπακοῇ δὲ Χριστοῦ ἀναπέπλασται·
δι’ ἐμὲ σταυροῦται γὰρ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ ὑπερένδοξος.
Απλή σύνταξη
Ἀδὰμ ἑκουσίως νεκροῦται ξύλῳ ἐργασάμενος παρακοὴν , ὑπακοῇ δὲ Χριστοῦ ἀναπέπλασται·
δι’ ἐμὲ σταυροῦται γὰρ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ ὑπερένδοξος.
Μετάφραση
Ο Αδάμ με την θέλησή του διάλεξε την νέκρωση,
με το ξύλο του Παραδείσου, αφού σχεδίασε την παρακοή,
με την υπακοή όμως του Χριστού έχει αναπλαστεί,
διότι για μένα σταυρώνεται ο δοξασμένος Υιός του Θεού.
Ερμηνεία
Το ξύλο του Παραδείσου είναι ξύλο παρακοής, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την νέκρωση του ανθρώπου. Ο Χριστός όμως με την υπακοή που έδειξε στην πραγματοποίηση του σχεδίου σωτηρίας του ανθρώπου κατάργησε την νέκρωση, «πάτησε τον θάνατο» και ξανάπλασε τον άνθρωπο, τον ανακαίνισε και τον έκανε νέο άνθρωπο, αφήνοντας τον παλαιό κατά μέρος.
Αυτό όμως πρέπει να το καταλάβουν όλοι οι άνθρωποι, όπως το κατάλαβε και ο υμνογράφος, ο οποίος θεωρεί προσωπική του υπόθεση την Σταύρωση του Χριστού, όταν αναλογίζεται ότι ο Υιός του Θεού, ο υπερένδοξος, σταυρώθηκε γι’ αυτόν.
Ο Αδάμ με την θέλησή του περιεργάστηκε τον τρόπο, για να γίνει και αυτός Θεός αλλά απέτυχε παταγωδώς. Με την θέλησή του και ο Χριστός ήρθε στη γη, για να του δώσει το δικαίωμα για μια πραγματική θέωση με ένα άλλον εντελώς διαφορετικό τρόπο, όχι με την εγωιστική απόλαυση αλλά με την ταπεινή διάθεση και με την θυσιαστική αγάπη.
ᾨδὴ ζ’ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Σὲ ἀναστάντα, Χριστὲ ἐκ τοῦ τάφου, ἡ κτίσις πᾶσα ἀνύμνησε·
σὺ γὰρ ζωὴν τοῖς ἐν ᾅδῃ ἐξήνθησας, τοῖς νεκροῖς ἀνάστασιν,
τοῖς ἐν σκότει τὸ φῶς, ὁ ὑπερένδοξος.
Απλή σύνταξη
Πᾶσα ἡ κτίσις ἀνύμνησε Σὲ, Χριστὲ, ἀναστάντα ἐκ τοῦ τάφου, ·
σὺ γὰρ ἐξήνθησας ζωὴν τοῖς ἐν ᾅδῃ, ἀνάστασιν τοῖς νεκροῖς ,
τὸ φῶς τοῖς ἐν σκότει, ὁ ὑπερένδοξος.
Μετάφραση
Ολόκληρη η κτίση εσένα, Χριστέ μου, σε δοξολόγησε,
όταν αναστήθηκες από τον τάφο, διότι χάρισες σαν ένα λουλούδι
την ζωή στους ανθρώπους, που ήταν στον Άδη,
την ανάσταση στους νεκρούς και το φως
στους ανθρώπους που βρίσκονταν στο σκοτάδι.
