Ὁ Εἱρμὸς
Ἁρματηλάτην Φαραὼ ἐβύθισε τερατουργοῦσα ποτέ,
Μωσαϊκὴ ῥάβδος σταυροτύπως πλήξασα,
καὶ διελοῦσα θάλασσαν Ἰσραὴλ δὲ φυγάδα,
πεζὸν ὁδίτην διέσωσεν ἆσμα τῷ Θεῷ ἀναμέλποντα.
Απλή σύνταξη
Μωσαϊκὴ ῥάβδος τερατουργοῦσα ποτέ
σταυροτύπως πλήξασα καὶ διελοῦσα θάλασσαν
ἐβύθισε αρματηλάτην Φαραὼ,Ἰσραὴλ δὲ φυγάδα
πεζὸν ὁδίτην διέσωσεν ἆσμα τῷ Θεῷ ἀναμέλποντα.
Μετάφραση
Η ράβδος του Μωυσή κάποτε κάνοντας θαυμαστά πράγματα
χτύπησε την θάλασσα κάνοντας τον τύπο του Σταυρού
και άνοιξε την θάλασσα κι έτσι βύθισε τον Φαραώ με τα άρματά του
ενώ τον Ισραήλ, που έφευγε από την Αίγυπτο, τον έσωσε
ανοίγοντας έναν δρόμο για πεζούς και γι’ αυτό και αυτός
έψελνε ένα τραγούδι στον Θεό.
Σχόλιο
Εδώ αναφέρεται στο ιστορικό γεγονός τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από τους Ισραηλίτες με θαυμαστό τρόπο. Ο Μωυσής ύψωσε την ράβδο του και έκανε το σχήμα του Σταυρού στον αέρα με όλα τα επακόλουθα: Να χωρίσει τα ύδατα της Ερυθράς θάλασσας, να περάσουν οδικώς οι Ισραηλίτες την θάλασσαν, να βυθίσει τα άρματα του Φαραώ και οι Ισραηλίτες να ευχαριστούν τον Θεό με νικητήριο άσμα.
Παρόμοιο θαύμα έγινε και με την διάβαση του Ιορδάνη από τον Ιησού του Ναυή, όταν οι Ισραηλίτες ήθελαν να τον περάσουν μαζί με την Κιβωτό της Διαθήκης.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ γ’.
Ὁ Εἱρμὸς
Ὁ στερεώσας κατ’ ἀρχάς, τοὺς οὐρανοὺς ἐν συνέσει,
καὶ τὴν γῆν ἐπὶ ὑδάτων ἑδράσας, ἐν τῇ πέτρᾳ με Χριστέ,
τῶν ἐντολῶν (τῆς Ἐκκλησίας) σου στήριξον,
ὅτι οὔκ ἐστι πλὴν σοῦ ἅγιος, μόνε φιλάνθρωπε.
Απλή σύνταξη
Ὁ στερεώσας κατ’ ἀρχάς, τοὺς οὐρανοὺς ἐν συνέσει,
καὶ ἑδράσας τὴν γῆν ἐπὶ ὑδάτων, στήριξον με, Χριστέ,
ἐν τῇ πέτρᾳ, τῶν ἐντολῶν (τῆς Ἐκκλησίας) σου,
ὅτι οὔκ ἐστι πλὴν σοῦ ἅγιος, μόνε φιλάνθρωπε.
Μετάφραση
Εσύ που στερέωσες στην αρχή του κόσμου του ουρανούς με πολλή σύνεση και κάθισες την γη πάνω στα ύδατα, στήριξε κι εμένα,
Χριστέ μου, πάνω στην πέτρα των εντολών σου (της Εκκλησίας),
γιατί δεν υπάρχει άγιος πλην από Εσένα, που είσαι ο μόνος φιλάνθρωπος.
Ερμηνεία
Τρίτη αναφορά στην πέτρα της ομολογίας του στον Χριστό. Ο Θεός που στέριωσε στην αρχή του κόσμου τους ουρανούς με κάθε περίσκεψη και σκέψη, που στερέωσε την γη πάνω στα ύδατα, ζητάει και πάλι ο υμνογράφος να τον στηρίξει πάνω στις εντολές της εκκλησίας, γιατί λέει ότι δεν υπάρχει άλλος άγιος σαν και Εσένα ως φιλάνθρωπος Θεός που είσαι.
