Οι Έλληνες στη Δαλματία και η φυγή τους

Πολιτισμός / Ιστορία - 9 Φεβρουαρίου 2024
Dr  Αλέξιος Παναγόπουλος (Academician Prof. DDDr. Pdoc. Dr.Habil. Alexios Panagopoulos)

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΔΑΛΜΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΦΥΓΗ ΤΟΥΣ.

Οι Έλληνες στη Δαλματία γνώρισαν έναν διαχρονικό διωγμό για να την εγκαταλείψουν. Αυτές οι παροικίες ήταν πολυάριθμες και πολύ δημιουργικές και η νομική, ηθική και ιστορική μνήμη δεν δικαιολογεί τη λήθη τους. Ο ελληνισμός στο Σπλίτ, στο Σίμπενικ, στο Ζάνταρ, στο Χβάρ, στο Κόρτσουλα και σ’ όλη την Ίστρα κι αλλού ήταν ευρωπαϊκός οικονομικός, πολιτιστικός παράγοντας προόδου και ήταν ένα εμπόδιο στη προέλαση του φασισμού.

Στο έργο: «Η Ιστορία του Πολιτισμού», ο Will Durant λέγει: «Ο ελληνικός πολιτισμός είναι ζωντανός, κινείται σε κάθε ανάσα φαντασίας που εισπνέουμε έχουν μείνει τόσα πολλά, που κανένας απ’ εμάς στη ζωή του, δεν θα μπορεί να τον απορροφήσει στο σύνολό του». Στο βιβλίο του μιλά για το ελληνικό πνεύμα που ταξινόμησε τους επιστημονικούς κλάδους σχεδόν όπως τους μελετούμε ακόμη και σήμερα, απ’ την Ινδία έως τη Βρετανία. Στην Ευρώπη η μεγάλη αλήθεια για τον Ελληνικό Πολιτισμό είχε παραγκωνισθεί επίμονα και παράξενα τα τελευταία χίλια χρόνια.

Έτσι κι άρχισε η φυλετική μισαλλοδοξία στη Δαλματία για τον οποιονδήποτε λαό ή εθνότητα που θα είχε κληρονομήσει οτιδήποτε απ’ τον Ελληνικό Πολιτισμό, έστω κι ένα ελληνικό όνομα απ’ την Ορθόδοξη Πίστη. Η προπαγάνδα κατά του δήθεν «ελληνικού σχίσματος» του έτους 1054, είχε πλέον προετοιμάσει εκείνους που είχαν την εξουσία, για να χρησιμοποιήσουν κάθε είδους τρόμου, εναντίων όσων θα δήλωναν ως Ορθόδοξοι, ειδικά κατά τον εικοστό αιώνα όπου θα γίνουν και οι γενοκτονίες αρκετών λαών.

Γενικό μέρος.

Οι Έλληνες στιγματίστηκαν στη Δαλματία ότι δήθεν ήταν η πρώτη αιτία των φυλετικών διώξεων. Αυτή η άποψη οδήγησε τους φασίστες να σκοτώσουν πάνω από ένα εκατομμύριο Ορθοδόξους κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περίπου 700.000 – 800.000 απ’ αυτούς θανατώθηκαν στα φρικτά στρατόπεδα, όπως στο Γιασένοβατς κι αλλού, σύμφωνα με τις παλιές ιστορικές μαρτυρίες, τα ημερολόγια και καταγραφές διακεκριμένων Κροατών και Συγγραφέων. Όλα συμφωνούν ότι γίνονταν για τη καταπολέμηση σε ότι θα προερχόταν απ’ τους δήθεν «πρωτόγονους και σχισματικούς Έλληνες».

Υπάρχουν αρκετά στοιχεία σε επιστημονικά έγγραφα της εποχής, κι ίσως είναι περιττό να τα θυμίσουμε, αλλά ας θυμίσουμε τον Juraj Strossmayer, ρ/καθολικό επίσκοπο του Τζάκοβο – Σλαβονίας, αναμορφωτή του 19ου αιώνα, συνιδρυτή της Γιουγκοσλαβικής Ακαδημίας των Επιστημών και των Τεχνών. Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991, και τη διεθνή αναγνώριση του Κράτους της Δημοκρατίας της Κροατίας - μαζί με τα εθνικά και ιστορικά εδάφη – αυτή η Ακαδημία μετονομάστηκε σε Κροατική Ακαδημία των Επιστημών και των Τεχνών. Ο επίσκοπος Strossmayer αμφισβήτησε το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας και ύπαρξης της Ορθόδοξης πίστης και ονόμασε ως «σχίσμα» την ύπαρξη των Ελλήνων Ορθοδόξων στη Δαλματία.

Με την ευκαιρία της ανάληψής του ως επισκόπου το έτος 1850, είπε, ότι: Η ρ/καθολική Εκκλησία είναι η αληθινή Εκκλησία του Χριστού και από μόνη της έχει την εξουσία του Χριστού, έχοντας το καθήκον να διδάξει την αληθινή πίστη του Χριστού και να τη διατηρήσει απ’ οποιαδήποτε εξαπάτηση και σχίσμα. Η Ορθοδοξία, ο Προτεσταντισμός και άλλες Αιρέσεις και Σχίσματα είναι προφανείς εξαπατήσεις, και δεν έχουν κανένα δικαίωμα να εμφανίζονται ως αληθινές Εκκλησίες του Χριστού. Η υπομονή ή ανεκτικότητα δεν πρέπει ουδέποτε να επεκταθούν προς εξαπάτηση, γιατί οι μάταιες κατασκευές του ανθρώπινου νου δεν πρέπει να αντικαταστήσουν τις αιώνιες αποφάσεις της σοφίας του Θεού.

Η στάση αυτή μελετήθηκε απ’ τον Ορθόδοξο Επίσκοπο της Δαλματίας, Nicodim Milas 1845-1915, ειδικό επιστήμονα στο κανονικό δίκαιο και το εκκλησιαστικό δίκαιο. Έγινε ο εκδότης της εφημερίδας «Istina» (Αλήθεια) με έδρα τη πόλη Ζάνταρ, ήταν επίτιμος συνεργάτης πανεπιστημιακών σχολών σε Ελλάδα, Ρωσία, Αυστρία, Ουγγαρία και Σερβία. Εξιχνίασε το πρόγραμμα των ρ/καθολικών εναντίον των Ελλήνων και των Σέρβων. Σημειώνει τα γεγονότα και τα αναλύει ιστορικά και νομικά στο βιβλίο του: «Τον 11ο αιώνα, η Ορθόδοξη Πίστη διατηρήθηκε μόνο στις Ελληνικές Παροικίες, στο Ζάνταρ, Σίμπενικ, Σπλίτ, Μακάρσκα», κ.λπ. Στη Μακάρσκα, εκτός απ’ τους Ορθόδοξους Έλληνες, υπήρχαν και οι Σέρβοι, οι οποίοι στην εποχή του ήταν πιο πολυάριθμοι απ’ τους Έλληνες.

Κατά τη περίοδο μετά απ’ τις Σταυροφορίες, η κατάσταση έγινε πιο δύσκολη για τους Ορθόδοξους Πιστούς στη Δαλματία. Ο Φανατισμός, ο οποίος στη Δύση εκτινάχθηκε κατά των Ορθοδόξων Ελλήνων της Ιταλίας και της Μεγάλης Ελλάδας και Σικελίας, μετά απ’ τη πρώτη Σταυροφορία, κι αμέσως, κατόπιν, μεταφέρθηκε και στη Δαλματία. Οι Έλληνες Ορθόδοξοι Πιστοί στο Σπλίτ δεν ήθελαν να υποταχθούν στους Λατίνους, ούτε ήθελαν να παραχωρήσουν τους ναούς τους με τα κτίρια σε αυτούς, για να εκλατινοποιηθούν και γίνουν ρ/καθολικοί.

