Λάρνακα· σύντομη ιστορική αναδρομή

Φωτοθήκη / Ταξιδεύοντας - 16 Ιουνίου 2012
 

Λάρνακα! Η παλιά αρχοντική πολιτεία της Κύπρου. Ένας τόπος που για τέσσερις σχεδόν αιώνες – από τα τέλη της Ενετοκρατίας μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας – αποτελούσε τη βιτρίνα του νησιού και την είσοδο σ' αυτό, και που κρατούσε σταθερά τα πρωτεία στην κοινωνική, μορφωτική, πολιτιστική, εμπορική και οικονομική ζωή του τόπου. Κύριο λιμάνι της Κύπρου στους αιώνες της Τουρκοκρατίας, φιλοξενούσε καθ' όλο αυτό το διάστημα, εκτός από την εξευγενισμένη Κυπριακή κοινωνία της, τα ξένα Προξενεία (με την τόση δύναμη και αίγλη που είχαν τότε) και πλήθος ευρωπαϊκών οικογενειών που είχαν εγκατασταθεί μόνιμα σ' αυτήν κάμνοντάς την πατρίδα τους.

Η Ιστορία της Λάρνακας όμως δεν αρχίζει από τα χρόνια της Ενετοκρατίας αλλά πολλούς αιώνες πριν, γιατί αποτελεί τη συνέχεια του αρχαίου Κιτίου. Επειδή ακριβώς είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια εκείνου, δεν διασώθηκαν και δεν διατηρούνται παρά ελάχιστα λείψανα από την πανάρχαια εκείνη πολιτεία, τα οποία έφεραν σε φως οι αρχαιολογικές ανασκαφές των τελευταίων δεκαετηρίδων.

Το αρχαίο Κίτιο, με τη Λάρνακα ως ιστορική του συνέχεια, είναι μια από τις αρχαιότερες πόλεις στον κόσμο, που η αρχή τους χάνεται κυριολεκτικά μέσα στα σκοτεινά βάθη της προϊστορίας. Είναι ακόμη, μια από τις ελάχιστες πόλεις στον κόσμο που η ιστορική τους αρχή ανάγεται στις πανάρχαιες πηγές της Αγίας Γραφής.

Κατά την αρχαιότητα το Κίτιο αποτελούσε μια από τις σημαντικές πόλεις – βασίλεια της Κύπρου. Τον 13ο π.Χ. αιώνα, Μυκηναίοι και Αχαιοί άποικοι από την κυρίως Ελλάδα εγκαταστάθηκαν στην πόλη, όπως και σ' άλλα μέρη της Κύπρου, και κυριάρχησαν επί του ιθαγενούς στοιχείου, δημιουργώντας μία πόλη κατά τα μυκηναϊκά πρότυπα. Μετά τους Αχαιούς, γύρω στον 9ο αιώνα, άρχισαν να εγκαθίστανται και οι Φοίνικες οι οποίοι, σιγά σιγά επεκράτησαν στην πόλη, αναδεικνύοντας και Φοίνικες βασιλείς.

Το Κίτιο, όπως και όλη η Κύπρος, βρέθηκε κατά διαστήματα υπό την κυριαρχία των Ασσυρίων, των Αιγυπτίων και των Περσών. Το 49 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων, ήλθε στην Κύπρο επικεφαλής αθηναϊκών στρατιωτικών δυνάμεων για να την ελευθερώσει από τους Πέρσες, αλλά όπως είναι γνωστό, πέθανε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κιτίου, και μεταφέρθηκε στην Αττική, όπου και ετάφη.

Την οριστική απαλλαγή της Κύπρου από την περσική κυριαρχία έφερε, τελικά, η θυελλώδης επέλαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον των Περσών.

Η Ελληνιστική περίοδος του Κιτίου διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 1ου π.Χ. αιώνα. Γύρω στο 58 π.Χ. η Κύπρος κατελήφθη προσωρινά και γύρω στο 30 π.Χ. οριστικά, από τους Ρωμαίους. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο της ιστορίας της Κύπρου (58π.Χ. – 330μ.Χ.) ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν για το Κίτιο και τις άλλες πόλεις, Το σημαντικότερο, βέβαια, γεγονός για την Κύπρο στα χρόνια αυτά ήταν η διάδοση του Χριστιανισμού από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ιδρύσεώς του˙ και, ειδικότερα για το Κίτιο, η καταφυγή σ' αυτό του φίλου του Χριστού αγίου Λαζάρου, ο οποίος και διετέλεσε, κατά την παράδοση, πρώτος Επίσκοπός του.