Ο υμνογράφος επικαλείται την βοήθεια του Θεού Δημιουργού, ο οποίος δημιούργησε τον κόσμο με πολλή σύνεση και σκέψη. Αν εμβαθύνουμε λίγο σε αυτό θα ανακύψουμε την σοφία του Θεού μέσα στην πλάση, μια σοφία, την οποία μελετά ο άνθρωπος εδώ και αιώνες και μένει έκπληκτος για τα μυστικά της. Ο άνθρωπος δεν είναι μια παρονυχίδα για τον Θεό αλλά τον έβαλε βασιλιά της δημιουργίας αλλά δυστυχώς δεν τα κατάφερε. Αμφιταλαντεύτηκε ανάμεσα στις εντολές του Θεού και τα πάθη του και πολλές φορές παρεξέκλινε. Γι’ αυτό ο υμνωδός ζητάει την στήριξη του Θεού, ο οποίος αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εκκλησίας και πάνω σε αυτόν μπορεί ο άνθρωπος να στηρίξει όλη του την ζωή.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ δ’.
Ὁ Εἱρμὸς
Σύ μου ἰσχύς, Κύριε, σύ μου καὶ δύναμις σὺ Θεός μου,
σύ μου ἀγαλλίαμα, ὁ πατρικοὺς κόλπους μὴ λιπών,
καὶ τὴν ἡμετέραν πτωχείαν ἐπισκεψάμενος·
διὸ σὺν τῷ Προφήτῃ Ἀββακούμ σοι κραυγάζω·
τῇ δυνάμει σου δόξα φιλάνθρωπε.
Απλή σύνταξη
Σύ μου ἰσχύς, Κύριε, σύ μου καὶ δύναμις σὺ Θεός μου,
σύ μου ἀγαλλίαμα, ὁ μὴ λιπών πατρικοὺς κόλπους,
καὶ ἐπισκεψάμενος τὴν ἡμετέραν πτωχείαν ·
διὸ σὺν τῷ Προφήτῃ Ἀββακούμ σοι κραυγάζω·
τῇ δυνάμει σου δόξα φιλάνθρωπε.
Μετάφραση
Εσύ, Κύριε, είσαι η ισχύς μου, εσύ είσαι και η δύναμή μου
και ο Θεός μου, εσύ είσαι η χαρά μου, εσύ που χωρίς να εγκαταλείψεις
την αγκαλιά του Πατέρα σου επισκέφτηκες εμάς τους πτωχούς,
γι’ αυτό μαζί με τον προφήτη Αββακούμ σου φωνάζω δυνατά,
δόξα στην δύναμή σου, εσύ που είσαι ο μόνος φιλάνθρωπος.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος αναγνωρίζει ότι Κύριος είναι η μοναδική δύναμη που έχει ο άνθρωπος, η μεγάλη του αγαλλίαση, γιατί άφησε τους πατρικούς κόλπους και επισκέφτηκε τον φτωχό άνθρωπο κι έτσι μαζί με τον προφήτη Αββακούμ δοξολογεί την μεγάλη φιλανθρωπία του Θεού.
Οι δηλώσεις αυτές του υμνογράφου είναι μια ομολογία πίστεως στον Παντοδύναμο Θεό. Ο Θεός δεν επιδεικνύει την δύναμή του στον άνθρωπο ούτε ο άνθρωπος φοβάται την δύναμή του Θεού και αναγκάζεται να ομολογήσει. Αντίθετα είναι η καύχηση του πιστού και ακόμη περισσότερο η χαρά του, διότι έχει έναν τόσο ισχυρό Θεό, ο οποίος είναι ο στοργικός του πατέρας. Ο απόλυτος συνδυασμός βρίσκεται στο πρόσωπο του Χριστού, ο οποίος συνδυάζει την δύναμη με την φιλανθρωπία.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ ε’.
