Το μοτίβο των «δύο οδών» στην αρχαιοελληνική και την ιουδαϊκή γραμματεία
2 Ιουνίου 2017[Προηγούμενη δημοσίευση: https://www.pemptousia.gr/?p=161292]
Στον στωϊκό φιλόσοφο Κέβητα και το έργο του Πίναξ, του 1ου αιώνα μ.Χ συναντούμε μια ενδιαφέρουσα εκδοχή του μοτίβου των «Δύο Οδών». Σε μια άκρως παραστατική εικόνα, παρουσιάζονται να πρωταγωνιστούν δύο αλληγορικές μορφές, η Εγκράτεια και η Καρτερία, οι οποίες προτρέπουν τους ανθρώπους να απομακρυνθούν από την πλάνη, να μετανοήσουν και να στραφούν στην οδό που οδηγεί στην αληθινή Παιδεία. Η οδός αυτή είναι στην αρχή ανηφορική και τραχεία, πετρώδης, στενή και απόκρημνη. Δεν πρέπει όμως να λιποψυχήσουν, γιατί μετά τις δυσκολίες ανοίγεται μπροστά τους η οδός της αληθινής Παιδείας που είναι «καλή τε καὶ ὁμαλὴ καὶ εὐπόρευτος καὶ καθαρὰ παντὸς κακοῦ»[5].
Στιγμιότυπο από λατρευτική ακολουθία, στο πλαίσιο του Γ’ Αγιολογικού Συνεδρίου, εντός του οποίου έλαβε χώρα και η Ομιλία της κ. Α. Κόλτσιου-Νικήτα
Μια αλληγορική εικόνα με έντονο φιλοσοφικό χρώμα, που παρουσιάζει τις δύο οδούς της νόησης, την οδό του Είναι και της αληθείας και την οδό του Μηδενός και της άγνοιας, απαντά και στον Παρμενίδη. Ο φιλόσοφος περιγράφει ένα υπερφυσικό ταξίδι προς μια ανώνυμη θεά, η οποία του υπόσχεται πως θα μάθει από αυτήν «τα πάντα» και θα τον οδηγήσει στο δρόμο της γνώσης[6].
Το γραμματειακό μοτίβο των «Δύο Οδών» λογοτεχνικά ή φιλοσοφικά επενδεδυμένο και σε συνδυασμό με την αλληγορία, την αποκάλυψη και το όραμα, χρησιμοποιήθηκε από τους εθνικούς συγγραφείς ως έκφραση προσωπικής αναζήτησης και αυτογνωσίας ή προτροπής και μύησης άλλων στο δρόμο προς την αρετή και τη γνώση.
ΙΙ. Ιουδαϊκή γραμματεία
Το μοτίβο των «Δύο Οδών» διατρέχει την ιουδαϊκή σκέψη και παράδοση. Πλήθος σχετικών μεταφορικών εκφράσεων απαντώνται στην Παλαιά Διαθήκη. Η αρχική φόρμα σταδιακά εμπλουτίζεται υπό την επίδραση νομικών και σοφιολογικών οδηγιών, ηθικών κανόνων και απαγορεύσεων.
Η επιλογή ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, που αντιστοιχεί στην επιλογή ανάμεσα στο καλό και το κακό, συνδέεται στο Δευτερονόμιο με την στροφή στην οδό του Κυρίου και την τήρηση των εντολών που οδηγεί στη ζωή ή με την πλάνη και τη λατρεία άλλων θεών που οδηγεί στην απώλεια. Ο θεός έδωσε στον άνθρωπο από την αρχή την ελευθερία να επιλέξει την πορεία της ζωής του:
Ιδοὺ δέδωκα πρὸ προσώπου σου σήμερον τὴν ζωήν καὶ τὸν θάνατον, τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ κακόν. .. διαμαρτύρομαι ὑμῖν σήμερον τόν τε οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, τὴν ζωὴν καὶ τὸν θάνατον δέδωκα πρὸ προσώπου ὑμῶν, τὴν εὐλογίαν καὶ τὴν κατάραν· ἔκλεξαι τὴν ζωὴν σύ, ἵνα ζήσῃς σὺ καὶ τὸ σπέρμα σου[7].
Στην προφητική παράδοση, το μοτίβο των «Δύο Οδών» συνδέεται συχνά με τη μετάνοια, την αλλαγή τρόπου ζωής και την επιλογή της ορθής οδού: διορθώσατε τὰς ὁδοὺς ὑμῶν και τα επιτηδεύματα υμών[8], προτρέπει το λαό του Ισραήλ ο προφήτης Ιερεμίας. Διά στόματος του ιδίου προφήτη, ακούγεται και πάλι ο λόγος του Κυρίου για τις δύο οδούς που ανοίγονται μπροστά στον άνθρωπο:
Τάδε λέγει Κύριος: Ἰδοὺ ἐγὼ δέδωκα πρὸ προσώπου ὑμῶν τὴν ὁδὸν τῆς ζωῆς καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ θανάτου[9].
[Συνεχίζεται]
[5] Κέβητος, Πίναξ 5,15-16: ὥσπερ δι ΄ἀνοδίας τινὸς καὶ τραχείας καὶ πετρώδους εἶναι…καὶ ἀνάβασις στενὴ πάνυ καὶ κρημνοὺς ἔχουσα… καὶ ἐπαγγέλλονται αὐτοὺς καταστήσειν πρὸς τὴν ἀληθινὴν Παιδείαν καὶ δεικνύουσιν αὐτοῖς τὴν ὁδόν, ὡς ἔστι καλή τε καὶ ὀμαλὴ καὶ εὐπόρευτος καὶ καθαρὰ παντὸς κακοῦ.
[6] Εἰ δ΄ ἄγ΄ ἐγὼν ἐρέω, κόμισαι δὲ σὺ μῦθον ἀκούσας,
αἵπερ ὁδοὶ μοῦναι διζήσιός εἰσι νοῆσαι·
ἡ μὲν ὅπως ἔστιν τε καὶ ὡς οὐκ ἔστι μὴ εἶναι,
Πειθοῦς ἐστι κέλευθος· ἀληθείῃ γὰρ ὀπηδεῖ·
[5] ἡ δ΄ ὡς οὐκ ἔστιν τε καὶ ὡς χρεών ἐστι μὴ εἶναι,
τὴν δή τοι φράζω παναπευθέα ἔμμεν ἀταρπόν·
οὔτε γὰρ ἂν γνοίης τό γε μὴ ἐὸν – οὐ γὰρ ἀνυστόν –
οὔτε φράσαις.
[7] Δευτερονόμιο, 30, 15 και 19.
[8] Ιερεμίας 7,3.
[9] Ιερεμίας 21,8.