Η νεώτερη ιστορία της πόλης, ως Λάρνακας πιά, αρχίζει μετά την ερήμωση του αρχαίου Κιτίου, στον τελευταίο αιώνα της Φραγκοκρατίας, όντας συνέχεια της ιστορίας εκείνου. Κτίστηκε, όπως ελέχθη, πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης, αλλά προς το εσωτερικό, ενα περίπου μίλι από τη θάλασσα (για τον φόβο, ίσως, των πειρατών). Μετά την παρακμή του λιμανιού της μεσαιωνικής Αμμοχώστου (15ος αιώνας) αλλά κυρίως από τις τελευταίες δεκαετίας της Ενετοκρατίας (16ος αιώνας) και μετά, η Λάρνακα – οι Αλυκές, όπως την ονόμαζαν συχνά οι ντόπιοι,η Salines όπως την ήξεραν οι ξένοι – έγινε το κυριότερο εμπορικό και επιβατικό λιμάνι της Κύπρου.

Στους αιώνες της Τουρκοκρατίας που ακολούθησαν, η Λάρνακα έγινε σημαντικό κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής. "Πλοία πάσης σημαίας, εμπορικοί οίκοι, εφοπλισταί, ναυτικοί και ναυπηγοί, αφθονούσιν εν Λάρνακι" κατά τους αιώνες αυτούς (16ο – αρχές 20ού), γράφει ο Κυριαζής.

Αυτός ήταν ο λόγος που, από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά, πολλοί Ευρωπαίοι από διάφορες χώρες, κυρίως όμως τη Γαλλία, τη Βενετία, το βασίλειο της Νεαπόλεως και άλλα Ιταλικά κράτη, τη Ραγούζα, την Επτάνησο κ.ά. έσπευσαν να εγκατασταθούν στη Λάρνακα για να επιδοθούν στο εμπόριο. Εκτός από τους εμπόρους εγκαταστάθηκαν και διάφοροι επιστήμονες, γιατροί, νομικοί, και άλλοι διανοούμενοι, δημιουργώντας μαζί με τους ντόπιους Έλληνες μια προοδευτική εξευρωπαϊσμένη κοινωνία.

Η ζωηρή κίνηση του λιμανιού ειχεν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σιγά σιγά κι ένας μικρός συνοικισμός στην παραλία, ξεχωριστός από την κυρίως πόλη, κοντά στο λιμάνι και, συγκεκριμένα, στην περιοχή του Κάστρου και του Αγίου Λαζάρου, τον οποίο συνοικισμό οι ντόπιοι ονόμαζαν Σκάλα (δηλ. "σκάλα" του λιμανιού της Λάρνακος) και οι ξένοι Marina.

Η παλιά Λάρνακα εξακολούθησε για πολλά χρόνια μετά τη δημιουργία της Σκάλας- Marina να αποτελεί την κυρίως πόλη. Εκεί ήταν η έδρα του Τούρκου Διοικητή, εκεί η Μητρόπολις Κιτίου, εκεί οι τρεις ενοριακοί ναοί, Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (καθεδρικός ναός και Μητρόπολις μέχρι περίπου το 1750), Παναγία η Χρυσοπολίτισσα και ο ναός του Σωτήρος (καθεδρικός και Μητρόπολις από το 1750 μέχρι σήμερα)˙ εκεί ήταν εγκατεστημένοι οι Ευρωπαίοι, οι πλούσιοι και τα ξένα Προξενεία. Ο μοναδικός ναός της Σκάλας, ο Άγιος Λάζαρος, προϋπήρχε από τον 9ο αιώνα και λειτουργούσε κατά διαστήματα και ως μοναστήρι.