Εσένα δοξολόγησαν, που είσαι πάνω από κάθε δόξα
Ερμηνεία
Η Ανάσταση του Χριστού γιορτάστηκε από όλη την πλάση, τα ουράνια, τα επίγεια και τα καταχθόνια. Ιδιαίτερα όμως την γιόρτασαν οι άνθρωποι. Χάρισε την ζωή σε αυτούς που βρίσκονταν στον Άδη, ανάστησε νεκρούς και φώτισε τους «εσκοτισμένους» ανθρώπους. Οι προσφορές αυτές του Χριστού στον άνθρωπο είναι ανυπολόγιστης αξίας, γιατί έκανε την προσωρινή ζωή αιώνια, τον θάνατο ανάσταση και το σκοτάδι φως. Όλα αυτά τα πρόσφερε στον άνθρωπο σαν ένα μπουκέτο με λουλούδια, να τα μυρίζει και να τα απολαμβάνει αιώνια. Δεν υπάρχει πιο δοξασμένος Θεός, που να προσφέρει αυτά τα δώρα στον άνθρωπο, με τόση γενναιοδωρία και αγάπη. Στην χαρά αυτής της ανάστασης συμμετέχει ολόκληρη η κρίση και «συναγάλλεται» , γιατί και αυτή ανακαινίζεται και ανανεώνεται. «Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον, αινείτε αυτόν πάντα τα άστρα και το φως, η γη και τα επουράνια και πάσα κτίσις».
ᾨδὴ ζ’ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Χαῖρε Θυγάτηρ, Ἀδὰμ τοῦ φθαρέντος, χαῖρε ἡ μόνη Θεόνυμφος,
χαῖρε δι’ ἧς ἡ φθορὰ ἐξωστράκισται, ἡ Θεὸν κυήσασα,
ὃν δυσώπει Ἁγνή, σωθῆναι πάντας ἡμᾶς.
Απλή σύνταξη
Χαῖρε Θυγάτηρ, Ἀδὰμ τοῦ φθαρέντος,
χαῖρε ἡ μόνη Θεόνυμφος,
χαῖρε δι’ ἧς ἡ φθορὰ ἐξωστράκισται,
ἡ κυήσασα Θεὸν, ὃν δυσώπει, Ἁγνή, σωθῆναι πάντας ἡμᾶς.
Μετάφραση
Χαίρε θυγατέρα του Αδάμ που έπεσε στη φθορά,
Χαίρε η μόνη πραγματική νύμφη του Θεού
Χαίρε εσύ που εξαιτίας σου καταργήθηκε η φθορά
Εσύ που γέννησες έναν Θεό,
τον οποίο, Αγνή, ικέτευε να σωθούμε όλοι εμείς.
Ερμηνεία
Η Παναγία παρόλο ότι κατάγεται από τον Αδάμ, ο οποίος γνώρισε την φθορά, και επειδή έγινε η Νύφη του Θεού (Θεόνυμφος) και στη συνέχεια γέννησε τον Θεό, έγινε η αιτία να καταργηθεί η φθορά. Αυτή σώθηκε κι έτσι παρακαλούμε κι εμείς να ικετεύει, για να σωθούμε.
Είναι παγιωμένο το αίτημα προς την Παναγία: «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς». Το τροπάριο αυτό λέγεται Θεοτοκίο, διότι αναφέρεται στην Θεοτόκο. Η Παναγία είναι το πρότυπο της σωτηρίας μας. Αυτή πρώτη καθαγίασε την ζωή της υπακούοντας αδιαμαρτύρητα στο Θέλημα του Θεού και σώθηκε. Έτσι εξουδετερώθηκε η φθορά που έφερε ο Αδάμ στο ανθρώπινο γένος και μας άνοιξε τον δρόμο να αποτινάξουμε κι εμείς την φθορά της αμαρτίας και να μπούμε σε οδό σωτηρίας. Συνεπώς οι ικεσίες της προς τον Θεό και Νυμφίο της έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα.
