Η κοίμηση του Γάλλου Νικολάου (Ρενέ) Ενί και η οικουμενικών διαστάσεων πρόταση του για την Θεσσαλονίκη!

Νικόλαος (Ρενέ) Ενί (1935-2022)

Το μήνυμα που έλαβα με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο χθες ήταν ιδιαίτερα λιτό: «Στέλιο καλημέρα. Σήμερα είναι η ορθόδοξη κηδεία του Νικολάου (René) Ενί».

Η είδηση ήταν η κοίμηση του φίλου Νικόλαου (Ρενέ) Ενί (1935-2022). Η εξόδιός του θα ήταν οπωσδήποτε σύμφωνα με το τελετουργικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Περισσότερες διευκρινήσεις για τον φίλο και αδελφό δεν κατάφερα να πάρω.

Αναζητώντας στο διαδίκτυο βρήκα ότι ο γάλλος διανοούμενος και συγγραφέας Νικόλαος (Ρενέ) Ενί κοιμήθηκε στις 18 Ιουνίου.

Πολλοί, βεβαίως, θα τον θυμούνται ή και θα γνώρισαν τον αντισυμβατικό γάλλο συγγραφέα και δραματουργό ο οποίος έζησε αρκετά χρόνια της ζωής του  στην Ελλάδα.

Και όχι μόνο αυτό. Ο Νικόλαος αποτελούσε μια ιδιαίτερη περίπτωση σύγχρονου φιλέλληνα, με την έννοια της «προσχώρησης» στον ελληνικό πολιτισμό, αφού βαφτίστηκε Ορθόδοξος στην Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους. Τότε έλαβε και το όνομα Νικόλαος του προστάτη της Μονής.

Μαζί του σ’ αυτό το Πάσχα, το πέρασμα, της ζωής του ήταν και ο ανθρωπιστής γιατρός και επίσης συγγραφέας Γρηγόριος (Λουί) Σίτλι ο οποίος και αυτός βαφτίστηκε Ορθόδοξος παίρνοντας το όνομα του ιδρυτή της Ιεράς Μονής Γρηγορίου. Με τους δύο αυτούς ξεχωριστούς ανθρώπους γίναμε φίλοι και είχαμε συναντήσεις στο Άγιον Όρος, στην Θεσσαλονίκη, στο Στρασβούργο, αλλά και στους ιδιαίτερους τόπους διαμονής τους στα περίχωρα της Μιλούζ στην Αλσατία.

Η σύσταση που συνόδευε τους δύο συγγραφείς ήταν ότι ανήκαν στον κύκλο του Ζαν Πολ Σαρτρ και της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Ο Νικόλαος – Ρενέ, ξέρω σίγουρα, πως είχε λάβει μέρος και στα γεγονότα της εξέγερσης του γαλλικού Μάη ’68. Μου έλεγε πως όταν οι άλλοι φώναζαν το σύνθημα «Κάτω το αστικό κράτος», κρατώντας κόκκινες σημαίες, η δική τους ομάδα με μαύρες σημαίες φώναζε «Κάτω το κράτος»!

Ήταν ένας βαθιά ριζοσπαστικοποιημένος και επαναστατημένος άνθρωπος ο οποίος εκτός από τους μεγάλους Γάλλους διανοούμενους και καλλιτέχνες με τους οποίους είχε φιλίες, γνωριμίες και συνεργασίες, συνδεόταν και με αντίστοιχους κορυφαίους Ιταλούς. Και μάλλον και πολλούς άλλους από διάφορες χώρες. Άλλωστε ήταν πολύγλωσσος και κοσμογυρισμένος.

Ορθόδοξος βαφτίστηκε το 1980, αλλά την Ελλάδα την γνώριζε από παλαιότερες επισκέψεις του. Σε μια ομιλία του στην Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είχε πει χαριτολογώντας, πως «πήγαμε στο Άγιον Όρος με τον Γρηγόριο όταν είδαμε πως απαγορευόταν για τις γυναίκες και τα αυτοκίνητα. Και επειδή δεν ήμασταν ούτε γυναίκες ούτε αυτοκίνητα πήγαμε». Δεν ξέρω ποια άλλα μοναστήρια επισκέφτηκαν, αλλά σίγουρα στην Μονή Γρηγορίου έριξαν την βαριά άγκυρά τους.

