Ποια είναι η ηλικία της Σινδόνης του Τορίνο;

Πολιτισμός / Διαχείριση μελέτη και συντήρηση πολιτισμικής κληρονομιάς - 4 Φεβρουαρίου 2022
Πολιτισμός - 4 Φεβρουαρίου 2022
 Ιωάννης Καραπαναγιώτης, Καθηγητής Χημείας Συντήρησης Α.Ε.Α.Θ

Η μέθοδος της ραδιοχρονολόγησης με άνθρακα-14 βελτιώθηκε εντυπωσιακά τη δεκαετία του 1980 και έγινε εφικτή η εφαρμογή της σε δείγματα της τάξης των μερικών δεκάδων mg. Για την έκταση της Σινδόνης η ποσότητα αυτή είναι μικρή (όχι όμως αμελητέα). Έτσι λοιπόν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία πήρε την απόφαση να επιτρέψει την εξαγωγή μικροδειγμάτων προκειμένου να υποβληθούν σε ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14. Η απόφαση αυτή είναι σταθμός στην ιστορία μελέτης της Σινδόνης του Τορίνο.

Φωτογραφία, πηγή: History Collection.com

Από το 1987, οπότε και διαμορφώθηκε ένα προσχέδιο πρωτόκολλου δειγματοληψίας και ανάλυσης των δειγμάτων, άρχισαν να διαφαίνονται τα πρώτα σύννεφα διαφωνιών. Στη βιβλιογραφία της εποχής, και κυρίως στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature, συναντούμε επιστολές επιστημόνων που διατυπώνουν ανησυχίες για τη διαφάνεια και το αδιάβλητο της διαδικασίας που σχεδιάζονταν να ακολουθηθεί1, επιστολές επιστημόνων που καθησυχάζουν τους πρώτους άλλοτε σε ήπιους2 και άλλες φορές σε οξείς τόνους3 και επιστολές των πρώτων να ανταπαντούν σχετικά4. Κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο είχε συμφωνηθεί η ραδιοχρονολόγηση να πραγματοποιηθεί από επτά εργαστήρια. Όμως η ιδέα αυτή σύντομα εγκαταλείφθηκε, περιορίζοντας τον αριθμό των συμμετεχόντων εργαστηρίων σε τρία ώστε να μειωθεί ο αριθμός των απαιτούμενων δειγμάτων και συνεπώς ο βαθμός επέμβασης στο αντικείμενο. Τα τρία ιδρύματα που επιλέχθηκαν ήταν το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ελβετίας στη Ζυρίχη (ΕΤΗ-Ζürich) και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ενώ την ευθύνη για τον συντονισμό των εργασιών και την αρχειοθέτηση των αποτελεσμάτων ανέλαβε το Βρετανικό Μουσείο. Η απόφαση περιορισμού των συμμετεχόντων ιδρυμάτων πυροδότησε νέο κύκλο αντιδράσεων και ανησυχιών5. Ωστόσο, οι αποφάσεις ελήφθησαν, η διαδικασία συμφωνήθηκε μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και όλα ήταν έτοιμα για το επόμενο βήμα6. Οι σχετικές αντιδράσεις συνεχίστηκαν και μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της χρονολόγησης αναγκάζοντας το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να δώσει περαιτέρω εξηγήσεις7 οι οποίες όμως δεν έγιναν δεκτές στο σύνολό τους από όλους τους ερευνητές8.

Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε στις 21 Απριλίου 1988 παρουσία πολλών επιστημόνων και εκπροσώπων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Αποσπάστηκε μία σχετικά μεγάλη λωρίδα (περίπου 7cm x 1cm) από την κάτω αριστερή γωνία της Σινδόνης (όπως κοιτούμε την εμπρόσθια όψη) από την οποία προέκυψαν τέσσερα δείγματα που ονομάστηκαν ως Arizona, Zurich, Oxford και Retained. Τα τρία πρώτα παραδόθηκαν στα τρία αντίστοιχα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενώ το Retained κρατήθηκε για ασφάλεια σε περίπτωση που προκύψει ανάγκη για περισσότερα δείγματα. Το καθένα από τα δείγματα που παραδόθηκαν στα δύο ιδρύματα ETH και Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ήταν ενιαίο τεμάχιο υφάσματος, βάρους περίπου 50 mg. Το αρχικό δείγμα που προορίζονταν για το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα κρίθηκε ότι ήταν μικρό και για αυτό το λόγο στο δείγμα Arizona προστέθηκε ένα ακόμη μικρό κομμάτι από το Retained. Σημειώνεται ότι η λωρίδα αποσπάστηκε από περιοχή της Σινδόνης που ήταν ακριβώς δίπλα από εκεί όπου στο παρελθόν είχε αποσπαστεί δείγμα, το οποίο μελετήθηκε από τον G. Raes στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Τα αποτελέσματα των μετρήσεων τοποθέτησαν το αντικείμενο στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1260-1390 μ.Χ.. Η αξιοπιστία των μετρήσεων θεωρήθηκε υψηλή, με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%. Το αποτέλεσμα έγινε αποδεκτό από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία η οποία εξέδωσε σχετική ανακοίνωση στα ΜΜΕ το φθινόπωρο του 19889. Ωστόσο, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία συνέχισε να αποδέχεται την ιερότητα της Σινδόνης. Η στάση αυτή παραμένει αναλλοίωτη μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, στις 21 Ιουνίου 2015, ο Πάπας Φραγκίσκος αφού προσευχήθηκε μπροστά από τη Σινδόνη, αναγνωρίζοντας έτσι την ιερότητα του αντικειμένου, στη συνέχεια δήλωσε: «Η Σινδόνη προσελκύει τους ανθρώπους στο βασανισμένο πρόσωπο και σώμα του Ιησού και, ταυτόχρονα, κατευθύνει τους ανθρώπους προς το πρόσωπο κάθε ταλαιπωρημένου και αδικαιολόγητα διωγμένου ατόμου»10.

