Παρέμβαση για την ορθή γραφή, «Θεοφάνεια ή Θεοφάνια»

Πολιτισμός / Γλωσσολογία - 16 Ιανουαρίου 2021
Φιλόλογος Κωνσταντίνος Γ. Φραντζολάς, Φιλόλογος

Με την προσήκουσα τιμή προς τον καθη­γητή της Γλωσσο­λογίας Γ. Μπαμπινιώτη, για τη μεγά­λη προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα, ας μου επι­τραπεί να υπο­μνήσω,παρεμ­βαί­νοντας ως προς την ορθή γραφή της ονο­μα­σίας της εορ­της των Θεο­φα­νείων, τα εξής:

Στην εκκλησιαστική χρονική περίοδο από τις 15 Νο­εμβρίου ως τις 6 Ια­νουαρίου εορτάζονται οι τρεις μεγάλες και επίσημες εορ­τες: «η εν τω Ναώ είσοδος της υπεραγίας Θεο­τόκου», «η κατά σάρκα Γέννησις του Κυ­ρίου και Θε­ου και Σω­τήρος ημών Ιησού Χριστού»και «τα άγια Θεο­φάνεια του Κυ­ρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χρι­στού».

Έτσι κατονομάζονται και καταγράφονται οι τρεις αυτές εορ­τες της Εκκλησίας στα ιερά της βιβλία (στο Μέγα Ωρο­λόγιον και στα Μη­ναία).Αλλά στην πρα­κτική του εκκλησια­στι­κού βίου και εορτολογίου, και στη λαλιά του λαού, η ονομασία των τριών αυτών εορτών εκφέ­ρεται με άλλες συν­τομότερες προσηγορίες. «Η εν τω Ναώ είσοδος της υπεραγίας Θεοτόκου» ονο­μάσθηκε γιά χρηστική συντομία «ιερά Εισόδια», και «η κατά σάρ­κα Γέννησις του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χρι­στού», για τη ίδια χρηστική συν­τομία, ονομάσθηκε «Χριστούγεννα», εκ συναρ­πα­γής, όπως λέγεται, παρα­πέμ­ποντας στην ποιητική έκφρα­ση των ύμνων της μεγάλης εορ­της, όπου «η Γέννησις του Χριστού» υμνο­λογείται ως «η Χρι­στού Γέννα» (Δοξα­στικό ιδιόμελο της Ώρας Θ´). Αλ­λω­στε και στο έγκριτο Λεξικό της Ελ­ληνικής Γλώσσας, Αρχαίας - Μεσαιωνικής- Νέας, Εκδ. ΠΑΠΥΡΟΥ, που σχεδιά­σθηκε και συγ­κρο­τή­θηκε με τη συμ­βολή του καθη­γητή Γ. Μπαμπινιώτη, στο λήμμα για τα «Χριστού­γεννα», διαβάζουμε: .

Κατά συνέπεια, και για «τα άγια Θεοφάνεια του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού», τη μεγάλη εορτή, που επισφραγίζει τον εορ­τα­σμό του Δωδεκαημέρου, δεν θα ήταν δυνα­τό να ισχύσει ανα­λογικά η ίδια γλωσσική κανονι­κότητα «εκ συναρ­πα­γής», όπως καί  στο λήμμα του Λεξικού αναφέ­ρεται, και να γίνει αποδεκτή, και να παραμείνει «κατά πολυ­χρόνιον έ­θος» (κά­τι που δεν μπορεί κανείς ούτε να αγνοήσει, ούτε  να παραβλέψει), η «ανορθόγραφη» έστω «παραδοσιακή γραφή» τα «Θεοφάνεια», η ο­ποία και οπτικώς ακόμη παραπέμπει στην αρ­χαία εκ­κλη­σια­στική εορτή της «Θεο­φα­νείας», έστω και με την «εκ συναρ­πα­γης» ανορθο­γραφία της; Στο ίδιο Λεξικό άλλωστε υπάρχει λήμμα και για τα «επιφάνεια» (αρ­χαίες θυσίες που γίνονταν κατά την ειδωλολατρική εορτή της επι­φα­νείας), στο οποίο λήμμα διαβάζουμε· . Και λεξικογρα­φούνται μάλιστα «τα επιφάνεια», σε ουδέτερο γένος, σέ πλη­θυν­τικό αριθμό, και γράφονται ακριβώς με «ει» (έψιλον ίώτα) και όχι με«ι» (ιώτα), όπως δηλαδή με «ει» (έψιλον ίώτα) γρα­φον­ται και τα «Θεοφάνεια».

Και συνεπώς, αν λάβουμε υπόψη μας τά αντί­στοιχα επί­θετα:«θεο­φανής» και «επιφανής»,που έχουν κατα­χωρηθεί στο ίδιο Λεξικό, και προχωρή­σουμε στη θεμα­τική τους διε­ρεύ­νηση, τότε πως θα μπορέσουμε να απο­δεχθούμε την προ­τεινό­με­νη για τα «Θεοφάνεια» γραφή με «ι» (ιώτα), ως ορθή, παραπέμποντας στα Ίσθμια και στα Πύθια, ως αποδεικτικά στοιχεία, και όχι πολύ περισ­σότερο στα «επιφάνεια» (ενν. ιερά), «τα τελού­μενα», όπως στο ίδιο Λεξικό λέγεται, προς τα οποία μάλιστα τα «Θεοφάνεια» έχουν και «παρα­γωγική γλωσ­σική συγγένεια»;

Αυτά, νομίζω, αρκούν. Αλλά τώρα, για να απο­φευχθούν ήδη ανεξέλεγκτες διορθώσεις στα βι­βλία των ιερών αναλογίων, στη γραφή που από τα χρόνια των τυπογραφείων της Ενετίας επικράτησε, ταπεινά φρονώ ότι θα χρεια­σθεί, έγκαι­ρα μάλιστα, κάποια άλλη υπεύθυνη και μελε­τη­μένη δια­χείριση  και παρέμβαση.