Εκεί, στην παλαιά Λάρνακα, έκτισαν οι Ευρωπαίοι τα Ρωμαιοκαθολικά μοναστήρια των Φραγκισκανών (Terra Santa) και των Καπουκίνων, το 1593 και το 1702 αντιστοίχως. (Το δεύτερο, κτισμένο κοντά στη Χρυσοπολίτισσα, έπαυσε να υπάρχει στο τέλος του 18ου αιώνα). Το 1844 κτίστηκε και τρίτο Ρ/καθολικό μοναστήρι, η Μονή Καλογραιών St. Joseph de l’ Apparition, στο ενδιάμεσο Λάρνακας-Σκάλας, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Την αρχική ακμή της ενορίας Αγίου Ιωάννου διαδέχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, η ενορία Χρυσοπολιτίσσης στην οποία μεταφέρθηκαν τα Προξενεία και στην οποία εγκαταστάθηκαν οι πλούσιοι κτίζοντας ωραία αρχοντικά.

Με την αυξανόμενη κίνηση του λιμανιού όμως η παραλιακή συνοικία Σκάλα-Marina άρχισε σιγά σιγά ν' αναπτύσσεται σε βάρος της παλιάς πόλης. Στα τέλη του 18ου αιώνα ήταν ήδη μια ολοκληρωμένη μικρή πολιτεία, που μαζί με την παλιά Λάρνακα σχημάτιζαν δύο δίδυμες πόλεις που τις χώριζε μια ευρεία λωρίδα γυμνής γής. Οι πλείστοι ευρωπαίοι έμποροι άρχισαν να εγκαθίστανται οριστικά στη

Σκάλα όπου τελικά μεταφέρθηκαν και όλα τα Προξενεία τα οποία στεγάστηκαν σε νεόκτιστα αρχοντικά, κυρίως στην παραλία.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, πλείστες ευρωπαϊκές χώρες είχαν τις προξενικές τους αντιπροσωπείες στην Κύπρο. Το πολυάριθμο προξενικό προσωπικό έδινε στην κοινωνία της δίδυμης πόλης μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα που δεν είχε καμιά άλλη πόλη της Κύπρου. Άπ' όλες τις προξενικές αντιπροσωπείες ξεχώριζε πάντα εκείνη της Γαλλίας, που προσπαθούσε με τις μεγάλες αντιπροσωπείες και τις θρησκευτικές αποστολές να αποτυπώσει παντού τη σφραγίδα της γαλατικής επίδρασης.

Ο κατατρεγμός, η φτώχεια, η αγραμματοσύνη που επικρατούσε τότε στην υπόλοιπη Κύπρο, ήταν λιγότερο αισθητά στη Λάρνακα. Το αίσθημα ασφάλειας που έδινε η παρουσία των ξένων Προξενείων και της ευρωπαϊκής παροικίας, το ενίσχυε και η πυκνή μέσω του λιμανιού επικοινωνία με το εξωτερικό η οποία και επηρέαζε την κοινωνική ζωή των κατοίκων. Έτσι, ο ντόπιος ελληνικός πληθυσμός, ενισχυμένος και με αρκετούς Επτανήσιους Έλληνες που άρχισαν να εγκαθίστανται εδώ από το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα, άρχισε να οργανώνεται και να εξελίσσεται σε βαθμό πολύ ικανοποιητικό για τις τότε συνθήκες.

Στον τομέα της Παιδείας σημειώθηκε αξιοσημείωτη κίνηση στην πόλη. Η πρώτη Σχολή που άρχισε να λειτουργεί στην Κύπρο μετά την Τουρκική κατάκτηση, ιδρύθηκε το 1733 εδώ στη Λάρνακα από τον τότε Μητροπολίτη Κιτίου Ιωαννίκιο Γ' και με δάσκαλο τον Διάκονο Φιλόθεο. Μεγάλη άνθηση σημειώθηκε νωρίς τον 19ο αιώνα με την ίδρυση της Ελληνικής Σχολής, των Αλληλοδιδακτικών Σχολείων, των Αρρεναγωγείων και Παρθεναγωγείων, του Ημιγυμνασίου (που αργότερα, το 1911 εξελίχθηκε στο Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακος), κ.ά., καθώς και ξένων Σχολείων, όπως η Σχολή Καλογραιών St. Joseph, η Σχολή Terra Santa και, αργότερα (1908), η Αμερικανική Ακαδημία.

