Εμβληματικά κτίρια και διαπρεπείς αρχιτέκτονες της Θεσσαλονίκης: Ξενοφών Παιονίδης
Πολιτισμός /
Αρχιτεκτονική - 8 Μαρτίου 2024
Φιλόλογος Μιχάλης Κουτσός, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Τα περισσότερα εμβληματικά κτίρια της Θεσσαλονίκης οφείλονται σε τρεις διαπρεπείς αρχιτέκτονες: Τον Ξενοφώντα Παιονίδη, στον Ερνέστο Τσίλλερ και στον Βιταλιάνο Ποζέλι. Είναι κρίμα οι Θεσσαλονικείς οι οποίοι ζουν εδώ και πολλά χρόνια στην Θεσσαλονίκη να περνάνε από έξω, να μπαίνουν μέσα και να μην γνωρίζουν τα ωραιότατα αυτά κτίρια. Ίσως θα ήταν σκόπιμο σε μια από τις τάξεις του Γυμνασίου να διδάσκονται τους τοπικούς τους ευεργέτες και τους αρχιτέκτονες των ωραίων κτιρίων που κοσμούν την πόλη τους. Ορμώμενοι από αυτήν την ανάγκη παρουσιάζουμε στο κοινό της Θεσσαλονίκης τα σύγχρονα νεοκλασικά κτίρια πριν κάποιοι προοδευτικοί τα γκρεμίσουν, όπως έκαναν σε μερικές περιπτώσεις. Η γνωριμία μαζί τους είναι η ελάχιστη εκδήλωση αγάπης γι’ αυτούς που αγάπησαν τον τόπο τους πολύ περισσότερο από άλλους.
Ξενοφών Παιονίδης
Ο Ξενοφών Παιονίδης ήταν ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες, κατά το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, που επηρέασαν την αρχιτεκτονική της πόλης της Θεσσαλονίκης. Η ζωή του Ο Ξενοφών Παιονίδης γεννήθηκε το 1863 στη Φούρκα της Χαλκιδικής αλλά η οικογένειά του καταγόταν από την Έδεσσα. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πολυτεχνείο του Μονάχου. Εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1892 όπου συνεργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά με την ελληνική κοινότητα της πόλης. Διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης, επί της δημαρχίας του Οσμάν Σαΐτ Ιμπραήμ Χακή Βέη και του Κωνσταντίνου Αγγελάκη, και για ένα διάστημα διηύθυνε την τεχνική υπηρεσία του δήμου. Εξελέγη γερουσιαστής Χαλκιδικής, στις 21 Απριλίου 1929, με το Κόμμα Φιλελευθέρων για θητεία 6 ετών. Διετέλεσε έφορος των σχολείων της Θεσσαλονίκης και του Παπαφείου Ορφανοτροφείου και υπήρξε μέλος του Γυμναστικού Συλλόγου «Ο Ηρακλής». Στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα μετέβαινε συχνά στην Λίμνη των Γιαννιτσών όπου σχεδίαζε τα φυλάκια, τις οχυρώσεις και τις διαβάσεις των Βουλγάρων ανταρτών. Τα σχέδια αυτά, μέσω του ελληνικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη, διανέμονταν στους αρχηγούς των ελληνικών στρατιωτικών ομάδων στην Μακεδονία. Για τη δράση του τιμήθηκε με το παράσημο Γ΄ Τάξης. Πέθανε από καρδιακή προσβολή το Μάιο του 1933 στη Μονή Αγίας Αναστασίας. Ο τάφος του σώζεται στο νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας στη Θεσσαλονίκη. Η αρχιτεκτονική του δραστηριότητα εκδηλώνεται κυρίως στην Θεσσαλονίκη αλλά επεκτείνεται και πολύ πιο πέρα, σχεδόν σε όλη την Μακεδονία. Ιδιαίτερα στην Χαλκιδική με την συνεργασία του μητροπολίτη Κασσανδρείας Ειρηναίου, με τις ενέργειες του οποίου κτίστηκαν πολλά σχολικά κτίρια σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής. Συμπαραστάτης και συνεργός ακούραστος είναι ο Ξενοφών Παιονίδης, ο οποίος με ακαταπόνητες δυνάμεις εκπόνησε τα απαραίτητα σχέδια, όπως είναι μεταξύ άλλων: Ορμύλια το 1909, Πολύγυρος, Κασσανδρεία, Αγία Παρασκευή, Παλιούρι, Τρίλοφος και Βραστά το 1915. Στα σχολικά κτίρια που αποδίδονται στον Ξ. Παιονίδη εντάσσονται ακόμη τα σχολεία της Συκιάς το 1920, της Νικήτης, του Παρθενώνα και του Βάβδου. Στη συνέχεια θα δούμε και μερικά δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής του δραστηριότητας εκτός της Θεσσαλονίκης.