Στις αρχές του 12ου αιώνα (1111 μ.Χ.), όταν συγκλήθηκε το ρ/καθολικό συμβούλιο στο Σπλίτ, το Συμβούλιο χαρακτήρισε ως αιρετική την Ορθόδοξη Πίστη και αποφάσισε ότι δεν θα μπορούσε τίποτα να γίνει ανεκτό σε ένα Κράτος που θα ήταν πιστό στο Πάπα ως Βικάριο του Χριστού στη Ρώμη. Σύμφωνα με αυτά, δόθηκε η διαταγή με την οποία διατάχθηκε το κλείσιμο όλων των εκκλησιαστικών χώρων που ήταν στη διοικητική δικαιοδοσία της Ουγγαρίας. Η διαταγή αφορούσε εκκλησιαστικούς χώρους όπου δεν θα ετηρείτω η Λατινική τελετή, και όπου δεν θα μνημονεύοταν το όνομα του Πάπα, αλλά θα μνημόνευαν το όνομα του δήθεν «αιρετικού Πατριάρχη της Κων/πολης».

Ήδη το 1112 μ.Χ., ο ναός του Αγίου Κυριακού στο Σπλίτ αφαιρέθηκε απ’ τους Έλληνες κτήτορες και δικαιούχους και τον μετέτρεψαν αναγκαστικά σε ρ/καθολικό ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Ιερώνυμο. Το ίδιο συνέβη λίγα χρόνια αργότερα και στους άλλους Ελληνικούς ναούς του Αγίου Αντωνίου και του Αγίου Στεφάνου στο Ζάνταρ. Όταν, τελικά, ο Ελληνικός λαός απελευθέρωσε τη πόλη της Κωνσταντινούπολης απ’ τη κατοχή μισού αιώνα απ’ τα στρατεύματα των Σταυροφόρων, τότε άρχισαν πάλι οι νέες διώξεις των Ελλήνων στη Δαλματία.

Από το έτος 1296: «Οι Ορθόδοξοι Έλληνες στο Σίμπενικ», γράφει ο Νικόδημος Μίλας: «αποτελούσαν την ισχυρότερη εκκλησιαστική παροικία τον χρόνο εκείνο και πραγματοποιούσαν τις συνάξεις τους στον ναό της Αγίας Παρασκευής. Όντας συνεχώς παρενοχλούμενοι από ρ/καθολικούς ιερείς, οι Έλληνες αποφάσισαν να ζητήσουν προστασία απ’ τη Κωνσταντινούπολη. Για το λόγο αυτό, ο Νικόλαος Γεωργιάδης, ένας άντρας με μεγάλη αρχοντική θέση στη πόλη Σίμπενικ, πήγε με δύο άλλους άντρες, στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης τον Ιωσήφ Α΄, και του εξήγησε όλες τους τις παρενοχλήσεις εκ μέρους του ρ/καθολικού κλήρου, ειδικότερα για τον επίσκοπο Τρόγκιρ, ο οποίος τους ανάγκαζε να στραφούν στον ρ/καθολικισμό και ήθελε να τους πάρει τα κτίρια των ναών τους. Μετά από αυτη την αναφορά, έγινε γνωστό ότι η Ελληνική παροικία στο Σίμπενικ αφέθηκε ελεύθερη και τελικά δεν τους πήραν το ναό.

Όμως, ο Ελληνικός ναός του Αγίου Πλάτωνα στο Ζάνταρ, κατασχέθηκε απ’ τους ρ/καθολικούς το έτος 1248. Λόγω αυτου οι Έλληνες του Ζάνταρ με μακροχρόνοιες αγωγές προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι τους είχαν αρπάξει το ναό τους παράνομα και ότι οι Έλληνες δεν σταμάτησαν ποτέ να ανήκουν στην Ορθόδοξη πίστη. Η δικαστηριακή διαμάχη και αγωγή διήρκεσε μέχρι το έτος 1280, όταν οι τοπικές Αρχές αποφάσισαν ότι οι Ορθόδοξοι Έλληνες δεν είχαν κανένα πλέον νόμιμο δικαίωμα να ασκήσουν αξίωση στο ναό, επειδή ήθελαν να τον διατηρήσουν ως «σχισματικό». Αυτό το κτίριο με το ναό της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είχε και συνοδευτικά βοηθητικά κτίσματα, όπου ζούσαν μερικές μοναχές, στη συνέχεια δωρήθηκε απ’ το λατίνο Δομινικανό Αρχιεπίσκοπο του Ζάνταρ Laurencijus Permander, στους συναδέλφους του, τους Δομινικανούς στο Ζάνταρ.

Έτσι οι Έλληνες Ορθόδοξοι πιστοί στο Ζάνταρ έμειναν από τότε δίχως βοηθητικά κτίσματα κι ούτε ναό. Ο Νικόδημος Μίλας μας άφησε έντονα τα γεγονότα για τη Δαλματία και καθίσταται πολύ προφανές για εμάς, το πώς έγινε η περιθωριοποίηση των Ελλήνων της Δαλματίας ως των αρχαιότερων κατοίκων αυτής. Πρώτα θα έπρεπε να δεχθούν να γίνουν φιλικά ρ/καθολικοί και έπειτα μέσω των μακροχρόνιων προσπαθειών οι ψυχές τους να δηλητηριάζονται σιγά σιγά, ώστε να μπερδεύουν το μίσος με την αγάπη για τους Έλληνες συμπολίτες τους που θα επέμεναν να μένουν στην Ορθόδοξη Πίστη τους.

Μετά απ’ αυτή τη μεθοδευμένη μετάλλαξη και κατά τη διάρκεια των αιώνων, δεν θα ήταν δύσκολο να πεισθούν όσοι Έλληνες θα είχαν μετατραπεί στο νου και στη πίστη, ότι δήθεν ανήκαν στο ευρύτερο Κροατικό έθνος. Αλλά είναι διδακτικότερο να μάθουμε περισσότερα απ’ τις παλιές πηγές και τα έγγραφα που συνέλεξε ο Νικόδημος Μίλας: «Οι Ορθόδοξοι στο Σπλίτ ήταν οι πιο εκτεθειμένοι στις επιθέσεις της ρ/καθολικής προπαγάνδας απ’ τους υπόλοιπους στη Δαλματία. Το τελευταίο κτίριο του ναού τους αυτό της Κοιμήσεως της Μητέρας του Θεού, τους το είχαν κατασχέσει ήδη απ’ το έτος 1185. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες στο Σπλίτ είχαν ένα ιερέα ονόματι Γεράσιμο, ένα άνθρωπο ακεραιότητας, ο οποίος τους καλούσε στο σπίτι του για συμπροσευχή, εφόσον τότε είχαν μείνει δίχως ναό και τους ενθάρρυνε να υπερασπιστούν και να παραμείνουν στην Ορθόδοξη πίστη.

Μετά απ’ αυτόν γίνεται λόγος για έναν άλλο ιερέα στο Σπλίτ τον Ιωσήφ, κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Κατόπιν το έτος 1248, ιερέας στο Σπλίτ ήταν ο Νικόλαος Καπούκης, απ’ τη Κέρκυρα, ένας μορφωμένος και δυναμικός άνθρωπος, ο οποίος συμφώνησε με τον Έλληνα ιερέα στο Σίμπενικ, τον Σεβαστιανό Μεμχιάδη, ένα τολμηρό άνθρωπο, πιστός στην Ορθόδοξη πίστη. Έτσι οι Ορθόδοξοι Έλληνες του Σπλίτ και του Σίμπενικ άρχισαν από κοινού να αντιμετωπίζουν τις επιθέσεις των ρ/καθολικών ιερέων υπερασπιζόμενοι τα δίκαιά τους.