ᾨδὴ η’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ἄφλεκτος πυρί, ἐν Σινᾷ προσομιλοῦσα, βάτος Θεὸν ἐγνώρισε,
τῷ βραδυγλώσσῳ καὶ δυσήχῳ Μωσεῖ, καὶ Παῖδας
ζῆλος Θεοῦ, τρεῖς ἀναλώτους ἐν πυρί, ὑμνῳδοὺς ἔδειξε.
Απλή σύνταξη
«Ἄφλεκτος βάτος ἐν Σινᾷ προσομιλοῦσα πυρί
ἐγνώρισε Θεὸν τῷ βραδυγλώσσῳ καὶ δυσήχῳ Μωσεῖ, ,
καὶ ζῆλος Θεοῦ ἔδειξε τρεῖς Παῖδας ὑμνῳδοὺς ἀναλώτους ἐν πυρί .
Πάντα τὰ ἔργα, ὑμνεῖτε τὸν Κύριον ,
καὶ ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».
Μετάφραση
Ένα βάτος στο Σινά, που δεν καίγονταν,
παρότι τον τύλιγε φωτιά, έκανε γνωστό τον Θεό
στον βραδύγλωσσο και κακόηχο Μωυσή
και ζήλος Θεού ανέδειξε τρία Παιδιά
υμνωδούς χωρίς να καίγονται μες στη φωτιά.
Όλα τα έργα υμνείτε και υπερυψούτε τον Κύριο
σε όλους τους αιώνας.
Ερμηνεία
Τα δύο αυτά σημαντικά γεγονότα, η άφλεκτος βάτος και οι Τρεις Παίδες, αποτελούν σημείο αναφοράς σε πολλά τροπάρια.
Η άφλεκτος βάτος ήταν το σημείο της παρουσίας του Θεού στο όρος Σινά. Και επειδή σύμφωνα με την ρήση «Θεόν ουδείς εόρακε πώποτε» ο Μωυσής δεν μπορούσε να δει κατάματα τον Θεό, ο Θεός έδωσε δείγματα της παρουσίας του με τρεις τρόπους, όπως με νεφέλη που σκέπασε τον όρος Σινά και με μια βάτο, η οποία έβγαζε φλόγες αλλά δεν καιγόταν και με τις θεοχάρακτες πλάκες. Από αυτά τα τρία συνταρακτικά γεγονότα ο Μωυσής κατάλαβε την παρουσία του Θεού και πείστηκε ότι οι εντολές που έπαιρνε χαραγμένες σε πλάκες είναι εντολές του Θεού και παρόλο ότι ήταν βραδύγλωσσος και δεν άκουγε καλά, ανέλαβε ως ηγέτης του Ισραήλ.
Το άλλο γεγονός είναι οι Τρεις Παίδες, ο οποίοι με το ζήλο του Θεού μπόρεσαν να κρατήσουν άθικτα από την φωτιά τα σώματά τους και μάλιστα να υμνούν και να δοξολογούν τον Θεό χωρίς να επηρεάζονται καθόλου από το καμίνι της φωτιάς.
ᾨδὴ η’ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Ἄχραντος, Ἀμνός, λογικὸς ὑπὲρ τοῦ κόσμου, σφαγιασθεὶς κατέπαυσε, τὰ κατὰ νόμον προσφερόμενα,
καθάρας τοῦτον χωρὶς παραπτωμάτων ὡς Θεός,
τὸν ἀεὶ κράζοντα· Πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον ὑμνεῖτε,
καὶ ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Απλή σύνταξη
Ἄχραντος Ἀμνός, λογικὸς, σφαγιασθεὶς ὑπὲρ τοῦ κόσμου,
κατέπαυσε τὰ κατὰ νόμον προσφερόμενα,
καθάρας τοῦτον χωρὶς παραπτωμάτων ὡς Θεός,
τὸν ἀεὶ κράζοντα: «Πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον ὑμνεῖτε,
καὶ ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας»
Μετάφραση
Ένας αμνός άχραντος και λογικός που σφαγιάστηκε για τον κόσμο,
έπαυσε αυτά που προσφέρονταν σύμφωνα με τον νόμο,
αφού καθάρισε από τις αμαρτίες ως Θεός που ήταν
τον κόσμο, που πάντοτε ανακράζει:
«Όλα τα έργα υμνείτε και υπερυψούτε τον Κύριο
σε όλους τους αιώνας».