Ὁ Εἱρμὸς
Ἵνα τί με ἀπώσω ἀπὸ τοῦ προσώπου σου τὸ φῶς τὸ ἄδυτον,
καὶ ἐκάλυψέ με τὸ ἀλλότριον σκότος τὸν δείλαιον·
ἀλλ’ ἐπίστρεψόν με καὶ πρὸς τὸ φῶς τῶν ἐντολῶν σου,
τάς ὁδούς μου κατεύθυνον δέομαι.
Απλή σύνταξη
Ἵνα τί με ἀπώσω ἀπὸ τοῦ προσώπου σου τὸ φῶς τὸ ἄδυτον,
καὶ ἐκάλυψέ με τὸ ἀλλότριον σκότος τὸν δείλαιον·
ἀλλ’ ἐπίστρεψόν με καὶ πρὸς τὸ φῶς τῶν ἐντολῶν σου,
κατεύθυνον, δέομαι, τάς ὁδούς μου
Μετάφραση
Για ποιο λόγο μου απομάκρυνες από το πρόσωπό σου το άδυτο φως σου
και με σκέπασε ένα ξένο φως εμένα τον δυστυχισμένο;
Όμως επίστρεψέ με προς το φως των εντολών σου
και κατεύθυνε, σε παρακαλώ, τον δρόμο μου.
Ερμηνεία
Το φως του προσώπου του Θεού είναι άδυτο, δεν δύει, δεν σβήνει ποτέ. Όμως δυστυχώς ο άνθρωπος, για λογαριασμό του οποίου μιλάει ο υμνογράφος, καταλαμβάνεται και ζει μέσα στο σκοτάδι, που είναι αλλότριο της ανθρώπινης φύσης και συγχρόνως φοβερό, γιατί φέρνει την δυστυχία. Αυτό ακριβώς το σκοτεινό πρόσωπο του ανθρώπου του στερεί το φως του προσώπου του Θεού, όμως δεν χάνει τις ελπίδες του και παρακαλεί τον Θεό να τον οδηγήσει και πάλι στις εντολές Του, που είναι διαρκές φως που φωτίζει τον δρόμο του ανθρώπου και τον κατευθύνει.
Στην εκκλησιαστική υμνογραφία, το φως του προσώπου έχει βαθύ θεολογικό και συμβολικό νόημα, αναφέρεται κυρίως στο θεϊκό φως που εκπέμπεται από το πρόσωπο του Χριστού και εκφράζει την άκτιστη θεία δόξα και παρουσία Του. Το φως αυτό δεν είναι απλό φυσικό φως αλλά πνευματικό και θεϊκό, όπως αποτυπώνεται στη θεολογία και τους ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ στ’.
Ὁ Εἱρμὸς
Ἱλάσθητί μοι Σωτήρ πολλαὶ γὰρ αἱ ἀνομίαι μου,
καὶ ἐκ βυθοῦ τῶν κακῶν ἀνάγαγε δέομαι·
πρὸς σὲ γὰρ ἐβόησα καὶ ἐπάκουσόν μου,
ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας μου.
Απλή σύνταξη
Ἱλάσθητί μοι, Σωτήρ, πολλαὶ γὰρ αἱ ἀνομίαι μου,
καὶ δέομαι ἀνάγαγε ἐκ βυθοῦ τῶν κακῶν ·
πρὸς σὲ γὰρ ἐβόησα καὶ ἐπάκουσόν μου,
ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας μου.
Μετάφραση
Δείξε το έλεός σου, Σωτήρα μου, γιατί οι αμαρτίες μου είναι πολλές
και, σε παρακαλώ, τράβηξέ με πάνω από τον βυθό των κακών,
γιατί εσένα φώναξα δυνατά και άκουσέ με,
εσύ που είσαι ο Θεός της σωτηρίας μου.
Σχόλιο
Εκείνες που μας βυθίζουν και μας πάνε στον πάτο είναι οι πολλές μας αμαρτίες, οι οποίες σαν βαρίδια μας τραβούν προς τα κάτω. Από αυτόν τον βυθό των κακών μόνο ο Θεός ο Σωτήρας μας μπορεί να μας γλιτώσει, και γι’ αυτό απευθυνόμαστε σε αυτόν, του ζητάμε να μας ευσπλαχνιστεί και τον φωνάζουμε να μας σώσει. Και αυτό γιατί δεν χάνουμε τις ελπίδες μας ότι θα μας ακούσει.