Η αντίσταση αυτή στην τοπική ρ/καθολική Εκκλησία για την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας εξώθησε το Δαλματικό ρ/καθολικό κλήρο, ειδικά τους Φραγκισκανούς, να πάρουν αυστηρά μέτρα κατά των δήθεν «σχισματικών», με αποτέλεσμα οι Ορθόδοξοι ναοί στο Σίμπενικ και Σπλιτ να υποστούν κάποιες ζημιές. Τότε ιδρύθηκε και η ρ/καθολική Λατινική επισκοπή, με επικεφαλής τον επίσκοπο Μάρτιν εκ της τάξης των Φραγκισκανών. Το πρώτο του έργο ήταν η αρπαγή του Ορθόδοξου ναού της Αγίας Παρασκευής στο Σίμπενικ το έτος 1314. Όσοι Έλληνες θα συνέχιζαν να παραμένουν Ορθόδοξοι στο Σπλίτ θα ήταν θύματα διώξεων, καθώς και οι πολιτικές Διοικητικές Αρχές ήταν εναντίον τους, μάλιστα τους κατηγόρησαν ότι υποκινούσαν ανθρώπους να εξεγερθούν κατά των Αρχών.

Οι Αρχές αντιμετώπισαν τους Έλληνες με σκληρότητα, γιατί μετά απ’ αυτά δεν γίνεται καμία μνημόνευση σε ναό Ορθόδοξο στο Σπλιτ. Αποτέλεσμα των διώξεων ήταν πολλές οικογένειες Ελλήνων να μετακομίσουν απ’ το Σπλίτ και το αναφέρουμε ως ένα παράδειγμα εθνοκάθαρσης της Δαλματίας απ’ τους Ορθόδοξους Έλληνες. Ο Νικόδημος Μίλας στη μελέτη του, βρήκε περισσότερα στοιχεία για να το τεκμηριώσει: Ο ναός του Σίμπενικ που μνημονεύεται το έτος 1349 την εποχή του Σέρβου αυτοκράτορα Ντούσαν του Ισχυρού, να βρίσκεται σε επικοινωνία με τον ναό του Σκράντιν. Εκείνη την εποχή το Σκράντιν, ήταν Σερβική πόλη και η Ορθόδοξη πίστη αναγνωριζόταν ελεύθερα. Οι Έλληνες του Σίμπενικ, που δεν είχαν πλέον ούτε κτίρια ούτε ναό θα πήγαιναν στο Σκράντιν για να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία και οι ιερείς του Σκράντιν πήγαιναν στο Σίμπενικ για να βαφτίσουν τα Ορθόδοξα παιδιά των Ελλήνων και να προσευχηθούν για τους αρρώστους.

Ο Μίλας δεν μπόρεσε να μάθει για τη τύχη όλων των ελληνικών οικογενειών στη Δαλματία, αλλά με βάση αυτά που μας αναφέρει στο βιβλίο του, είναι προφανές ότι οι Έλληνες αγωνίστηκαν θερμά για τη παραμονή τους και ότι η εκδίωξή τους απ’ τη Δαλματία θα πρέπει να διήρκεσε για αρκετούς αιώνες, ώσπου τελικά τους εξαφάνισαν. Στη συνέχεια, κατά τον 20ο αιώνα απ’ την περιοχή θα εκδιωχθούν και οι Σέρβοι, με τη βούληση των μεγάλων δυνάμεων της Δύσης υπέρ της Κροατίας. Οι Σέρβοι, όπως και οι Έλληνες, εκδιώχθηκαν οριστικά ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής επίθεσης κατά των Σερβικών θέσεων και οικισμών απ’ το έτος 1995, με ισχυρή στρατιωτική βοήθεια που προήλθε απ’ τα στρατεύματα των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας.

Ειδικό μέρος.

Ο Nicodim Milas στη καταγραφή του βρίσκει Ορθόδοξους Έλληνες στη Δαλματία μέχρι το 14ο αιώνα να αγωνίζονται να επιβιώσουν ως εκπρόσωποι ενός λαού που κληροδότησε πολιτισμικά τόσο πολύ την Ευρώπη και το κόσμο: Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι λίγο αργότερα το έτος 1369, ένας Έλληνας Ορθόδοξος ιερέας με το όνομα Χαρίτων, μνημονεύεται να αφήνει το Σίμπενικ, για να αναλάβει τη διακονία του στο Ζαντάρ, όπου έμεινε μέχρι το έτος 1380 ή και αργότερα. Στους επόμενους δύο αιώνες οι ντόπιοι Έλληνες αντιστάθηκαν στη γενοκτονία και εθνοκάθαρσή τους με τη βοήθεια των τότε νεοφερμένων Ελλήνων, που είχαν δραπετεύσει απ’ τις ελληνικές περιοχές της Πελοποννήσου που είχαν σκλαβώσει οι Τούρκοι και έφθαναν και έθεταν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του Ενετικού στρατού.

Για χάρη των τότε Κρατικών συμφερόντων και την υπεράσπισή των κατά της Τουρκίας, οι τοπικές αρχές της Δαλματίας και οι ρ/καθολικοί ιερείς εμφανίστηκαν αρκετά επιεικείς απέναντι στους νεοφερμένους Έλληνες. Επειδή υπήρχαν πολλοί Έλληνες απ’ τη Δαλματία σε αυτά τα πολεμικά πλοία των Ενετών και στις οχυρώσεις της γης, πρωτοστατούσαν ελευθερώνοντας τα εδάφη της Ενετίας που τα είχαν καταλάβει πριν οι Τούρκοι. Οι παλιοί και νέοι Έλληνες της Δαλματίας ήταν τότε το στρατιωτικό προπύργιο που προστάτευε την Ενετική Δημοκρατία. Οι Έλληνες ναυτικοί ήταν η ραχοκοκαλιά του βενετσιάνικου ναυτικού, το οποίο έφερε τη βενετική κυριαρχία στη μεσόγειο θάλασσα και στις ακτές της νότιας Ελλάδας, της Αλβανίας, της Δαλματίας και στα νησιά του Αιγαίου, τη Ρόδο και τη Κύπρο, του Ιονίου, της Αδριατικής και όλης της Μεσογείου.

Ο Μίλας συνέλεξε τα πολύτιμα ιστορικά στοιχεία: Θα μπορούσε να ειπωθεί για τους Έλληνες ότι κατά την ενετική στρατιωτική τους θητεία συμμετείχαν απ’ τις πρώτες συγκρούσεις κατά των Τούρκων στη Δαλματία, ήδη απ’ το τέλος του 15ου αιώνα. Λίγο αργότερα επίσημα πλέον ιδρύθηκαν οι ελληνικές στρατιωτικές μονάδες στη Δαλματία, με το όνομα: «Στρατιές» ή «Στρατιά». Η παλαιότερη γνωστή Στρατιά ήταν της Δαλματίας, κι ήταν η γνωστή Στρατιά, του Σίμπενικ. Οι Έλληνες Στρατιώτες  αιτήθηκαν το έτος 1511, να κτίσουν το δικό τους ναό για τους Ορθόδοξους στρατιώτες της Ενετικής Δημοκρατίας. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες της Ενετίας που ως έμποροι ήταν αρκετά πλούσιοι και πολυάριθμοι, είχαν χρήματα να καλύψουν κι αυτό το κόστος, όμως οι Έλληνες της Δαλματίας λόγω των συνεχών διώξεων, δεν ήταν ούτε πολλοί σε αριθμό, ούτε πολύ εύποροι, για να κτίσουν και πάλι ένα νέο ναό.

Για το λόγο αυτό περί το έτος 1547 στράφηκαν για βοήθεια στο Πρίγκιπα του Σίμπενικ τον Πέταρ Ναβάγκερ, που συμπαθούσε τους Έλληνες Στρατιώτες της Ενετίας. Σε αυτό, αντιτάχθηκε ο ρ/καθολικός επίσκοπος Ιβάν Λούτσιτς κι όταν πέθανε το έτος 1557, οι Έλληνες του Σίμπενικ πλησίασαν πάλι τον νέο πρίγκιπα Νικόλαο Νταντόλα, με το αίτημα να τους επιτρέψουν να χρησιμοποιούν ένα λατινικό ναό για τα ορθόδοξα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Επίσκοπος του Σίμπενικ εκείνη την εποχή ήταν ο Ιερώνυμος Σαρνιόν, που ξεσηκώθηκε κατά των Ελλήνων Ορθοδόξων του Σίμπενικ, αποκαλώντας τους ως «κολασμένους αιρετικούς» κι ως «άπιστους υπαλλήλους». Μάλιστα με γραπτό υπόμνημα προς την Ενετική Κυβέρνηση, έγραφε επισημαίνοντας ότι δεν θα τους άφηνε ποτέ να έχουν ναό.