Ερμηνεία
Ο νόμος, που κατά πάσαν πιθανότητα πρόκειται για τον Μωσαϊκό Νόμο, ήταν ευεργετικός στην αρχή της πορείας του Ισραήλ, αλλά οι Γραμματείς και Φαρισαίοι με την κακή χρήση του και την εκμετάλλευσή του έγινε βαριά σκιά και τροχοπέδη στην απρόσκοπτη επικοινωνία των Ισραηλιτών με τον Θεό. Ο Χριστός με τα «ουαί» προς τους Φαρισαίους τους ταρακούνησε αλλά αυτοί δεν έδωσαν σημασία. Ο νόμος έγινε παιδαγωγός τους μέχρι που ήρθε ο Χριστός και τους έδωσε άλλο Νόμο, τον νόμο της Αγάπης. Το λέει ξεκάθαρα ο απόστολος Παύλος στην προς Γαλάτας επιστολή: «Πρὸ δὲ τοῦ ἐλθεῖν τὴν πίστιν ὑπὸ νόμον ἐφρουρούμεθα συγκεκλεισμένοι εἰς τὴν μέλλουσαν πίστιν ἀποκαλυφθῆναι. ὥστε ὁ νόμος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν » (Γαλ. 3.23-25). Αν προσθέσουμε τώρα και τα συχνά παραπτώματα των Ισραηλιτών, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε από πιο βαρύ φορτίο τους απάλλαξε ο Χριστός.
ᾨδὴ η’ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Ἄφθαρτος οὐκ οὖσα, πρὸ πάθους ἡ ληφθεῖσα,
ὑπὸ τοῦ Κτίστου σάρξ ἡμῶν, μετὰ τὸ πάθος
καὶ τὴν ἔγερσιν, ἀπρόσιτος τῇ φθορᾷ, κατεσκευάσθη,
καὶ θνητοὺς καινουργεῖ κράζοντας·
Πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον ὑμνεῖτε,
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Απλή σύνταξη
Η ληφθεῖσα ὑπὸ τοῦ Κτίστου σάρξ ἡμῶν άφθαρτος οὐκ οὖσα πρὸ πάθους
μετὰ τὸ πάθος καὶ τὴν ἔγερσιν κατεσκευάσθη ἀπρόσιτος τῇ φθορᾷ
καὶ καινουργεῖ θνητοὺς κράζοντας: «Πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον ὑμνεῖτε,
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας»
Μετάφραση
Η σάρκα που πήρε από εμάς ο Κτίστης πριν τα Πάθη του δεν ήταν άφθαρτη, μετά τα Πάθη του όμως και την Ανάσταση έγινε άφθαρτη αλλά ανακαινίζει τους θνητούς που ψάλλουν και υμνούν: ««Όλα τα έργα υμνείτε και υπερυψούτε τον Κύριο σε όλους τους αιώνας».
Ερμηνεία
Το σώμα του Χριστού πριν από το Πάθος του ήταν φθαρτό, όπως όλων των ανθρώπων. Μετά την Ανάσταση όμως απέκτησε αφθαρσία. Είναι το αναστημένο σώμα του Χριστού, που απέκτησε άλλες ιδιότητες από το φθαρτό. Έτσι κεκλεισμένων των θυρών έμπαινε στο χώρο που ήταν οι μαθητές και τους έδινε οδηγίες για την αποστολή τους. Αυτό το χάρισμα το έδωσε και στους ανθρώπους με κάποιες προϋποθέσεις.
