Page 1 - argyrakos-yperpisteos
P. 1

Η ιστορία του συνθήματος «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος»

                                                 Γεώργιος Αργυράκος
                                                  Γεωπόνος, M.Phil.

                                                     Οκτώβριος 2020



                   Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να διερευνήσει από πότε εμφανίζεται η παρότρυνση
                   για  αγώνα  υπέρ  της  θρησκείας  και  της  πατρίδας  σε  ένα  ενιαίο  φραστικό  σχήμα
                   παρόμοιο με το γνωστό σύνθημα του 1821. Θεωρώ ότι η σύνδεση των δύο εννοιών -
                   θρησκείας και πατρίδας - σε στερεοτυπικές φράσεις για πολεμική χρήση, είναι ένας
                   σημαντικός δείκτης λαϊκής εθνικής συνείδησης. Αυτά τα συνθήματα διακηρύσσονται
                   από  πρόσωπα  ή  θεσμούς  που  έχουν  κάποια  εξουσία  (πολιτικοί,  στρατιωτικοί  ή
                   θρησκευτικοί  ηγέτες,  διανοούμενοι)  και  απευθύνονται  σε  μεγάλες  λαϊκές  μάζες
                   (συνήθως  στρατιώτες  ή  επαναστάτες)  υπό  πολεμικές  συνθήκες  όπου  έχει  μεγάλη
                   σημασία τα μηνύματα να είναι ευκόλως κατανοητά, αποδεκτά και ενωτικά. Η συνεχής
                   χρήση  τέτοιων  φραστικών  σχημάτων  από  την  αρχαιότητα  μέχρι  σήμερα  και  από
                   διάφορες  ευρωπαϊκές  εθνότητες  δείχνει  ότι  αυτά  αντανακλούν  κάποια  βασικά
                   ανθρώπινα  συναισθήματα  και  αντιλήψεις  και  ότι  δεν  είναι  προϊόντα  επιτηδευμένης
                   διανόησης και παιδείας.

                   Δεν  έχω  υπόψη  μου  κάποια  σχετική  ιστορική  μελέτη  στην  ελληνική  γλώσσα.  Το
                   πλησιέστερο (χρονικά και πολιτισμικά) στην Ελληνική Επανάσταση που έχω εντοπίσει
                   είναι ένα σύντομο αλλά υπερπολύτιμο ρωσικό άρθρο το οποίο με βοήθησε να βρω τη
                                                                                 1
                   συνέχεια του συνθήματος από το ύστερο Βυζάντιο έως το 1821 . Κάποιες ολιγόλογες
                                                                                      2
                   αναφορές  σύγχρονων  Ελλήνων  ιστορικών  στη  γνωστή  προκήρυξη  του  Υψηλάντη,
                   δείχνουν μάλλον αμηχανία μπροστά στον όρο «πίστις» ο οποίος δεν είναι συμβατός με
                                                                         3
                   την κυρίαρχη ιστοριογραφία των τελευταίων δεκαετιών.


                   Δεν σκοπεύω ούτε μπορώ να εμβαθύνω στην ιστορική εξέλιξη αυτού καθεαυτού του
                   εννοιολογικού περιεχομένου των λέξεων πίστη, πατρίδα και συναφών (όμως αμφιβάλλω
                   αν  η  σημασία  τους  άλλαξε  ουσιαστικά  τις  τελευταίες  τρείς  χιλιετίες),  αλλά  θα
                   υπενθυμίσω λίγα σημεία της ιστορίας απ’ όπου διαφαίνεται ότι από την αρχαιότητα
                   ένας  πόλεμος  εθεωρείτο  δίκαιος  όταν  γίνεται  υπέρ  αυτών.  Κατά  καιρούς
                   χρησιμοποιούνταν διάφορες συναφείς λέξεις ή περιφράσεις από τις ίδιες εννοιολογικές
                   κατηγορίες, όπως πατρική γή, βασιλέας (ως σύμβολο της πατρίδας), «θεών τε πατρώων
                   έδη (ναοί)» και «θήκες(τάφοι) προγόνων», Θεός ή θεοί, ιερά, εκκλησίες κτλ.


                   Για την ελληνική λ. πατρίδα είναι διαδεδομένη η άποψη ότι στην κλασική αρχαιότητα
                   συνήθως  (αλλά  όχι  πάντα)  αναφέρεται  στις  μικρές  τοπικές  πατρίδες.  Από  το


                   1  Gaida Fedor, «For Faith, Tsar and Fatherland» …, 2013, www.pravoslavie.ru/61882.html
                   2  Βλ. πλήρες κείμενο και εικόνα του πρωτοτύπου στο www.ypsilantio.gr.
                   3  Χαρακτηριστική είναι η αμηχανία του Βασίλη Κρεμμυδά ο οποίος γράφει ότι η λέξη πατρίδα «έρχεται
                   κατ’ευθείαν από τη Γαλλική Επανάσταση», χωρίς να σχολιάζει την λ. πίστις. Κρεμμυδάς Β., 2017, σ. 61,
                   63. Βλ. περισσότερα στο Γ. Λουκίδης «Η μικρότητα του  μαρξιστή ιστορικού  …», 5 Ιουλ. 2017. Ο
                   Κρεμμυδάς  αλλού  (ΤΑ  ΝΕΑ,  24/3/2011)  είχε  γράψει  ότι  η  λ.  πατρίδα  ήταν  «νέα  λέξη»  κατά  την
                   Επανάσταση.

                                                            1
   1   2   3   4   5   6