Ευτυχώς, που τότε η κρατούσα άποψη στη Βενετία για τους Έλληνες Ορθόδοξους ήταν εντελώς διαφορετική απ’ εκείνη του Ζάνταρ και του Σίμπενικ. Στις 17 Μαρτίου έτους 1569, η Σενάτ - Γερουσία αποφάσισε ότι ο υπερβολικά ενθουσιώδης επίσκοπος Σαρνιόν θα έπρεπε να δώσει στους Ορθόδοξους να χρησιμοποιούν ένα ρ/καθολικό ναό στο Σίμπενικ. Αυτός ήταν ο μικρός ναός του Αγίου Ιουλιανού και ως υπεύθυνος ορίστηκε ο ιερέας Τζόρτζε Σίσγκοριτς. Την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου το έτος 1569 ο ναός εγκαινιάστηκε, κι η πρώτη Ορθόδοξη Θεία Λειτουργία τελέστηκε απ’ τον Έλληνα ιερέα Ραφαήλ Ζυγάρα.

Για δυόμισι αιώνες αυτός ο μικρός ναός ήταν το ιερό καταφύγιο για τους Ορθόδοξους Έλληνες του Σίμπενικ. Κι όπως μας λέγει ο Νικόδημος Μίλας τον 12ο αιώνα υπήρχε υπερμεγέθης αριθμός Ελλήνων σε όλες τις πόλεις της Δαλματίας, αλλά αργότερα στο Σίμπενικ κατά τον 16ο αιώνα οι λίγοι Έλληνες που υπήρχαν δεν μπόρεσαν να συλλέξουν επαρκή χρήματα για τη κατασκευή ενός Ορθόδοξου ναού, ο οποίος είχε λάβει έγκριση να γίνει απ’ τη Κυβέρνηση της Ενετικής Δημοκρατίας. Προφανώς η διαχρονική μέσω των αιώνων γενοκτονία και εθνοκάθαρση των Ελλήνων όπως θα λέγαμε σήμερα με τη σύγχρονη ορολογία, επιτεύχθηκε με μία επιτυχία απ’ τους τοπικούς φεουδαρχικούς Λόρδους της Δαλματίας και τους συναδέλφους τους υπηκόους με μανδύες της ρ/καθολικής εκκλησίας.

Παρότι η διπλωματία και πολιτική της Κυβέρνησης της Ενετικής Δημοκρατίας ήταν ευγενέστατη στους Έλληνες της Δαλματίας, τα αποτελέσματά της για τους Έλληνες ήταν ελάχιστα. Οι ρ/καθολικοί κάτοικοι του Σίμπενικ ήταν επίμονοι με μίσος, κι αυτή η συμπεριφορά υποχωρούσε μόνο σε περιόδους των ενόπλων συγκρούσεων των Ελλήνων στρατιωτών της Δαλματίας με το τουρκικό στρατό. Άφηναν τους Έλληνες Στρατιώτες της Ενετικής Δημοκρατίας να πεθάνουν πρώτοι αυτοί στη θέση τους, υπερασπιζόμενοι την ελευθερία τους. Εκείνη την εποχή οι Έλληνες του Ζάνταρ αντιστέκονταν στις τοπικές Δημοτικές Αρχές για τα ανθρώπινα δίκαιά τους.

Όπου είχαν τη πλειοψηφία οι Έλληνες κι έβλεπαν ότι θα μπορούσαν να βασιστούν στη δική τους δύναμη δηλ. των Ελλήνων Στρατιωτών της Δαλματίας και των γενναίων αξιωματικών τους, τότε οι Διοικητικές Αρχές του Ζάνταρ όπως φάνηκε τελικά έδωσαν στην Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία τον ναό του Αγίου Ηλία. Κι ο ναός ετοιμάστηκε για θρησκευτικές τελετές στις 6 Μαρτίου έτους 1549. Η πρώτη Θεία Λειτουργία τελέσθηκε απ’ τον Έλληνα ιερέα Ματθαίο Μαυρίκη. Ο ναός δεν ήταν αρκετά μεγάλος για να φιλοξενήσει όλους τους πιστούς, έτσι οι Έλληνες Στρατιώτες της Ενετίας στη Δαλματία ζήτησαν και τους δόθηκε επιπλέον ένας κήπος υπαίθριος για περισσότερο χώρο.

Από το έτος 1563 στο χώρο αυτό το κτίριο του ναού διευρύνθηκε, αλλά πάλι η θρησκευτική τους ελευθερία δεν κράτησε και για πολύ. Λίγα χρόνια αργότερα, οι τοπικές ίντριγκες με τους ρ/καθολικούς ιερείς άρχισαν να κάνουν τη ζωή των Ελλήνων Ορθόδοξων μία πίκρα που τους εμπόδιζε σε όλη τους τη ζωή, σύμφωνα με τα έγγραφα που μας αναφέρει ο Μίλας. Την εποχή εκείνη του 16ου αιώνα, αρκετές Ελληνικές οικογένειες με ιερείς ήρθαν απ’ τη Κύπρο στη Δαλματία, όπου βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις φοβερές καταστάσεις στο Ζαντάρ και στο Σίμπενικ:

Αρκετοί Έλληνες μετοίκησαν από τη Κύπρο κι άλλα νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους και κατέφυγαν σε πολλά μέρη στην ακτή της Αδριατικής. Στις αρχές του έτους 1580, περίπου πενήντα ελληνικές οικογένειες μετακόμισαν απ’ τη Κύπρο, στη Πόλα (αρχαία Πόλις ή Πούλα) με τον επίσκοπό τους ονόματι Γαβριήλ. Απ’ τη Πόλα, ο επίσκοπος Γαβριήλ πήγε στο Ζαντάρ για να επισκεφτεί την εκεί Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και τους βρήκε σε θλιβερή κατάσταση. Ένα χρόνο πριν ένα ρ/καθολικό ιερό είχε χτιστεί στην Εκκλησία τους. Ο επίσκοπος Γαβριήλ βρήκε παρόμοια κατάσταση και στο Σίμπενικ, οπότε υποσχέθηκε στους Έλληνες Ορθόδοξους ότι θα υποβάλει «Καταγγελία» στις Αρχές της Βενετίας, εναντίον του τοπικού ρ/καθολικού κλήρου.

Μετά απ’ τη διαμεσολάβηση του Επισκόπου Γαβριήλ η ζωή των Ελλήνων Ορθόδοξων στη Δαλματία έγινε λίγο ευκολότερη, αλλά η Ενετική Δημοκρατία, σύντομα, ψήφισε ένα νέο νόμο, σύμφωνα με τον οποίο, όλα τα παιδιά που γεννήθηκαν απ’ τους μικτούς γάμους, θα έπρεπε να δεχθούν τη ρ/καθολική πίστη. Αργότερα, οι Ελληνικοί Ορθόδοξοι ναοί θα γίνουν ρ/καθολικοί στο Σίμπενικ, όπως ακριβώς και στο Ζάνταρ. Ο Μίλας, μας περιέγραψε, τις νέες εξελίξεις στο Σίμπενικ, ότι: Ο ρ/καθολικός κλήρος πάσχιζε να κάνει ρ/καθολικούς τους Ορθόδοξους στο Σίμπενικ. Αψηφώντας, τη κυβερνητική διαταγή του έτους 1582, ότι κανείς δεν πρέπει να ενοχλεί τους Έλληνες Ορθόδοξους του Σίμπενικ και αλλού. Οι ρ/καθολικοί ιερείς συνέχισαν να πολεμούν τους Έλληνες Ορθόδοξους και να τους εμποδίζουν να διεξάγουν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Μάταιες ήταν και οι ενστάσεις ενώπιον των Αρχών, οι οποίες εμφανίζονταν ανίσχυρες να τους προστατέψουν.

