Η Αμισός ή Σαμισός (σήμερα Σαμψούντα) ήταν ο αμέσως μετά την Σινώπη ακμαιότερος ελληνικός λιμένας στη νότια ακτή του Ευξείνου Πόντου, λίγα μίλια δυτικά των εκβολών του Λυκάστου. Φωταρχείο: Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού
Χτίστηκε στο βάθος του κόλπου μεταξύ των ποταμών Άλυος και Ίριος (ή Ίριδος) και αποτέλεσε το μεγαλύτερο Ελληνικό λιμάνι στη Νότια ακτή του Εύξεινου Πόντου, αμέσως μετά την Σινώπη.
Αποικίστηκε αρχικά από Μιλησίους, στη συνέχεια παρήκμασε και αποικήθηκε εκ νέου από τους Αθηναίους πιθανώς στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. και μετονομάστηκε Πειραιεύς. Ή αποικίστηκε τον 8 π.Χ. αιώνα από Σινωπείς.
Στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας οι στρατηγοί Κ. Παπίριος Κάρβων και Καικίλιος Κορνούτος (56 π.Χ.) έκοψαν νόμισμα που έφερε το όνομά τους.
Μετά την ήττα του Φαρνάκου, γιου του Μιθριδάτη στη μάχη των Ζήλων (47 π.Χ.), ο Καίσαρας χάρισε στην πόλη την ελευθερία της. Η Αμισός εφάρμοσε χρονολογικό σύστημα (από το 33 π.Χ.) όταν η πόλη απελευθερώθηκε υπό τον Αύγουστο από κάποιον τύραννο.
Το όνομα Σαμψούντα προήλθε από την μεσαιωνική έκφραση «είς Αμισόν» που σταδιακά έγινε Σαμσούν και Σαμψούντα, κατ'αντιστοιχία του Είς την Πόλη -> Ισταμπούλ.
Πατρίδα των μαθηματικών Δημητρίου και Διονυσόδωρου…
Γνωστά και εκπληκτικά: Η περίφημη Φιλαρμονική της, η πλατεία Ωρολογίου, το Δημαρχείο, ο Ναός της Αγίας Τριάδος, το Παρθεναγωγείο, το Αρρεναγωγείο, το Τσινέκειο Γυμνάσιο. Καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1389.
Η απόβαση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919 θεωρείται αρχή του Τουρκικού πολέμου της ανεξαρτησίας και αποτελεί εθνική γιορτή στην Τουρκία, αποτελεί επίσης και την απαρχή της τελικής φάσης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και έχει ορισθεί ως ημέρα μνήμης των θυμάτων αυτής.
Τον Σεπτέμβριο του 1922, ως απόρροια των εκτοπίσεων και των βιαιοπραγιών ο τοπικός ελληνικός πληθυσμός έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται.
Τα εδάφη της περιοχής είναι πλούσια… Μεταξύ των προϊόντων που διακινούσε ήταν: Ξυλεία από τις ακτές, Ατσάλι και σίδηρος από την περιοχή των Χαλύβων στην ενδοχώρα, Ημιπολύτιμοι λίθοι, Καθώς και τοπική κεραμική.
Η ακμαία εμπορική ζωή της Αμισού αντανακλάται και στη νομισματοκοπία της. Η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο όσον αφορά τη διάρκειά της, όσο και σε σχέση με την επιλογή των εκάστοτε εικονογραφικών τύπων. Οι κοπές ξεκίνησαν ήδη από τα χρόνια της Αθηναϊκής κυριαρχίας.
Κατά την περίοδο της ανταλλαγής οι κάτοικοί της ήταν περίπου 25.000 από τους οποίους 11000 χριστιανοί ορθόδοξοι- Έλληνες.