Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το 1821

Αφιερώματα / 1821-2021: Ανάσταση του Γένους - 24 Φεβρουαρίου 2022
Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού  Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού

Οι ειδήσεις των επαναστατημένων Ελλήνων δεν άργησαν να φτάσουν στην Αμερική, αν και ένα μεγάλο εμπόδιο απλωνόταν ανάμεσα στις δύο χώρες, ο ωκεανός, που για να τον διασχίσει κάνεις, χρειαζόταν δύο μήνες περίπου. Τον Μάιο του 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης έστειλε μία έκκληση στην Αμερική ζητώντας από τους αμερικανούς πολίτες να βοηθήσουν την υπόθεση της ελευθερίας και της Χριστιανοσύνης εναντίον της οθωμανικής καταπίεσης.

Υπογράμμισε, επίσης, το γεγονός ότι οι Έλληνες ακολουθούσαν το παράδειγμα του αμερικανικού λαού που είχε επαναστατήσει το 1776 και συνιστούσε σύναψη ελληνοαμερικάνικης συμμαχίας αρετής και ελευθερίας. Η έκκληση αυτή της Μεσσηνιακής Γερουσίας δεν στάλθηκε σε ανθρώπους που δεν γνώριζαν τι σημαίνει «Ελλάς». ‘Όλοι οι μορφωμένοι Αμερικανοί είχαν γνωρίσει την κλασική Ελλάδα στα πανεπιστήμια της χώρας τους και ήσαν γεμάτοι ενθουσιασμό και δέος για τους αρχαίους Έλληνες που πρωτοστάτησαν στη φιλοσοφία, τις τέχνες, το θέατρο, την ποίηση, την επιστήμη και την ιστορική έρευνα. Από καιρό εξάλλου οι Αμερικανοί θεωρούσαν τις πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδος ως υποδείγματα για τη δική τους δημοκρατία. Και αρκετοί πολιτικοί ηγέτες τόσο στη Συντακτική Συνέλευση όσο και στο Κογκρέσο μιλούσαν συχνά από τα πλούσια αποθέματα της πολιτικής εμπειρίας της κλασσικής Ελλάδος.

Με τις πρώτες ειδήσεις που έφτασε στην Αμερική για την επανάσταση στη Μολδαβία και τη Βλαχία, ο ενθουσιασμός συνεπήρε την κοινή γνώμη. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν άργησαν να ταυτίσουν τον ελληνικό αγώνα με τον δικό τους αγώνα της ανεξαρτησίας, που ήταν σχετικά πρόσφατος. Έτσι, βρέθηκαν ψυχολογικά έτοιμοι, ώστε να ταχθούν υπέρ των Ελλήνων. Μία πρώτη εκδήλωση ήταν να δοθεί η ονομασία «Υψηλάντη» σε μία από τις πόλεις της πολιτείας του Μίσιγκαν. Η πόλις «Υψηλάντη» υπάρχει, με αυτή την ονομασία, μέχρι σήμερα.

Κύμα ενθουσιασμού και συμπάθειας δημιουργήθηκε όταν η κοινή γνώμη πληροφορήθηκε τις σφαγές που έκαναν οι Τούρκοι στη Χίο, καθώς και την εκδίκηση του Κανάρη με το κάψιμο της τουρκικής ναυαρχίδας. Πολλοί υποστήριξαν ότι η Αμερική έπρεπε να βοηθήσει θετικά τον ελληνικό αγώνα. Κάθε όμως επισημοποίηση μιας τέτοιας υποστήριξης προσέκρουε στο σχεδιασμό της επίσημης αμερικανικής πολιτικής για σύναψη εμπορικών σχέσεων με την Τουρκία.