Τα σημαντικότερα έργα του Παιονίδη εiναι: Δημόσια κτίρια της Θεσσαλονίκης 1.Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, αντιπροσωπευτικό δείγμα του κλασικισμού, που χτίστηκε κατά την περίοδο 1894 -1904 με δωρεά του Ιωάννη Παπάφη.1.Το Παπάφειο ορφανοτροφείο
2. Το νοσοκομείο της ελληνικής κοινότητας Άγιος Δημήτριος, που ολοκληρώθηκε το 1903.3. Η Ιωαννiδειος Αστική Σχολή στο Ιπποδρόμιο (το σημερινό 40ό Δημοτικό Σχολεiο),
4. Η Αστική Σχολή Ανάληψης,
5. Η στοά του Αγίου Μηνά.
6. Η Έπαυλη Χατζηλαζάρου-Σιάγα, Έτος κατασκευής 1899, Λεωφ. Βασ. Όλγας 131 & Π. Συνδίκα
7. Η Βίλα Μορντώχ (πρώην Δημοτική Πινακοθήκη), Έτος κατασκευής 1905 στη συμβολή των οδών Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου Θεσσαλονίκη, κτίριο όπου στεγάζεται τώρα το Ε΄ Δημοτικό Διαμέρισμα της Θεσσαλονίκης
8. Θεσσαλονίκη Έπαυλη Χαφήζ Μπέη (σημερινή Σχολή Τυφλών), Έτος κατασκευής 1907, Λεωφ. Βασ. Όλγας 32, Θεσσαλονίκη. Ήταν επίσης η πρώην οικία του αυτοεξόριστου Πρωθυπουργού της Αλβανίας Χασάν Πρίστινα και στέγασε επίσης την εμπορική σχολή Κωνσταντινίδη και το Βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός.9. Έπαυλη Μανουήλ Ραφαέλ Σαλέμ (πρώην Ιταλικό Προξενείο) , Λεωφ. Βασ. Όλγας 20, Θεσσαλονίκη Έπαυλη του Εβραίου δικηγόρου Μανουήλ Ραφαέλ Σαλέμ (όπου στεγαζόταν παλαιότερα το Ιταλικό Προξενείο), Έτος κατασκευής 1907, Λεωφ. Βασ. Όλγας 20, Θεσσαλονίκη.
10. το κτήριο της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Ανδρών Θεσσαλονίκης (ΦΑΑΘ), Έτος κατασκευής 1924-1925, στην Πλατεία Αγίας Σοφίας.11. Οικία Μανόλη Αναγνωστάκη (Οικία Μπέλλα), Έτος κατασκευής 1925, Μητρ. Γενναδίου & Ιουστινιανού 29
12. Η οικία του ιατρού Ιωάννη Νεδέλκου (η σημερινή Αγιορείτικη Εστία στην οδό Εγνατία 109)
13. Το κτήριο Νεδέλκου (1924) στην Πλατεία Αγ. Σοφίας.
14. Ξενοδοχείο "Αύγουστος", Έτος κατασκευής 1923, Σβορώνου & Πτολεμαίων, Θεσσαλονίκη
15. Η εκκλησιαστική σχολή της Μονής Αγίας Αναστασίας,
16. Τα διοικητήρια των Σερρών και του Μοναστηρίου.
17.Το ημιγυμνάσιο Πολυγύρου,
18. Τα δημοτικά σχολεια της Επανωμής, του Σοχού, της Όσσας, των Βασιλικών, της Ορμύλιας, της Νικήτης, του Παρθενώνα, των Βραστών, της Κασσανδρείας, της Συκιάς, Βάβδου κ. α.,
19.Το Δημοτικό Σχολείο Βάβδου Χαλκιδικής «Φιλόκλειος Σχολή»
20. Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στη Βέροια
(Συνεχίζεται)