Δηλαδή, βρήκαν στέρεη ελπίδα!

Όπως τόνισε ο ίδιος σε μια συνέντευξη του στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Τάσο Μιχαλά: «Μέσα στον κόσμο ένιωθα τόσο κενός. Γι’ αυτό και στα έργα μου υπάρχει για τον κόσμο πάντα μια ειρωνεία. Μια ειρωνεία που έχει εξήγηση και που δεν είναι άλλη από το ότι ο κόσμος στα μάτιά μου έδειχνε δίχως νόημα και σκοπό».

Και βεβαίως πως: «Η Ορθοδοξία είναι ο πραγματικός κόσμος. Η Ορθοδοξία είναι το νόημα του κόσμου»*.

Αλλά από τα πιο πάνω μοιάζει να βγαίνει και το συμπέρασμα, πως για να σου είναι πραγματικά «χρήσιμο» και «απαραίτητο» το Άγιον Όρος ή για να το καταλάβεις ουσιαστικά και βαθύτερα, πρέπει να σου λείπει το νόημα. Το νόημα της ζωής. Να είσαι κενός, και εν πολλοίς αντισυμβατικός και να μην βολεύεσαι παρά μόνον με δυνατά κρασιά. Με τον άρτο και τον οίνο της Ορθόδοξης Θείας Λειτουργίας! Την καθολική αλήθεια η οποία μπορεί να κατακλύσει όλο σου το είναι και να σου δώσει ελπίδα και ζωή περισσή.

Κάπως έτσι αναζωογονήθηκε και ολόκληρο το Άγιον Όρος τις προηγούμενες δεκαετίες από αναζητητές της αληθινής ζωής και την αφιέρωσή τους σ’ αυτήν!

Στην ίδια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ο Νικόλας Ρενέ Ενί είχε πει πως «δεν γίναμε Ορθόδοξοι γιατί διαβάσαμε τα συγγράμματα του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, αλλά γιατί γνωρίσαμε ανθρώπους που βίωσαν αυτά που γράφει ο Άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης»!

Ο γάλλος διανοούμενος και συγγραφέας Νικολαος Ρενέ Ενί.

Στο Άγιον Όρος, λοιπόν, οι δύο Αλσατοί συνδέθηκαν με τους πατέρες της Ιεράς Μονής Γρηγορίου και ιδιαίτερα με τον Ηγούμενο, π. Γεώργιο (Καψάνη) και πιο στενά με τον Ιερομόναχο π. Συμεών από το Περού. Αναζητητής και ο π. Συμεών και συνάμα ευαίσθητη ψυχή, ως καλλιτέχνης, μπόρεσε να επικοινωνήσει μαζί τους.

Και όχι μόνον μαζί τους, αλλά και με μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων που συνδέονταν οι δύο άλλοι, και οι οποίοι και αυτοί προσήλθαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Και μάλιστα έφτιαξαν και μία μικρή εκκλησία στην αυλή του σπιτιού του Γρηγορίου και της συζύγου του η οποία κατά την Ορθόδοξη βάφτισή της πήρε το όνομα Αναστασία. Δηλαδή και οι τρεις έλαβαν τα ονόματα των αγίων που τιμά ιδιαίτερα η Μονή Γρηγορίου.

Τις εικόνες μάλιστα του Δωδεκαόρτου της εκκλησίας τους τις αγιογράφησε ο μεγάλος Ρώσος αγιογράφος και δάσκαλος της αγιογραφίας στο Παρίσι, Λεωνίδας Ουσπένσκι (Leonide Ouspenski). Και αν δεν κάνω λάθος ήταν από τις τελευταίες του αγιογραφίες και τις ζωγράφισε κατόπιν θερμών παρακλήσεών τους.

Ο Νικόλας, όμως, αντιμετώπισε ένα εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα, όταν παιδιά που ανήκαν στην θεατρική του ομάδα και προέρχονταν από μικτούς γάμους μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων προσήλθαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι μουσουλμάνοι απείλησαν ακόμη και την ζωή του. Πάντως, σε μια περίπτωση που γνωρίζω, παιδί από τέτοιο γάμο βρίσκεται από χρόνια στην Ελλάδα και μάλιστα σε Ορθόδοξο Μοναστήρι.