Ανακαίνισε την φύση και τον άνθρωπο, τον πήρε κοντά του και τον έβαλε και πάλι μέσα στον Παράδεισο. Του έδωσε την δυνατότητα να φτάσει στην προπτωτική του κατάσταση, όπου δεν έχει ανάγκη από τα υλικά αγαθά που τον βαραίνουν και τον κρατούν δέσμιο σ’ αυτή την γη, χωρίς να μπορεί να πετάξει προς τους ουρανούς. Η αγάπη και το έλεος του Θεού είναι ανεξάντλητο και φτάνει μέχρι την άκρα ταπείνωση. Πόσο ευτυχισμένος είναι αυτός που τα κατανοεί αυτά και πόσο ευεργετεί και τους άλλους δείχνοντας με την ζωή του την άνευ όρων αφοσίωσή του προς τον Θεό.
ᾨδὴ η’ τροπάριο γ΄
Θεοτοκίον Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Σοῦ τὸ καθαρόν, καὶ πανάμωμον Παρθένε, τὸ ῥυπαρὸν καὶ ἔμμυσον, τῆς οἰκουμένης ἀπεκάθητε, καὶ γέγονας τῆς ἡμῶν,
πρὸς τὸν Θεὸν καταλλαγῆς αἰτία Πάναγνε· πάντες διό σε, Παρθένε εὐλογοῦμεν, καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Απλή σύνταξη
Σοῦ τὸ καθαρόν καὶ πανάμωμον, Παρθένε,
ἀπεκάθητε τὸ ῥυπαρὸν καὶ ἔμμυσον τῆς οἰκουμένης ,
καὶ γέγονας, Πάναγνε, αἰτία τῆς καταλλαγῆς ἡμῶν πρὸς τὸν Θεὸν ·
διό σε, Παρθένε, πάντες εὐλογοῦμεν,
καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Μετάφραση
Το δικό σου καθαρό και αμόλυντο αποκατέστησε
την ρυπαρότητα και τη βρωμιά όλης της οικουμένης
και έγινες η αιτία της συμφιλίωσής μας προς τον Θεό
γι’ αυτό Παρθένε, όλοι σε ευλογούμε
και υπερυψούμε σε όλους τους αιώνας.
Ερμηνεία
Η καθαρότητα και το πανάμωμον της ψυχής της Παναγίας έγινε αφορμή να καθαρίσει όλη η οικουμένη από το ρυπαρό και το βρώμικο στοιχείο του κόσμου κι έτσι να συμφιλιωθεί ο κόσμος με τον Θεό. Ο Θεός επειδή δεν μπορεί να «συγκοινωνεί τοις ακαθάρτοις», έπρεπε ο κόσμος να καθαριστεί και να ξεπλυθεί από την βρωμιά του, για να τον επισκευφτεί. Αυτό το μεγάλο έργο το ανέλαβε η Παναγία, η οποία «καθάρισε την ψυχή και το σώμα από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος», με αποτέλεσμα να την επισκεφτεί ο Σωτήρας και να σώσει το κόσμο από τις αμαρτίες. Και όπως η αμαρτία έγινε η αιτία της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον Θεό έτσι και η καθαρότητα της καρδιάς φέρνει την καταλλαγή και την συμφιλίωση μαζί του. Αξίζει επομένως όλοι να υμνούμε και να ευλογούμε την Παναγία αιωνίως για την μεγάλη δωρεά που μας χάρισε ο Θεός. Στην αρτοκλασία ο ιερέας ψάλλει στην Παναγία: «Ευλογημένη Συ εν γυναιξί,
και ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας Σου, ότι Σωτήρα έτεκες, των ψυχών ημών».
ᾨδὴ θ’ Ὁ Εἱρμὸς
«Μὴ τῆς φθορᾶς διαπείρᾳ κυοφορήσασα, καὶ παντεχνήμονι Λόγῳ σάρκα δανείσασα, Μῆτερ ἀπείρανδρε, Παρθένε Θεοτόκε,
δοχεῖον τοῦ ἀστέκτου, χωρίον τοῦ ἀπείρου πλαστουργοῦ σου Σὲ μεγαλύνομεν».