Παρά τη κυριαρχία των Ενετών και των Αυστριακών, οι Διοικητικές Αρχές της Δαλματίας ξόδευαν όλη τους την ενέργεια ενάντια στον Ελληνικό πληθυσμό της γειτονιάς τους, αντί να αγωνίζονται για την ελευθερία τους και για το καλό στο Κράτος τους. Οι διανοούμενοι της Δαλματίας βρέθηκαν στη πρώτη γραμμή διαμάχης αυτών των κακών προσπαθειών, επηρεάζοντας περισσότερο επικίνδυνα τους συμπολίτες τους. Όπως τελικά εξελίχθηκε, δημιουργήθηκε ένα αθεράπευτο φυλετικό μίσος. Οι Έλληνες πέρα από στρατιωτικοί ήταν και πετυχημένοι έμποροι, ναυτικοί και οικογενειάρχες με ήθος, πράγμα που υποκίνησε κάποιο φθόνο μέσα στις μικρές γειτονιές.

Θα φέρουμε ως παράδειγμα μια δήλωση του ρ/καθολικού Γιούραϊ Κρίζανιτς (1617 - 1683), που διέδωσε την ιδέα ότι η Ανατολή πρέπει να υποταχθεί στη Δύση και ότι όλοι οι Ορθόδοξοι πιστοί, θα πρέπει να μεταστραφούν στη Ρωμαιοκαθολική πίστη ή να έρθουν σε συνένωση με τη ρ/καθολική Εκκλησία - έτσι ώστε αυτοί οι πιστοί να μπορούν να αναγνωρίσουν το Πάπα ως θρησκευτικό ηγέτη τους. Κατηγόρησε τους Έλληνες για τη διαίρεση της Χριστιανικής Εκκλησίας (1054) και διέδωσε την ιδέα ότι οι Έλληνες είχαν δημιουργήσει την Ορθοδοξία ως σκλαβιά, στην οποία δήθεν είχαν δέσει τους Σέρβους Σλάβους!

Απ’ τον επόμενο 18ο αιώνα θα δούμε ότι οι ντόπιοι διανοούμενοι συνέχιζαν να ταπεινώνουν τους Έλληνες. Έτσι, ο ρ/καθολικός Επίσκοπος Ζάνταρ ο Βίνκο Ζμαγιέβιτς, στο βιβλίο του: Ogledalo Istine (Kαθρέφτης Aληθείας), δήλωνε με έντονο μίσος για τους Έλληνες: Η σχισματική Ελληνική πίστη δεν θα γίνει ποτέ ανεκτή στη Δαλματία. Στη Δαλματία του 16ο αιώνα, οι Έλληνες «Στρατιώτες», τέθηκαν υποχρεωτικά στη πνευματική δικαιοδοσία της μνημόνευσης του Λατίνου επισκόπου και τους επιτρεπόταν να διεξάγουν τις θρησκευτικές τελετές τους με την Ελληνική ιεροτελεστία, σαν Ουνίτες. Έτσι επέζησαν στη Δαλματία ως Έλληνες Ουνίτες μέχρι τη πτώση της Ενετικής Δημοκρατίας και τη πτώση της Δαλματίας στα Τουρκικά χέρια. Τότε, με τις ηρωϊκές τους μάχες για ελευθερία ενάντια στους Τούρκους τους παραχωρήθηκαν και κάποια κρατικά δικαιώματα και είδη κρατικής παραχώρησης, παρότι οι τοπικές Δημοτικές Αρχές αντιτάχθηκαν σθεναρά.

Αυτό φαίνεται και σε μία επιστολή που έστειλε ο Καρδινάλιος Γιούραϊ Κόλαριτς πρός τον Αυστριακό Αυτοκράτορα Ιωσήφ, υπενθυμίζοντάς του τη παλιά Σερβική επιλογή υπέρ της Ορθοδοξίας που έλαβαν απ’ τους Έλληνες διπλωμάτες και ιεραποστόλους Κύριλλο και Μεθόδιο, και σημειώνει κατά το έτος 1706: «Οι Σέρβοι νομίζουν ότι τα προνόμιά τους, τους επιτρέπουν όχι μόνο να είναι Χριστιανοί, αλλά να μπορούν να επιμένουν ως χωρισμένοι απ’ τη ρ/καθολική Εκκλησία. Αλλά δεν πρέπει να τους επιτραπεί αυτό». Έτσι, οι Έλληνες και οι Σέρβοι άρχισαν να ενώνονται περισσότερο από τότε για τα Ορθόδοξα δικαιώματά τους, σε όποια περιοχή της Δαλματίας κι αν ζούσαν μαζί και οι δύο θα αρνούνταν τη Παπική εξουσία.

Ήδη αναφέραμε ότι πολλοί Έλληνες πήγαν στη Δαλματία και την Ίστρια, αλλά μετά από λίγες δεκαετίες δυστυχώς έφυγαν και δεν μνημονεύονται κατόπιν ως καθαροί πληθυσμοί ελληνικοί στο έδαφος της Ίστρια. Όσοι έμειναν, έμειναν λόγω των μεικτών γάμων. Τότε οι Ορθόδοξοι Σέρβοι αγόρασαν τα σπίτια των Ελλήνων σε χαμηλές τιμές ή και σχεδόν δωρεάν και οι Σέρβοι παρέμειναν κι έγιναν ο κυρίαρχος πληθυσμός σε αυτή τη περιοχή απ’ το 17ο αιώνα, όπως ακριβώς ήταν πριν οι Έλληνες. Διασώθηκε επιστολή του ρ/καθολικού επισκόπου του Ζάγκρεμπ, του Μπένεντικτ Βίνκοβιτς, που έστειλε στους επικεφαλής της Εκκλησίας της Ρώμης και τους ενημέρωνε για τα τοπικά ζητήματα, τονίζοντας ότι «εφόσον έπαυσε η κυριαρχία των Ενετών, θα πρέπει κάθε πιστό τέκνο της Ρώμης, να αποφεύγει οποιαδήποτε επικοινωνία μαζί τους», δηλ. με τους Ορθόδοξους της Δαλματίας.

Αυτή η πρόταση διαδόθηκε και στα σχολεία, κι από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, κι η προπαγάνδα ήταν αρκετή για να προκαλέσει ρατσισμό και φυλετικό μίσος, για τους λίγους πλέον Έλληνες και τους πολλούς τότε Σέρβους της Δαλματίας. Ο Ζμάϊεβιτς, με πολύ ρατσιστική εμπάθεια διατύπωνε τις ιδέες του, όπως ήδη είπαμε, κι αυτά επαναλήφθηκαν απ’ τον επίσκοπο, Juraj Strossmayer, στο Τζάκοβο της Σλοβενίας κατά τον 19ο αιώνα. Έχουμε ήδη αναπτύξει ότι οι Έλληνες αποτελούσαν τη πρώτη γραμμή των «Στρατευμάτων» της Ενετίας κατά των Τούρκων και παρά τον κίνδυνο της ζωής τους, ακόμη ούτε τότε δεν τους εξασφάλισαν τις συνταγματικές και δίκαιες πολιτικές και θρησκευτικές ελευθερίες.

Έλληνες και Σέρβοι της Δαλματίας αναγκάστηκαν διαρκώς και σκληρά να αγωνίζονται για την εθνική και θρησκευτική τους ταυτότητα, είτε στη Βενετία, είτε στην Αυστρία ή στην Ουγγαρία. Οι τοπικές Δημοτικές Αρχές δεν ήταν ευγνώμονες, ούτε που σκοτώθηκαν για να υπερασπιστούν τα εδάφη τους. Ακόμα κι όταν οι Αυστριακοί ενίοτε θα ήθελαν να ξεπληρώσουν το χρέος τους, για τις θυσίες τους, οι ρ/καθολικοί θα αντιδρούσαν ονομάζοντάς τους ως σχισματικούς. Ο Ζμάγιεβιτς τα κατέγραψε αυτά απ’ το έτος 1723. Eίναι προφανές ότι οι Έλληνες ως παρουσία ενοχλούσαν τις τοπικές Αρχές κι ήθελαν να τους ξεφορτωθούν, κι έψαχναν αιτίες. Την ίδια περίπου χρονική στιγμή πολλοί Σέρβοι κατέφταναν στη Δαλματία απ’ τις Τουρκικές υπόδουλες επαρχίες.