Και να ποια θα έπρεπε να ήταν η απάντηση του χριστιανικού κόσμου, για να μην πω μόνον των Ορθοδόξων χωρών, στον «κατακλυσμό» τους από τους οθωμανούς. Και αυτό που λέω δεν είναι μια καινοφανής πρόταση, αφού την είχε προτείνει παλαιότερα η αριστερών πολιτικών καταβολών μεγάλη μας βυζαντινολόγος κ. Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ. Δηλαδή τον εκχριστιανισμό τους.

Η κ. Αρβελέρ προφανώς πρότεινε τον τρόπο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου, η οποία αποτελούσε και την καλύτερη μέθοδο κατευνασμού, αλλά και ενσωμάτωσης των λαών που επιβουλεύονταν την αυτοκρατορία. Όσο και αν αργότερα είχαμε ξανά και μέχρι σήμερα ποικίλες αψιμαχίες, ακόμη και εμπόλεμες εχθροπραξίες! Στην ουσία εμφύλιες με την έννοια του ενδοορθόδοξες, αν αυτό σας θυμίζει κάτι σημερινό.

Αλλά ας μείνουμε στην κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ. Το 1985 όταν η Θεσσαλονίκη γιόρταζε τα 2.300 χρόνια από την ίδρυσή της, σε μια εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μίλησε μαζί με κάποιους άλλους σπουδαίους επιστήμονες. Θυμάμαι τον Απόστολο Βακαλόπουλο και τον Μανόλη Χατζιδάκη. Μετά το πέρας των ομιλιών και κατά τη διάρκεια του διαλόγου με το ακροατήριο έγραψα μία ερώτηση η απευθυνόταν στην μεγάλη Βυζαντινολόγο η οποία περιείχε μια πρόταση ή καλύτερα μια αντιπρόταση του Νικόλα Ρενέ Ενί.

Η αντιπρόταση απευθύνθηκε στον γάλλο υπουργό Πολιτισμού και φιλέλληνα Ζακ Λανγκ ο οποίος είχε πει ότι «πρέπει να αφήσουμε τον αμερικάνικο πολιτισμό και από την Νέα Υόρκη να επιστρέψουμε στην Ρώμη»!

Και ο Ενί απάντησε στον «προϊστάμενο» του πως «Η Ρώμη ήταν η βρωμερή μήτρα που γέννησε τον αμερικάνικο πολιτισμό. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να επιστρέψουμε στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά επειδή η Κωνσταντινούπολη είναι στα χέρια των Τούρκων θα πρέπει να καταφύγουμε στην Θεσσαλονίκη»!

Ρώτησα, λοιπόν, την κ. Γλύκατζη να μου πει την δική της άποψη. Η απάντηση της ήταν πως αυτό είναι κάτι υπερβολικό! Ή κάτι ανάλογο… Όταν, όμως, προχώρησε ο διάλογος μεταξύ των ακροατών και των ομιλητών η κ. Αρβελέρ επανήλθε στην παρατήρηση που της έθεσα και είπε πως θα πρέπει να δώσουμε κάποιο δίκαιο σε όσα έγραφε το γραπτό σημείωμα που της έθεσα! Στην ουσία αυτά που έθεσε ο βαθειά σκεφτόμενος και οραματιστής Νικόλαος Ρενέ Ενί!

Και βέβαια η παρατήρηση αυτή έχει μια οικουμενική πολιτισμική διάσταση τόσο για την Ελλάδα και την Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και για την Θεσσαλονίκη!

Νομίζω, όμως, πως θα πρέπει να μείνουμε εδώ για σήμερα και να συνεχίσουμε με ένα δεύτερο κείμενο.

Τέλος, ίσως δεν θα έπρεπε να κάνω έκκληση για τις υπέρ αναπαύσεως ευχές και προσευχές σας για την ψυχή του φίλου και αδελφού Νικολάου. Άλλωστε αυτό αποτελεί κάτι αυτονόητο και απαραίτητο για κάθε κεκοιμημένο αδελφό. Μερικές φορές, όμως, ξεχνάμε το νέο του ταξείδι και τη νέα του ζωή και μένουμε σε λιγότερο σημαντικά πράγματα από τον βίο και την πολιτεία του συνανθρώπου μας.

Σας το υπενθυμίζω, λοιπόν, και σας παρακαλώ να εύχεστε!

* Ολόκληρη τη συνέντευξη μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ: http://www.pemptousia.gr/?p=344570