Η αριστοτελική αρετή ως μεσότητα

Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=344476

14. Ποιο είναι το μέσο σε σχέση με το ίδιο πράγμα;

Απάντηση:

Ένα πράγμα μπορεί να διαιρεθεί είτε σε μεγαλύτερα και μικρότερα τμήματα είτε σε δυο ή περισσότερα ίσα τμήματα. Αν είναι δύο τα τμήματα, τότε αναγκαστικά θα έχουμε δύο περιπτώσεις: 1^η ένα μεγαλύτερο και ένα μικρότερο τμήμα και 2^η δύο ίσα τμήματα. Το μέσο ενός πράγματος είναι αυτό που απέχει εξίσου από τα άκρα. Για παράδειγμα ανάμεσα στο 2 και στο 10 το μέσο είναι το 6, γιατί το 6 είναι τέσσερις μονάδες μεγαλύτερο από το 2 και τέσσερις μονάδες μικρότερο από το 10, άρα απέχει εξίσου και από τα δύο άκρα. Αυτό είναι το μέσο σύμφωνα με την αριθμητική αναλογία. Αυτό το μέσο είναι ένα και είναι παραδεκτό από όλους. Κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.

Ο σοφός Αριστοτέλης

15. Ποιο είναι το μέσο σε σχέση με μας;

Απάντηση:

Το μέσο σε σχέση με μας δεν είναι αυτό που απέχει εξίσου από τα δύο άκρα, όπως γίνεται για τα πράγματα, όπου υπάρχει κάτι εντελώς αντικειμενικό και παραδεκτό από όλους. Για παράδειγμα, αν κάποιος τρώει δέκα μερίδες φαγητό και ένας άλλος τρώει δύο μερίδες, το κανονικό, το μέσο, δεν είναι έξι μερίδες, γιατί και πάλι οι έξι μερίδες για κάποιο μπορεί να είναι λίγο, ενώ για έναν άλλο να είναι πολύ. Το μέσο επομένως σε σχέση με μας είναι υποκειμενικό και ένας άλλος το ορίζει, ας πούμε ο προπονητής για έναν αθλητή. Τα μόνα κριτήρια είναι η υπερβολή και η έλλειψη, αλλά αυτά οριοθετούνται στα άκρα και αφήνουν ένα μεγάλο περιθώριο προσδιορισμού του μέσου.

16. Τι παρατηρούμε σχετικά με το μέσο σε σχέση με το ίδιο το πράγμα

( αντικειμενικό) και το μέσο σε σχέση με μας (υποκειμενικό);

Απάντηση:

Το μέσο σε σχέση με το ίδιο το πράγμα (αντικειμενικό) είναι ένα και παραδεκτό από όλους χωρίς καμιά αμφισβήτηση, γιατί είναι μετρήσιμο, με οποιαδήποτε μέτρα κι αν μετρηθεί. Αντίθετα το μέσο σε σχέση με μας δεν είναι ένα αλλά περισσότερα, είναι παραδεκτό από μερικούς, ενώ από άλλους όχι, κι αυτό γιατί υπεισέρχονται πολλοί άλλοι παράγοντες στην υποκειμενική κρίση του ανθρώπου.

17. Ποιο είναι το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται η ηθική;

Απάντηση:

Το αντικείμενο της ηθικής αφορά τα πάθη και τις πράξεις. Πάθη για τον Αριστοτέλη είναι οι άλογες παρορμήσεις της ψυχής, που συνοδεύονται από ηδονή ή λύπη, όπως η επιθυμία, η οργή, ο φόβος, το θάρρος, η χαρά, η φιλία, το μίσος κλπ. Τα πάθη αυτά ο Αριστοτέλης τα βλέπει ως βιολογικές ιδιότητες και δεν έχουν καμία σχέση με την ηθική. Παράλληλα με τα πάθη ο άνθρωπος έχει και τις δυνάμεις, δηλαδή τις στάσεις που κρατάει ο άνθρωπος απέναντι στα πάθη. Και οι δυνάμεις δεν έχουν σχέση με την ηθική. Η ηθική αρχίζει να εμφανίζεται από την καλή ή κακή στάση που θα κρατήσουμε απέναντι στα πάθη. Άρα και εδώ ο Αριστοτέλης καταλήγει στη μεσότητα. Το ίδιο ισχύει και για τις πράξεις, γιατί τα πάθη εξωτερικεύονται με τις πράξεις, γίνονται δηλαδή κίνητρα που μας ωθούν σε ορισμένες ενέργειες.

19. Σε ποιες αρετές αναφέρεται ο Αριστοτέλης κάνοντας λόγο για τη μεσότητα;

Απάντηση:

Η μεσότητα αφορά τις ηθικές αρετές και όχι στις διανοητικές. Οι διανοητικές αρετές, όπως η σοφία, δεν είναι μεσότητες, γιατί αυτές είναι ασυμβίβαστες με τις έννοιες «υπερβολή» και «έλλειψη». Ένα πράγμα ή το γνωρίζουμε ή δεν το γνωρίζουμε, μέση λύση δεν υπάρχει. Αντίθετα στις ηθικές αρετές η μεσότητα προσδιορίζεται υποκειμενικά, ανάλογα με το άτομο και τις περιστάσεις χωρίς τις ακρότητες της υπερβολής και της έλλειψης.