Οι Σέρβοι, δεν ήθελαν επ’ ουδενί να υποταχθούν στην εξουσία των Λατίνων επισκόπων, γι’ αυτό το λόγο, η Βενετική Γερουσία θα έπρεπε με νόμο να τους εξαναγκάσει. Ο Αρχιεπίσκοπος Ζμάγιεβιτς, γράφει : «κάθε αληθινό τέκνο της Εκκλησίας της Ρώμης θα έπρεπε να μείνει μακριά, απ’ αυτούς τους επαναστατικούς ανθρώπους», κι ότι η μεταβολή τους και ο προσηλυτισμός προς το ρ/καθολικισμό βρισκόταν μεθοδικά επί της διαδικασίας. Σε γράμμα του ο Βίνκοβιτς, έκανε λόγο για τη τύχη και των Ελλήνων της Δαλματίας.

Αλλά δεδομένου ότι οι Έλληνες είχαν πλέον συγγενείς που ζούσαν και σε άλλες Ευρωπαϊκές Χώρες, σιγά σιγά άρχισαν να εγκαταλείπουν αυτή την αντιδημοκρατική περιοχή της Δαλματίας και μόνο ένας μικρός αριθμός από αυτούς θα παραμείνει τελικά, λόγω των μεικτών γάμων για να εξομοιωθεί αργότερα αναγκαστικά. O Βασιλιάς Φερδινάνδος o Β’, αυτοκράτορας των Ρωμαίων, και Βασιλιάς της Ουγγαρίας και της Σλαβονίας, ίδρυσε μια νέα Επισκοπή, στο Βασίλειο της Σλαβονίας, για τους Έλληνες κατοίκους τους «σχισματικούς» όπως τους ονόμαζαν, οι οποίοι τηρούσαν τα Ελληνικά έθιμα. Έθεσε την εν λόγω επισκοπή στην ευθύνη ενός ηγεμονικού Σέρβου κληρικού με το όνομα Μάξιμος Πέτροβιτς (επισκόπου), ο οποίος εφάρμοζε το Ελληνικό Ορθόδοξο Τυπικό.

Tο ίδιο συνέβη και στην Ίστρα, στη Πίβκα, στο Καρστ και Πλίτβιτσκα Γιεζέρα, όπως επίσης και στη Σένι, στη Λίκα, στη Ντράγκα Βινόντολσκα, εκεί όπου Έλληνες και Σέρβοι είχαν παρουσία και σιγά σιγά έφυγαν ή εγκατέλειψαν τα Ορθόδοξα Ελληνικά έθιμα. Καθώς και στη πόλη Ζάγκρεμπ, όπως αυτό που συνέβη στις 2.3.1639, δηλ. να στείλει έκθεση προς το Υψηλό Βασίλειο ο υπάκουος Βενέδικτος Βίνκοβιτς επίσκοπος Ζάγκρεμπ. Τριακόσια χρόνια μετά απ’ αυτή την έκθεση του ρ/καθολικού αξιωματούχου Βίνκοβιτς, κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να ζήσει στη γη αυτή, εάν δεν θα ήταν ρ/καθολικός. Αυτή η πραγματικότητα γιγαντώθηκε στο Ζάγκρεμπ το έτος 1941 ολοκληρωτικά απ’ τον Dionizije Jurcev το προσωπικό ιερέα του Δρ. Ante Pavelic προέδρου του Κροατικού Φασιστικού Κράτους (1941–1945).

Σε μια τέτοια ευκαιρία όμοια μίλησε και ο Jurcev ενώπιον των Σέρβων που δεν είχαν μεταστραφεί στη ρ/καθολική πίστη. Τα χρήματα και τα κοσμήματά τους τα έπαιρναν κι αυτά με τη βία. Αρκετοί θα έμεναν στους δρόμους τραυματίες ή νεκροί. Ενώ όλα αυτά συνέβαιναν, έγραψε δημοσιογράφος του Ζάγκρεμπ, ο Κωνσταντίνος Μπραντάρεβιτς, ότι οι τελάληδες κινούνταν στους δρόμους του Ζάγκρεμπ και ανακοίνωναν ότι είχε απαγορευτεί να αγοράζουν πράγματα απ’ τους Ορθόδοξους Έλληνες εμπόρους, τονίζοντας: Οι Σέρβοι είναι αδαείς βυζαντινοί της Ελληνικής πίστης, που είναι ένα Τίποτα.

Ο Henrik August Anel ένας νορβηγός δημοσιογράφος, γράφει για τους Σέρβους το έτος 1913: Όσο για μένα, άφησα τους Σέρβους γεμάτος θαυμασμό για τους ιπποτικούς και διακριτικούς τρόπους με τους οποίους οι Αρχές τους, τόσο οι πολιτικοί όσο και οι στρατιωτικοί, διεξήγαγαν, στις κατακτημένες περιοχές την απελευθέρωση της Σερβίας απ’ τη Τουρκική κατοχή. Στο Κοτσάνι, είδα εκατοντάδες μουσουλμάνες χήρες Τουρκάλες και Βουλγάρες, με τα παιδιά τους να λαμβάνουν καθημερινά μερίδες αλεύρι και καυσόξυλα. Αυτά δεν είναι αρκετά συνηθισμένα σε τέτοια κατάσταση να γίνονται απ’ άλλους λαούς, που καυχώνται ότι βρίσκονται σε πολύ υψηλότερο πολιτιστικό επίπεδο από τους Σέρβους.

Μπορώ με άνεση να συμπεράνω, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, ότι, λόγω της φασιστικής τρομοκρατίας η πλειοψηφία των Ελλήνων κατέφυγε σε άλλες Ελληνικές παροικίες στα Ευρωπαϊκά εδάφη εκτός Κροατίας. Φυσικά, κάποιοι απ’ αυτούς έγιναν ρ/καθολικοί στη Δαλματία και χάθηκαν. Οι Σέρβοι δεν βρέθηκαν σε καλύτερη θέση όταν οι Διοικητικές Αρχές της Δαλματίας είχαν πλέον απαλλαγεί απ’ τους Έλληνες. Τότε οι διανοούμενοι στράφηκαν με αγριότητα και στους Σέρβους και ότι είχαν κληρονομήσει απ’ το λαμπρό ελληνικό πολιτισμό, ακόμη κι όταν δεν υπήρχαν κοινωνικές διαταραχές, εξεγέρσεις, εμφύλιοι, ή διαμάχες. Μάλιστα είχαν βρει ένα τρόπο να διώκουν τους Σέρβους όπως πριν τους Έλληνες, επειδή υπήρξαν μαθητές των ελλήνων διδασκάλων. Ακόμη και σε καιρό ειρήνης, όταν η γη τους, ήταν διοικητικά υποκείμενη επαρχία και μέρος της Αυστρίας.

Απ’ το έτος 1902 στο Ζάγκρεμπ δημιουργήθηκαν διαμάχες κατά όλων των Ορθόδοξων πιστών. Τα εμπορικά καταστήματα των Ορθοδόξων και ειδικότερα των δύο επιφανών Ελλήνων κατεδαφίστηκαν ή λεηλατήθηκαν τα αγαθά τους και οι Τράπεζές τους. Άνθρωποι ξυλοκοπήθηκαν μέσα στα σπίτια τους και μέσα στα καταστήματά τους, στους χώρους της εργασίας τους και στους δρόμους. Τους αφαίρεσαν ρούχα και παπούτσια, υπό την απειλή της σφαγής των φασιστικών συνθημάτων: Κανείς (Ορθόδοξος) δεν μπορεί να ζήσει σε αυτήν τη χώρα, γιατί αυτή είναι κροατική γη. Όσο για εκείνους που δεν θέλουν να βαφτιστούν (ρ/καθολικοί), ξέρουμε πού να τους πάμε.