Απλή σύνταξη
Μὴ κυοφορήσασα διαπείρᾳ τῆς φθορᾶς,
καὶ δανείσασα σάρκα παντεχνήμονι Λόγῳ ,
Μῆτερ ἀπείρανδρε, Παρθένε Θεοτόκε,
δοχεῖον τοῦ ἀστέκτου, χωρίον τοῦ ἀπείρου πλαστουργοῦ σου Σὲ μεγαλύνομεν».
Μετάφραση
Εσύ που έμεινες έγκυος χωρίς την πείρα της φθοράς
και δάνεισες την σάρκα σου στον παντουργό Λόγο
μητέρα, που δεν γνώρισες άνδρα, Θεοτόκε Παρθένε,
εσύ που είσαι το δοχείο αυτού που δεν στεγάζεται
και χώρος που χώρεσε ο άπειρος Πλαστουργός,
Εσένα σε μεγαλύνουμε.
Ερμηνεία
Η ενσάρκωση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία αποτελεί κεντρικό θέμα όχι μόνο στα Θεοτοκία αλλά και σε άλλα τροπάρια όπως εδώ. Η κυοφορία της Παρθένου έγινε «ασπόρως» κι έτσι δεν γνώρισε την φθορά της «εν σπόρω γέννησης», που είναι συνέπεια της φθοράς που έφερε η προπατορική αμαρτία με την ηδονική συνεύρεση και την ετεροφυλική συνένωση. Η Παρθένος Μαρία δάνεισε το σώμα της με την έννοια ότι ο Χριστός ως ολοκληρωμένος άνθρωπος πήρε μόνο την σάρκα της Παρθένου, την δανείστηκε από το ανθρώπινο γένος για να την επιστρέψει στον κόσμο αγιασμένη και αναστημένη. «Ο παντεχνήμων Λόγος του Θεού» είναι ο δημιουργικός Λόγος του Θεού με τον οποίο και μόνο έγιναν τα πάντα. Συνεπώς αυτός που δημιούργησε με σοφία τον κόσμο, ήξερε πως να μεθοδεύσει αυτήν την διαδικασία, η οποία δεν εμπίπτει στους κανόνες της φύσεως, τους οποίους ο ίδιος θέσπισε. Εξάλλου «όπου Θεός βούλεται, νικάται φύσεως τάξις». Κι έτσι γ γαστέρα της Παναγίας έγινε πλατυτέρα των ουρανών για να χωρέσει «τον αχώρητον παντί».
ᾨδὴ θ΄ τροπάριο α΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Οἱ τῇ Θεότητι πάθη προσεφαρμόζοντες, ἐπιστομίζεσθε πάντες ἀλλοτριόφρονες· Κύριον δόξης γάρ, σαρκὶ ἐσταυρωμένον, ἀσταύρωτον δὲ φύσει, τῇ θείᾳ, ὡς ἐν δύο, ἕνα φύσεσι μεγαλύνομεν.
Απλή σύνταξη
Οἱ προσεφαρμόζοντες τῇ Θεότητι πάθη,
ἐπιστομίζεσθε πάντες ἀλλοτριόφρονες·
μεγαλύνομεν γάρ Κύριον δόξης σαρκὶ ἐσταυρωμένον,
ἀσταύρωτον δὲ φύσει τῇ θείᾳ, ὡς ἕνα ἐν δύο φύσεσι.
Μετάφραση
Εσείς που προσάπτετε στην Θεότητα ανθρώπινα πάθη
κλείστε το στόμα σας όλοι σας οι αλλόφρονες,
γιατί μεγαλύνουμε τον Κύριο της δόξας
που σταυρώθηκε η σωματική του φύση
χωρίς να σταυρωθεί η θεία του,
γιατί το ένα υπάρχει μέσα σε δύο φύσεις.