20. Ποια άλλα πράγματα έχουν σχέση με τη μεσότητα;

Απάντηση:

Η έννοια της μεσότητας παρατηρείται και στα πάθη και στις πράξεις. Όλα τα πάθη τα συνδέει με δυο βασικά συναισθήματα, την ηδονή και τη λύπη. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα συναισθήματα αυτά ο άνθρωπος τα έχει κοινά με τα ζώα, αλλά στα ζώα η ηδονή και η λύπη συνδέονται με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ενώ στον άνθρωπο με τη λογική. Έτσι τα πάθη και γενικότερα η ηδονή και η λύπη δεν είναι ούτε κακά ούτε καλά αλλά γίνονται τέτοια, όταν λείπει το μέτρο, η μεσότητα, την οποία η λογική του ανθρώπου θα την καθορίσει. Από την άλλη οι πράξεις έχουν ως αφετηρία τα πάθη, είναι εκδήλωση των παθών και επομένως ό,τι ισχύει για τα πάθη ισχύει και για τις πράξεις.

21. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις τα πάθη και οι πράξεις οδηγούν στην αρετή;

Απάντηση:

Η εκδήλωση των παθών πρέπει να γίνεται κάτω από ορισμένο χρόνο, κάτω από ορισμένες συνθήκες, σε κάποιους ανθρώπους, για κάποιο λόγο και με κάποιο τρόπο. Ποιος όμως θα τα καθορίσει όλα αυτά; Ο ίδιος ο άνθρωπος. Και με ποια κριτήρια; Με τα κριτήρια της εποχής του και της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Επομένως ο Αριστοτέλης δεν πιστεύει στην έμφυτη ηθική συνείδηση, όπως ο Πλάτωνας, σε κάποια φωνή του Θεού, όπως ο Χριστιανισμός, που του υπαγορεύει τι πρέπει να κάνει κάθε φορά, αλλά αφήνει τον άνθρωπο να διαμορφώνει μόνος του τα κριτήρια ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής. Πρόκειται για μια ηθική όχι σχηματική και τυπική αλλά ευέλικτη και κριτική και κυρίως κοινωνική. Δεν είναι κάτι εύκολο ο καθορισμός αυτών των κριτηρίων, γι’ αυτό και η αρετή αποτελεί προσωπική ευθύνη του καθενός και στηρίζεται στη λογική του ανθρώπου.

22. Πώς γίνεται η ταύτιση της αρετής με το μέσο και το άριστο;

Απάντηση:

Η υπερβολή και η έλλειψη που παρατηρούνται στις ηθικές αρετές και αφορούν τα πάθη και τις πράξεις ρυθμίζονται από την κοινωνία, γιατί αυτή αποδοκιμάζει και θεωρεί λάθος την υπερβολή και την έλλειψη, ενώ το μέσον, το μέτρο, το κανονικό το επιδοκιμάζει και το θεωρεί σωστό. Ο άνθρωπος από το τι θεωρεί η κοινωνία σωστό θα καθορίσει και τα δικά του κριτήρια για το τι είναι σωστό. Κι’ αυτό το σωστό είναι το μέσον και το άριστον που ταυτίζεται με την αρετή. Η κοινωνία έχει τα πρότυπα και τα υποδείγματα ανθρώπων, οι οποίοι ενσάρκωσαν τις αρετές χωρίς ακρότητες και υπερβολές και αναγνωρίστηκαν από τα άλλα μέλη της κοινωνίας. Από αυτά τα πρότυπα θα αντλήσει ο άνθρωπος τα κριτήρια για τη δική του ηθική συμπεριφορά.

Η αρετή, ενώ κατά τον οντολογικό της περιεχόμενο είναι μεσότητα, κατά τον αξιολογικό της χαρακτήρα είναι κάτι απόλυτο, που δεν επιδέχεται καμιά υπερβολή. . Και για να γίνει περισσότερο κατανοητό: Αν η δειλία και η θρασύτητα είναι τα άκρα, διότι η δειλία είναι η έλλειψη θάρρους και η θρασύτητα υπερβολή θάρρους, η ανδρεία είναι το θάρρος στη σωστή δόση. Από την άποψη αυτή η αρετή είναι μεσότητα. Όμως η ανδρεία αυτή καθεαυτή για να είναι ανδρεία πρέπει να είναι τέλεια, γιατί αλλιώς δεν θα είναι αρετή, εφόσον η αρετή είναι η κατοχή μιας ιδιότητας στον υπέρτατο βαθμό. Άρα η ανδρεία αξιολογικά ως αρετή που είναι έχει την τελειότητα στον υπέρτατο βαθμό.

(Συνεχίζεται)