Τα αποτελέσματα της ραδιοχρονολόγησης περιγράφονται αναλυτικά σε άρθρο που δημοσιεύθηκε το 1989 στο περιοδικό Nature11. Προηγήθηκαν όμως κάποιες ανακοινώσεις στην επιστημονική βιβλιογραφία που σκοπό είχαν τόσο τον σχολιασμό του αποτελέσματος της χρονολόγησης12 αλλά και την υποστήριξη του αδιάβλητου της διαδικασίας που ακολουθήθηκε13.

Από τις πρώτες κιόλας μέρες δημοσίευσης των αποτελεσμάτων της ραδιοχρονολόγησης υπήρχε ανησυχία σχετικά με την πιθανή επίδραση των προϊόντων καύσης της φωτιάς του 1532 ή άλλων πηγών (π.χ. μύκητες που αναπτύχθηκαν στο αντικείμενο στο πρόσφατο παρελθόν) στα αποτελέσματα της χρονολόγησης. Η περίπτωση επίδρασης των προϊόντων της καύσης ήταν ένα σενάριο που άξιζε περαιτέρω διευκρινίσεων και για αυτό το λόγο ο E.T. Hall, που συμμετείχε στην ομάδα της Οξφόρδης, φρόντισε από νωρίς (1989) να αναφέρει ότι η διαδικασία καθαρισμού των δειγμάτων δεν είχε καμία επίδραση στα αποτελέσματα, στοιχείο που υποδηλώνει ότι τα δείγματα δεν ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένα με ακαθαρσίες14. Επιπλέον, ο Hall επεσήμανε ότι αν το ύφασμα ήταν πράγματι ηλικίας 2.000 ετών (δηλαδή σύγχρονο της επίγειας ζωής του Ιησού) τότε θα έπρεπε το 40% του άνθρακα που μετρήθηκε κατά τη ραδιοχρονολόγηση να προέχεται από επιμόλυνση προκειμένου να επιτευχθεί η μεσαιωνική χρονολογία που καταγράφηκε. Το ποσοστό του 40% είναι τεράστιο και συνεπώς αντιστοιχεί σε ένα εξαιρετικά απίθανο σενάριο.

Τα αποτελέσματα της ραδιοχρονολόγησης υποστηρίχτηκαν και από άλλους ειδικούς στους επιταχυντές της φασματομετρίας μαζών που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της συγκέντρωσης του άνθρακα-14, όπως ήταν ο H.E. Gove από το Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ15. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εργαστήριο του Gove ήταν ένα από τα τέσσερα που είχαν αποκλειστεί από τη διαδικασία της ραδιοχρονολόγησης. Για αυτό τον αποκλεισμό ο Gove άσκησε κριτική, αλλά ταυτόχρονα αποδέχτηκε το αποτέλεσμα της ραδιοχρονολόγησης16. Επιπλέον, επιστήμονες και από τον χώρο της Αναλυτικής Χημείας αποδέχτηκαν το αποτέλεσμα της ραδιοχρονολόγησης επισημαίνοντας ότι το ερώτημα που εναπομένει να απαντηθεί είναι ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάστηκε η ανθρώπινη εικόνα επάνω στο λινό ύφασμα17.

Μετά τη ραδιοχρονολόγηση και για περίπου μία δεκαετία δεν υπήρξε κάποια σημαντική μελέτη, καθώς για τη μεγάλη πλειοψηφία των ερευνητών η ετυμηγορία της Επιστήμης σχετικά με τη μεσαιωνική προέλευση της Σινδόνης του Τορίνο θεωρούνταν αδιαμφησβήτητη. Σταδιακά όμως άρχισαν να ακούγονται ολοένα και πιο έντονες φωνές οι οποίες ασκούσαν κριτική στη διαδικασία της ραδιοχρονολόγησης και υπογράμμιζαν την ανάγκη επανεξέτασης του αντικειμένου, όπως περιγράφεται στα επόμενα κεφάλαια.

1 Dutton 1987.

2 Gove 1987; Tite 1987.

3 Smith 1987.

4 Dutton(a) 1988.

5 Dutton(b) 1988.

6 Tite 1988.

7 Hall 1989.

8 Gove 1989.

9 The New York Times 1988.

10 Αssociated Press 2015.

11 Damon et al. 1989.

12 Waldrop(a) 1988.

13 Waldrop(b) 1988.

14 Hall 1989.

15 Gove 1990.

16 Gove 1989.

17 Warner 1989.