Ερμηνεία
Μερικοί δεν θέλουν να καταλάβουν ότι ό,τι έπαθε ο Χριστός το έπαθε ως κοινός άνθρωπος, που κρυώνει, που πεινάει, που πονάει κλπ. Κι αυτό για να μας γίνει πρότυπο ζωής, μιας ζωής που κάναμε παλιότερα αλλά τώρα ζούμε μια «χαμοζωή». Ο Χριστός όμως δεν ήταν μόνο άνθρωπος ήταν και Θεός, δηλαδή Θεάνθρωπος, και το να αποδίδουμε ανθρώπινα πάθη στην Θεότητα του Χριστού είναι βλασφημία. Μεγαλύνουμε τον Κύριο της δόξας, ο οποίος «ταπεινά φρονών και τον κόσμο κυβερνών» δέχτηκε την σταυρική θυσία από απεριόριστη αγάπη.
Με το τροπάριο αυτό ο υμνογράφος απαντά στο πρόβλημα που προκάλεσαν οι αιρετικοί με το να χωρίζουν τις δύο φύσεις του Χριστού και να πιστεύουν μόνο σε μία, η οποία απορρόφησε την άλλη και έτσι να ονομάζονται μονοφυσίτες. Ο Χριστός όμως όντας το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, χωρίς να χωριστεί «των πατρικών κόλπων», πήρε την ανθρώπινη φύση, έγινε Θεάνθρωπος, προκειμένου να θεώσει κατά Χάρη και την ανθρώπινη φύση. Έτσι υμνογράφος δίνει αποστομωτική απάντηση σε αυτούς που αμφισβητούν τις δύο φύσεις του Χριστού.
ᾨδὴ θ’ τροπάριο β΄
Στίχ. Δόξα τῇ Ἁγίᾳ Ἀναστάσει σου, Κύριε.
Οἱ τῶν σωμάτων τὴν ἔγερσιν ἀθετήσαντες,
πρὸς τὸ Χριστοῦ πορευθέντες μνῆμα διδάχθητε,
ὅτι νενέκρωται, καὶ ἐγήγερται πάλιν, ἡ σάρξ τοῦ ζωοδότου,
εἰς πίστωσιν ἐσχάτης, Ἀναστάσεως, ἣν ἐλπίζομεν.
Απλή σύνταξη
Οἱ ἀθετήσαντες τὴν ἔγερσιν τῶν σωμάτων,
διδάχθητε πορευθέντες πρὸς μνῆμα του Χριστοῦ
ὅτι νενέκρωται καὶ ἐγήγερται πάλιν ἡ σάρξ τοῦ ζωοδότου,
εἰς πίστωσιν ἐσχάτης Ἀναστάσεως, ἣν ἐλπίζομεν.
Μετάφραση
Αυτοί που αρνήθηκαν την ανάσταση των σωμάτων
πηγαίνετε στο μνήμα του Χριστού και διδαχθείτε
ότι η σάρκα του Ζωοδότη Χριστού νεκρώθηκε
αλλά και πάλι αναστήθηκε για την πιστοποίηση
της έσχατης Ανάστασης, στην οποία ελπίζουμε.