Ο Ιωνάς παρακούοντας την εντολή του Θεού βρέθηκε να ταξιδεύει σε πλοίο, το οποίο όμως κινδύνευε να βυθιστεί και ύστερα από κλήρο τον πέταξαν στην θάλασσα και τον κατάπιε ένα κύτος, όμως με την προσευχή του στο Θεό σώθηκε. Το ίδιο και εμάς, που βρεθήκαμε στην κοιλιά του Άδη για αιώνες, ο Χριστός κατέβηκε στον Άδη και μας λύτρωσε «εκ κοιλίας Άδου ερρύσατο ημάς και παρέσχε τω κόσμω το μέγα έλεος». Εδώ κύτος είναι ο Διάβολος, ο οποίος με τους πειρασμούς ζητάει να μας καταπιεί και χρειαζόμαστε την βοήθεια του Θεού, για να σωθούμε.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ ζ’.
Ὁ Εἱρμὸς
Θεοῦ συγκατάβασιν τὸ πῦρ ᾑδέσθη ἐν Βαβυλῶνί ποτε·
διὰ τοῦτο οἱ παῖδες ἐν τῇ καμίνῳ, ἀγαλλομένῳ ποδί,
ὡς ἐν λειμῶνι χορεύοντες ἔψαλλον·
Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Τὸ πῦρ ποτε ἐν Βαβυλῶνι ᾑδέσθη συγκατάβασιν Θεοῦ
διὰ τοῦτο οἱ παῖδες ἔψαλλον χορεύοντες ἐν τῇ καμίνῳ,
ἀγαλλομένῳ ποδί ὡς ἐν λειμῶνι ·
Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.
Μετάφραση
Η φωτιά κάποτε στην Βαβυλώνα σεβάστηκε την συγκατάβαση του Θεού,
γι’ αυτό και οι Παίδες έψελναν χορεύοντας μέσα στο καμίνι
με πόδια που πετούσαν από την χαρά τους σαν να βρίσκονταν πάνω σε λιβάδι και έλεγαν: Ο Θεός των Πατέρων μας είναι ευλογημένος.
Σχόλιο
Εδώ τονίζεται από τη μια ο σεβασμός της κτίσης απέναντι στον Κτίστη, που έθεσε τους νόμους της φύσης, και από την άλλη η μεγάλη χαρά των Τριών Παίδων, οι οποίοι αισθάνονταν χαρούμενοι και ευτυχισμένοι. Ο Θεός είναι εκείνος που όρισε τους κανόνες λειτουργίας του Σύμπαντος και επομένως ο ίδιος μπορεί να τους καταργήσει ή να τους αναστείλει. Αυτό έγινε και στην περίπτωση των Τριών Παίδων, που δεν καίγονταν στο καμίνι της φωτιάς αλλά δροσίζονταν. Η φωτιά, το δημιούργημα, σεβάστηκε τον Δημιουργό της και άλλαξε συμπεριφορά. Οι Τρείς Παίδες ζούσαν αυτήν την μεγάλη ανατροπή, επιβεβαιώνονταν οι προσδοκίες του και στερεώνονταν η πίστη τους στον Θεό Δημιουργό τους.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ η’.
Ὁ Εἱρμὸς
Ἑπταπλασίως κάμινον τῶν Χαλδαίων ὁ Τύραννος,
τοῖς θεοσεβέσιν ἐμμανῶς ἐξέκαυσε
δυνάμει δὲ κρείττονι περισωθέντας τούτους
ἰδών τὸν Δημιουργὸν καὶ Λυτρωτὴν ἀνεβόα·
οἱ Παῖδες εὐλογεῖτε, Ἱερεῖς ἀνυμνεῖτε,
λαὸς ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Απλή σύνταξη
ὁ Τύραννος τῶν Χαλδαίων ἐξέκαυσε ἐμμανῶς
επταπλασίως κάμινον τοῖς θεοσεβέσιν
ἰδών δὲ τούτους περισωθέντας κρείττονι δυνάμει
ἀνεβόα τὸν Δημιουργὸν καὶ Λυτρωτὴν ·
οἱ Παῖδες εὐλογεῖτε, Ἱερεῖς ἀνυμνεῖτε,
λαὸς ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Μετάφραση
Ο τύραννος των Χαλδαίων έβαλε με μανία φωτιά
σε ένα επταπλάσιο καμίνι για τους θεοσεβείς,
όταν όμως είδε ότι αυτοί διασώθηκαν από μεγαλύτερη δύναμη
φώναξε δυνατά στον Δημιουργό και Λυτρωτή:
Παίδες υμνολογείτε, Ιερείς εξυμνείτε, και ο λαός
ας τον βάλει ψηλότερα από όλους και όλα σε όλους τους αιώνες.