Αλλά η πόλη μας είχε τα πρωτεία και σ' άλλους τομείς της πνευματικής ζωής. Εδώ έζησαν πλείστοι διανοούμενοι και λόγιοι του 19ου αιώνα. Εδώ βρίσκονταν οι περισσότεροι αγοραστές και αναγνώστες των εκδιδομένων τότε βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών, ντόπιων και ξένων. Εδώ ιδρύθηκε το πρώτο τυπογραφείο, το 1878 (λίγους μήνες πριν έλθουν οι Άγγλοι) από τον Θεόδουλο Κωνσταντινίδη, και εδώ έγιναν οι περισσότερες εκδόσεις των πρώτων κυπριακών βιβλίων. Στη Λάρνακα εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν οι πρώτες κυπριακές εφημερίδες.

Αξιόλογη προβάλλει και η όλη κοινωνική δραστηριότητα της Λάρνακας των περασμένων αιώνων. Βασικός φορέας κάθε κοινωνικής, μορφωτικής, φιλανθρωπικής κλπ. πρόνοιας υπήρξε πάντα ο ιστορικός ναός του Αγίου Λαζάρου.

Ο ρόλος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του ναού ήταν τότε πολύ ευρύτερος και βασικότερος, γιατί ήταν Επιτροπή όχι μόνο του ναού αλλά και ολόκληρης της κοινότητας Σκάλας. Η συντήρηση και επάνδρωση των σχολείων της πόλης, η ανάληψη έργων κοινωνικής πρόνοιας όπως η διατίμηση τροφίμων (1856) και άλλες δραστηριότητες κοινής ωφελείας, αποτελούν αξιόλογα επιτεύγματα για την εποχή εκείνη.

Τέλος, καύχημα για την πόλη μας αποτελούν και τα σημαντικά ιστορικά πρόσωπα που γεννήθηκαν σ' αυτήν, όπως ο ιδρυτής της Στωϊκής φιλοσοφίας Ζήνων ο Κιτιεύς και ο ιατρός Απολλώνιος Κιτιεύς, η διάφορα σημαίνοντα πρόσωπα που σύνδεσαν το όνομά τους με αυτήν, όπως ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων που πέθανε στα νερά της ενώ πολεμούσε να ελευθερώσει το νησί από τους Πέρσες, η όπως ο άγιος Λάζαρος ο φίλος του Χριστού, που ήλθε εδώ φεύγοντας τους διωγμούς των συμπατριωτών του κι έζησε ως πρώτος Επίσκοπος Κιτίου.

Καύχημα για την πόλη μας αποτελεί και ο μεγαλοπρεπής βυζαντινός ναός του αγίου, κτισμένος από το βυζαντινό αυτοκράτορα Λέοντα Στ' τον Σοφό, στο τέλος του 9ου αιώνα,γύρω στο 890 μ.Χ. και που αποτελεί το πιο σημαντικό ιστορικό μνημείο της πόλης. Στους περασμένους αιώνες μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο ναός αυτός εθεωρείτο απαραίτητο συμπλήρωμα του προσκυνήματος των Αγίων Τόπων, αφού η Λάρνακα, ως δεύτερη πατρίδα του Λαζάρου εθεωρείτο δεύτερη Βηθανία.

Υποσημειώσεις:

1. Σήμερα η Λατινική Παροικία εχει περιοριστεί στο ελάχιστο. Πλείστοι απόγονοι των οικογενειών εκείνων ευρίσκονται εγκατεστημένοι στο εξωτερικό, ενώ άλλοι έχουν αφομοιωθή με τον Ορθόδοξο πληθυσμό.

2. Για την Ιστορία της Λάρνακας μπορεί να προστρέξει κανείς στον τόμο που εξέδωσε ο Δήμος της πόλης, Ιστορία της Λάρνακας, Λάρνακα 2005, αλλά και στους τόμους του επιστημονικού περιοδικού Κυπριακά Χρονικά Α'-ΙΓ' (1924-1937), καθώς και στα βιβλία του Ν.Γ. Κυριαζή, Η πόλις της Λάρνακος υπό το φως ιστορικών εγγράφων, Λάρνακα 1929, Συλλογή ιστορικών ειδήσεων της πόλεως Λάρνακα-Σκάλα, Λάρνακα 1946, και Κοινωνική δράσις της πόλεως Σκάλα-Λάρνακα, Λάρνακα 1947.