Ερμηνεία
Πολλοί σύγχρονοι αλλά και νεότεροι αμφισβήτησαν την Ανάσταση του Κυρίου. Μέχρι σε ένα βαθμό είναι ανθρώπινο, διότι η ανθρώπινη λογική δεν μπορεί να τα χωρέσει αυτά. Εδώ ακόμη και οι ίδιοι οι μαθητές ήταν δύσπιστοι και χρειάστηκε ο Χριστός να βρεθεί μπροστά τους, για να πειστούν και να πιστέψουν. Το ίδιο δύσπιστοι ήταν και οι Γραμματείς και Φαρισαίοι και, αν και έμαθαν την Ανάσταση του Κυρίου, δεν έσπευσαν να βεβαιωθούν, όπως ο Πέτρος και ο Ιωάννης, αλλά κατέφευγαν σε μηχανορραφίες και μιλούσαν ότι το σώμα του Χριστού το έκλεψαν οι μαθητές. Αυτός που δε θέλει να πειστεί από συμφέρον ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που είναι ισχυρογνώμονες και επιμένουν λέγοντας: «ου με πείσεις καν με πείσης». Το σώμα του Χριστού νεκρώθηκε αλλά και αναστήθηκε και αυτή είναι η πίστωση της Αναστάσεως, δηλαδή με τον τρόπο αυτό μας επιβεβαίωσε το: «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος».
ᾨδὴ θ’ τροπάριο γ΄
Τριαδικὸν Στίχ. Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς.
Οὐ θεοτήτων Τριάδα, ἀλλ’ ὑποστάσεων,
οὐδὲ Μονάδα προσώπων, ἀλλὰ Θεότητος, σέβοντες,
τέμνομεν τοὺς ταύτην διαιροῦντας, συγχέομεν δὲ πάλιν
τοὺς σύγχυσιν τολμῶντας κατὰ ταύτης, ἣν μεγαλύνομεν.
Απλή σύνταξη
Οὐ τέμνομεν Τριάδα θεοτήτων ἀλλ’ ὑποστάσεων,
οὐδὲ σέβοντες Μονάδα προσώπων ἀλλὰ Θεότητος,
συγχέομεν δὲ πάλιν τοὺς διαιροῦντας ταύτην, ,
τοὺς τολμῶντας σύγχυσιν κατὰ ταύτης, ἣν μεγαλύνομεν.
Μετάφραση
Δεν χωρίζουμε μια Τριάδα θεοτήτων αλλά υποστάσεων
ούτε σεβόμενοι Μονάδα προσώπων αλλά Θεότητας
φέρνουμε και πάλι σύγχυση σε αυτούς που την διαιρούν
τολμώντας την σύγχυση αυτής της Θεότητας,
την οποία εμείς μεγαλύνουμε.
Ερμηνεία
Το τροπάριο θίγει ουσιαστικά το τριαδικό θέμα κάνοντας μερικές καίριες διευκρινίσεις και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως Τριαδικό. Ο Τριαδικός θεός δεν είναι τρεις θεότητες αλλά μία στην ουσία και την φύση, εφόσον ο Υιός του Θεού γεννήθηκε «αχρόνως» από τον Θεό Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και αυτό από τον Θεό Πατέρα. Άρα πρόκειται για μια θεότητα στην ουσία και στην φύση. Από την άλλη η μία αυτή φύση και ουσία του Θεού εμφανίζεται στους ανθρώπους ως τρία πρόσωπα, διακριτά αλλά καθόλα ομοούσια, ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Τα τρία αυτά πρόσωπα είναι και τρεις υποστάσεις και αυτές είναι ομοούσιες μεταξύ τους. Υπάρχει κοινή βουλή, κοινή βούληση και κοινή ενέργεια. Όσοι πιστεύουν σε σύγχυση των δύο φύσεων του Χριστού βρίσκονται οι ίδιοι σε σύγχυση και είναι μακριά από τα δόγματα της εκκλησίας.
Αυτό το τροπάριο αποτελεί την κατακλείδα του Αναστάσιμου αυτού Κανόνα, ο οποίος αναφέρθηκε σε όλο το κοσμοϊστορικό έργο του Χριστού με όλα τα προηγούμενα τροπάρια των Ωδών του Κανόνα.
1 Πιπράσκω σημαίνει πουλώ. Εδώ είναι β΄ ενικό Μ¨εέσης Φωνής πιπράσκη (πιπράσκεσαι) δηλαδή πουλιέσαι.