Ερμηνεία
Ο Τύραννος των Χαλδαίων δεν είναι άλλος από τον βασιλιά των Βαβυλωνίων, τον Ναβουχοδονόσουρα, ο οποίος παρόλο ότι εκτίμησε την μόρφωση και τον χαρακτήρα των Τριών Παίδων από συκοφαντίες παραπλανήθηκε και τους τιμώρησε με το να τους ρίξει και τους Τρεις στη φωτιά. Ήταν όμως σχετικά τίμιος και ειλικρινής και όταν είδε το θαύμα, να μην καίγονται οι Τρεις Παίδες παρόλη την εφταπλάσια φωτιά που τους άναψαν, τότε μετάνιωσε και τους αποκατέστησε και πάλι στις θέσεις τους. Έτσι «οι προεστώτες ευσεβεία νεανίαι» απέδειξν την δύναμη του Παντοδύναμου Θεού και έγιναν τύπος της αλώβητης σύλληψης της Θεοτόκου πολλά χρόνια πριν από την Γέννηση του Χριστού.
Καταβασία Ἦχος πλαγ. δ΄ ᾨδὴ θ’.
Ὁ Εἱρμὸς
Ἐξέστη ἐπὶ τούτῳ ὁ οὐρανός καὶ τῆς γῆς κατεπλάγη τὰ πέρατα,
ὅτι Θεός ὤφθη τοῖς ἀνθρώποις σωματικῶς,
καὶ ἡ γαστήρ σου γέγονεν εὐρυχωροτέρα τῶν οὐρανῶν·
διό σε Θεοτόκε Ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων ταξιαρχίαι μεγαλύνουσι.
Απλή σύνταξη
Ἐξέστη ὁ οὐρανός καὶ κατεπλάγη τὰ πέρατα τῆς γῆς ἐπὶ τούτῳ,
ὅτι Θεός ὤφθη τοῖς ἀνθρώποις σωματικῶς,
καὶ ἡ γαστήρ σου γέγονεν εὐρυχωροτέρα τῶν οὐρανῶν·
διό σε Θεοτόκε Ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων ταξιαρχίαι μεγαλύνουσι.
Μετάφραση
Έκσταση κατέλαβε τον Ουρανό και κατάπληξη τα πέρατα της γης
γι’ αυτό τον λόγο: γιατί ο Θεός εμφανίστηκε στους ανθρώπους
με ανθρώπινο σώμα και γιατί η γαστέρα σου έγινε πιο ευρύχωρη
και από τους ουρανούς. Γι’ αυτό, Θεοτόκε, σε δοξολογούν
ταξιαρχίες Αγγέλων και ανθρώπων.
Σχόλιο
Αυτό που υπονοούνταν στα προηγούμενα τροπάρια για την αλώβητη Παρθένο Θεοτόκο, τώρα το διαλαλεί απορώντας για το πώς έγινε ένα τέτοιο μυστήριο και βλέπει τόσο τον ουρανό και την γη να εξίστανται όσο και όλα τα πέρατα της γης να εκπλήσσονται. Το θαύμα όμως παίρνει τεράστιες διστάσεις όχι μόνο με την άβλαβη σύλληψη της Θεοτόκου αλλά και με την απεραντοσύνη του ουρανού που απέκτησε η κοιλιά της, αφού χώρεσε τον αχώρητο Θεό στα σπλάχνα της. Γι’ αυτό το λόγο και οι στρατιές των ανθρώπων και οι ταξιαρχίες των αγγέλων σε υμνούν και σε μεγαλύνουν, Θεοτόκε Παρθένε.