Ορισμένες περιοχές καθαρίστηκαν απ’ το μικρότερο παιδί έως τους γεροντότερους, δεν είναι αμαρτία έλεγαν, σήμερα να σκοτώσω αυτόν που δεν δέχεται το τρόπο του κινήματός μας δηλ. των Ουστάσι. Έτσι τελικά δεν έμειναν ούτε Έλληνες ούτε Σέρβοι στη Πούλα, στη Δαλματία και σε άλλα εδάφη. Λαμβάνοντας υπόψη τη πολιτική των Κρατικών αξιωματούχων είναι θαύμα το πώς έως σήμερα έχουν μείνει ζωντανοί κάποιοι. Η πολιτική εθνοκάθαρσης αυτή εφαρμόστηκε σε Έλληνες που ζούσαν σε μεγάλο αριθμό στην Ίστρα και τη Δαλματία και έτσι δεν είναι περίεργο που δεν ζουν πλέον εκεί σήμερα. Γιατί κανένας μελετητής δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με την «εξαφάνιση» των Ελλήνων απ’ την ανατολική ακτή της Αδριατικής Θάλασσας; Γιατί κανείς άραγε δεν έχει διερευνήσει τους λόγους για τους οποίους οι διανοούμενοι και οι πολιτικοί αντιστάθηκαν τόσο σκληρά σε οτιδήποτε προερχόταν απ’ τον Έλληνα; Γιατί οι Διοικητικές Αρχές απέδωσαν λανθασμένα χαρακτηριστικά σε όλα αυτά;

Το κράτος και ο κλήρος χρησιμοποίησαν φασιστικές συνθήκες για να θέσουν το τέρμα του Ορθόδοξου πληθυσμού, με θάνατο ή απέλαση ή μεταστροφή στην ρ/καθολική πίστη. Μια φασιστική πολιτική που στράφηκε εναντίον των μελών ενός συλλεκτικού έθνους. Όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε, οι εγκληματίες πολέμου δικάστηκαν στη Νυρεμβέργη και αλλού στην Ευρώπη. Ένα νέο όραμα εμφανίζεται στο μέλλον, στιγματίζοντας τη φασιστική Γερμανία και όλους τους φασιστικούς οπαδούς της. Ωστόσο, τα τρομερά εγκλήματα που διαπράχθηκαν δεν ελέγχθηκαν. Ούτε εναντίον των Σέρβων ή των Εβραίων ή των Τσιγγάνων και των λιγότερων Ελλήνων που τότε είχαν παραμείνει λόγω των μεικτών γάμων ή εμπορικών δραστηριοτήτων. Κάποιοι συνέχισαν τη προπαγάνδα εναντίον Σέρβων και Ελλήνων ώστε να τους φοβίσουν να δημοσιοποιήσουν στοιχεία στο Τύπο ή σε βιβλία.

Τα σερβικά χαρακτηριστικά είχαν ανώτερα στοιχεία, παρότι τα ονόμαζαν ως κατώτερα, επειδή οι Σέρβοι ήταν υπό την επιρροή του Ελληνικού πολιτισμού, ενώ αυτοί είχαν λάβει τη δήθεν δυτικοευρωπαϊκή επιρροή, λέγοντας: «υπό την επήρεια της Δυτικής Εκκλησίας και των λαών της Δυτικής Ευρώπης, με τους οποίους ζούσαν σε ενότητα και σε μια γεωπολιτική γειτονιά και κοινωνία οι Κροάτες ανέπτυξαν συνεχώς τον πολιτισμό στο δυτικό πνεύμα και έτσι έγιναν λαός του δυτικού Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αλλά ο Γάλλος ιστορικός, Charles Saint Yobos, περιέγραψε το πόσο πολύ η μεσαιωνική Δύση υστερούσε απ’ τους Έλληνες στο πολιτισμό: Οκτακόσια χρόνια μετά την πτώση της Ρώμης, δεν υπήρξε ανεξάρτητη λογοτεχνία στην Ευρώπη. Η γλώσσα γραφής τους ήταν η Λατινική και δεν δημιουργήθηκε ούτε ένα πρωτότυπο έργο. Μόνο τους Λατίνους συγγραφείς εμιμούντο!

Με τη περιρρέουσα κατάσταση αυτή, κάποιοι έλληνες διπλωμάτες αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα με αυτές τις απόψεις και στο χώρο της υπηρεσιακής διπλωματίας. Εάν τα πράγματα δεν θα ήταν έτσι οι ιστορικοί δεν θα τα είχαν καταγράψει όπως κι ο καθηγητής Ντραγκούτιν Παβλίτσεβιτς: «Εκείνη την εποχή το 812 μ.Χ., πιθανότατα υπήρχε ένα δύσκολο σύνορο μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής, όπως έγινε το 395 μ.Χ., κατά μήκος της «Drina», αλλά μερικές βυζαντινές πόλεις και νησιά (που πιθανόν εννοεί αυτά τα αρχαιοελληνικά στη Δαλματία) είχαν μείνει έξω απ’ τα δυτικά σύνορα, τα οποία είχαν μια μακροχρόνια αρνητική επίδραση στη περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών σχέσεων στα κροατικά εδάφη».

Επίλογος.

Το διαχρονικό Ολοκαύτωμα πρώτα σε Έλληνες και κατόπιν σε Σέρβους στη περιοχή της Δαλματίας αποτελεί μια διαχρονική εθνοκάθαρση. Έλληνες και Σέρβοι στη Δαλματία γνώρισαν το διαχρονικό διωγμό ώστε τελικά να την εγκαταλείψουν. Αυτές οι αρχαίες παροικίες ήταν πολυάριθμες και πολύ δημιουργικές και η νομική, ηθική και ιστορική μνήμη δεν δικαιολογεί τη λήθη τους, γι’ αυτό και την παρουσιάζουμε. Ο ελληνισμός στην παραθαλασσία και σ’ όλη την Ίστρα κι αλλού ήταν ένας ιδιαίτερος ευρωπαϊκός οικονομικός, πολιτιστικός παράγοντας προόδου και ήταν ένα πνευματικό εμπόδιο στη προέλαση του φασισμού. Ο διωγμός κατά του ελληνικού πνεύματος που ταξινόμησε τους επιστημονικούς κλάδους και η αλήθεια για τον ελληνικό πολιτισμό είχε παραγκωνισθεί επίμονα και παράξενα τα τελευταία χίλια χρόνια στη Δαλματία. Η φυλετική μισαλλοδοξία στη Δαλματία για τον οποιονδήποτε λαό ή εθνότητα που θα είχε κληρονομήσει οτιδήποτε απ’ τον ελληνικό πολιτισμό, έστω κι ένα ελληνικό όνομα απ’ την Ορθόδοξη Πίστη, ήταν αιτία διωγμών και για τους Σέρβους. Έλληνες και κατόπιν Σέρβοι στιγματίστηκαν στη Δαλματία ότι δήθεν ήταν η πρώτη αιτία των φυλετικών διώξεων. Αυτή η εσφαλμένη άποψη οδήγησε τους φασίστες να σκοτώσουν πάνω από ένα εκατομμύριο θύματα και ορθοδόξους πιστούς κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στα φρικτά στρατόπεδα, όπως στο Γιασένοβατς κι αλλού, σύμφωνα με τις παλιές ιστορικές μαρτυρίες, τα ημερολόγια και τις καταγραφές συγγραφέων. Μία πραγματικότητα που ποτέ δεν θα πρέπει να ξανά επιτρέψει η ευρωπαϊκή πολιτισμένη ανθρωπότητα να ξανά συμβεί σε οποιονδήποτε λαό και χώρο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία. Hofschroer Peter, Waterloo 1815: Quatre Bras: Quatre Bras. Pen and Sword, 2005. (About Dubislaw Otto von Pirch, 1829). Durant Will, The Story of Civilization, The Story of Civilization (1935–1975), by husband and wife Will and Ariel Durant, is an 11-volume set of books covering both Eastern and Western civilizations for the general reader, with a particular emphasis on European (Western) history. The series was written over a span of four decades. Look “Historian Will Durant Dies; Author of ‘Civilization’ Series. The New York Times. United Press International. 9 Nov 1981. Retrieved 28 Jan2023. Jarcevic Slobodan, The Expulsion of Greeks and Serbs, The Library of Testimonies, Special Edition: Institute For Serbian Studies „Sardoniya“, Shicago, and IPA „Miroslav“, Belgrade, 1998. Mandic Dominik, Hrvati i Srbi dva stara razlicita naroda, Zagreb 1990, «Matica Hrvatska». Milas Nikodim, «Pravoslavna Dalmacija» (Ορθόδοξη Δαλματία), prvo izdanje Novi Sad 1901 (που κυκλοφόρησε πρώτη έκδοση στο Νόβι Σαντ το έτος 1901). Tomislav Marcus, (December 2009), "Društveni pogledi Ante Starčevića" (PDF). Časopis za Suvremenu Povijest (in Croatian). 41 (3): 827–848. Retrieved 3 September 2012. (About Starcevic Ante, 1823 – 1896). Jill Roe, Stella Miles Franklin: a biography, Harper Collins, Australia 2008. Stella Miles Franklin 1918, (1979-1954). Pavlicević Dragutin, «Povijest Hrvatske» (=Η Ιστορία της Κροατίας), Ζάγκρεμπ το Yobos Sanint Charles, Η συγκριτική Ιστορία των Ευρωπαϊκών λαών (A Comparative History of European Peoples), puplised in Belgrade, by “Dereta” in 1991. Παραπομπές:  Academician Prof. DDDr. PDoc. Habil. Alexios Panagopoulos, απόσπασμα από εισήγησή μου σε Διεθνές Συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Ούνιον Νικολα Τέσλα fpsp, 26 Ιανουαρίου 2024. Ιn his famous work, "The Story of Civilization", Will Durant furnished us with invaluable information about the Greek people, their history and spirit, which are the basis of everything the human society has accomplished until today. Durant put it like this: "Greek civilization is alive; it moves in the every breath of imagination that we inhale; so much has been left of  it that none of us in his lifetime can absorb it in its entirety". See: Slobodan Jarcevic, The Expulsion of Greeks and Serbs, The Library of Testimonies, Special Edition: Institute For Serbian Studies „Sardoniya“, Shicago, and IPA „Miroslav“, Belgrade, 1998, pp. 8. Nikodim Milas, «Pravoslavna Dalmacija» (Ορθόδοξη Δαλματία), που κυκλοφόρησε στο Νόβι Σαντ το έτος 1901. Πρβλ. Νικόδημος Μίλας, Ορθόδοξη Δαλματία. Ο Ante Starcevic 1823 - 1896, ήταν Κροάτης πολιτικός του 19ου αιώνα με σύγχρονη πολιτική σκέψη στη Κροατία, αντιπρόσωπος στο τοπικό κροατικό κοινοβούλιο επί Αυστριακής κυριαρχίας και ιδρυτής του Κόμματος των Δικαιωμάτων. Σήμερα, όπως και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον θεωρούν πατέρα του Κροατικού κράτους, είχε σπουδάσει τη θεολογία και έλαβε διδακτορικό στη φιλοσοφία στη Βουδαπέστη. Αυτός υποστήριξε μια σειρά θεωρητικών ισχυρισμών λέγοντας ότι αυτό το «ακάθαρτο απόθεμα, αποτελείται από Έλληνες, Τσίντσαρους, Ρουμάνους, Αλβανούς και Τσιγγάνους». Από αυτούς τους συγγραφείς, έγραψε: «Hrvati i Srbi dva stara razlicita naroda» = Κροάτες και Σέρβοι, δύο παλιοί διαφορετικοί λαοί, που δημοσιεύθηκε στο Ζάγκρεμπ το έτος 1990, από το «Matica Hrvatska», ενώ συγγραφέας ήταν ο γνωστός ρ/καθολικός ιερέας των Φραγκισκανών και ιστορικός, ο Ντομίνικ Μάντιτς, ο οποίος είχε περάσει σχεδόν όλη τη ζωή του στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, από το 1898 έως το 1973. Στο έργο του σαν να μην φαίνεται ότι έζησε στη πολυεθνική Αμερική, με περιφρόνησή έγραψε για τους Έλληνες και Σέρβους, ίσως και με κάποιο φυλετικό μίσος. Προσπάθησε να δείξει ότι δεν υπήρξε επιρροή του ελληνικού πνεύματος στο νέο κροατικό έθνος: «Ούτε βυζαντινοί ιερείς ούτε μοναχοί, εργάστηκαν ποτέ, μεταξύ των Κροατών. Οι Κροάτες δεν γνώρισαν την ελληνική γλώσσα, ούτε χρησιμοποίησαν ως κληρονομιά τη βυζαντινή κουλτούρα. Οι επιφανειακές επαφές με τους βυζαντινούς πέρασαν μόνο στους ηγεμόνες τους και σε μερικούς επαρχιακούς στρατηγούς. Λέγει ότι οι ευρύτεροι και δημοφιλείς κύκλοι δεν ένιωσαν ποτέ καμία σημαντική επιρροή του βυζαντινού πολιτισμού. Κι όταν οι Κροάτες ήρθαν προς το νότο, προσχώρησαν στο κύκλο των δυτικών χριστιανικών λαών. Ανέπτυξαν την εθνική και κρατική τους ζωή και την επιρροή τους απ’ τη δυτική χριστιανική εκκλησία και τους δυτικούς λαούς. Επομένως, το πνεύμα και η ανατροφή τους, ήταν στους δυτικούς λαούς». Δίχως ποτέ να αναφέρεται έστω ιστορικά στις ιδρυτικές ελληνικές παροικίες και κατόπιν στο αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας στη Δαλματία. Ενδεικτικά, μια Αυστραλή, η Στέλλα Μίλες Φράνκλιν, μιλά γι’ αυτή τη βυζαντινή σέρβικη νοοτροπία και σημειώνει, περί το 1918: «Γνώρισα για πρώτη φορά τους Σέρβους σε ένα τραμ. Ήταν διαφορετικοί από τους άλλους επιβάτες, επειδή είχαν υπέροχα δόντια και ένα ιδιαίτερο ευγενικό τρόπο να προσφέρουν τις θέσεις τους στις γυναίκες, με γκρίζο φόρεμα που τις προσφωνούσαν: «αδελφή». Η κατασκευή τους και τα δόντια τους ήταν ένα επαρκές σημάδι για να μπείτε στους υψηλότερους κοινωνικούς κύκλους της Αγγλοσαξονίας». Ένας άλλος ο γερμανός ευγενής, ο Otto Dubislaw von Pirch, έγραψε για τα χαρακτηριστικά του σερβικού λαού, το 1829: «Γενικά, οι Σέρβοι είναι φυσικοί στην αξιοπρέπεια τους, γεμάτοι χαρά και καλή θέληση, δεν μπορεί να φανεί ίχνος υπεροψίας, είναι χρήσιμοι και το διασκεδάζουν να συνδέονται μεταξύ τους. Το μυαλό και η αδιάκοπη πορεία των ιστορικών γεγονότων μπορεί επίσης να συνέβαλαν στη γενική καλή διάθεσή τους, αλλά μπορεί να φανεί και στους ίδιους τους ανθρώπους αυτούς ότι έχουν μια χαρούμενη, ζωντανή και ανέμελη διάθεση, που είναι μέρος της φύσης τους». Βλ. Charles Saint Yobos, στο αξιέπαινο έργο του: Η συγκριτική Ιστορία των Ευρωπαϊκών λαών (A Comparative History of European Peoples), puplised in Belgrade, by “Dereta” in 1991. Πρβλ. στο βιβλίο του: «Povijest Hrvatske» (=Η Ιστορία της Κροατίας), που δημοσιεύθηκε στο Ζάγκρεμπ το 1994. Ο συγγραφέας υποστήριξε στη σελίδα 44, ότι η ελληνική επιρροή είχε μια καταστροφική επίδραση από τα παλιά, σε όλους τους τομείς της κροατικής ανάπτυξης.