Την εποχή εκείνη οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μία δύναμη δευτέρας τάξεως στο διεθνή στίβο, όπου κυριαρχούσαν οι τότε υπερδυνάμεις της Ευρώπης. Το νεοσύστατο αμερικανικό κράτος είχε να αντιμετωπίσει πολλά εσωτερικά προβλήματα, όπως η κατασκευή δρόμων και καναλιών, η εκμετάλλευση των αγορών και των μεταλλείων, η ανέγερση εργοστασίων, η ανακάλυψη και αξιοποίηση πηγών εθνικού πλούτου. Στον εξωτερικό χώρο της απασχολούσαν, πολύ αμεσότερα, ισπανικές αποικίες στη Νότιο και Κεντρική Αμερική που είχαν επαναστατήσει. Όταν λοιπόν ο άλλοτε πρόεδρος Τζέιμς Μάντισον, ο πατέρας του αμερικανικού συντάγματος, έστειλε φιλικές συστάσεις προς τον πρόεδρο Μονρόε, προτείνοντάς του να περιληφθεί και η Ελλάς στη διπλωματική αναγνώριση που επρόκειτο να γίνει για τις νέες δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής, ήρθε σε ευθεία αντίθεση προς την εξωτερική πολιτική της κυβερνήσεώς του.

Οι προσπάθειες όλων προσέκρουσαν πάνω στην διατυπωμένο, εκείνη την εποχή, δόγμα Μονρόε. Στις 2 Δεκεμβρίου 1821 ο πρόεδρος Μονρόε διατύπωσε το περίφημο δόγμα του σχετικά με την ασφάλεια του δυτικού ημισφαιρίου και στο τμήμα που αφορούσε την Ελληνική υπόθεση εξέφρασε απλώς ευχές. Μεταξύ άλλων ανέφερε:

«Η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών εν σχέση με την Ευρώπη παραμένει ίδια, δηλαδή να μην αναμειγνύονται στα εσωτερικά ζητήματα καμίας ευρωπαϊκής δύναμης, να θεωρούν τις de facto κυβερνήσεις της Ευρώπης ως νόμιμες, να καλλιεργούν φιλικές σχέσεις με αυτές και να διατηρούν αυτές τις σχέσεις χάρις σε μία ειλικρινή, σταθερή και γενναία πολιτική, που ικανοποιεί σε όλες τις περιπτώσεις τις δίκαιες απαιτήσεις κάθε δυνάμεως, χωρίς όμως και να υποκύπτουν στις προσβολές καμίας από αυτές τις δυνάμεις».

Θερμός θιασώτης της Ελληνικής υπόθεσης υπήρξε ο γερουσιαστής της Μασαχουσέτης Ντάνιελ Ουέμπστερ που υπήρξε και ο μεγαλύτερος Αμερικανός ρήτορας του 19ου αιώνα. Σε μία περίφημη για την υπόθεση της Ελλάδας ομιλία του που εκφωνήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1821 ο Ουέμπστερ ζήτησε να συζητηθεί η πρόταση εκ νέου σε μία από τις προσεχείς συνεδριάσεις του Κογκρέσου σχετικά με την αναγνώριση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και σύναψη διπλωματικών σχέσεων μαζί του. Αλλά και στη δεύτερη αυτή η συζήτηση, όσο και στην πρώτη, οι περισσότεροι γερουσιαστές αντέδρασαν αρνητικά και επιτέθηκαν κατά των Φιλελλήνων με κατηγορίας περί δονκιχωτισμού κ.ά. Τα κυριότερα επιχειρήματα τους εναντίον της υιοθέτησης της προτάσεως ήσαν ότι η αμερικανική ουδετερότητα κινδύνευε και ότι αυτό θα μπορούσε τελικά να μπλέξει τη χώρα σε πόλεμο με την Τουρκία, ότι το αμερικανικό εμπόριο στην Εγγύς Ανατολή θα μπορούσε να πάθει μεγάλη ζημιά και κυρίως ότι η υιοθέτηση της πρότασης θα ερχόταν σε αντίθεση με την πολιτική του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ιστορική υπήρξε η θαυμάσια αγόρευση του γερουσιαστή Χένρυ Κλέι, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε:

«Θα φανούμε τόσο ταπεινοί και τόσο άξιοι περιφρόνησε, ώστε να μην τολμήσουμε να εκδηλώσουμε τη φρίκη και την απέχθεια την οποία μας προκαλεί ο σκληρότερος και επικινδυνότερος πόλεμος, ο οποίος έχει μολύνει μέχρι τώρα τη γη; Θα φτάσουμε μέχρι του σημείου να επικαλούμεθα τους κινδύνους του εμπορίου μας και να μας απειλούν πως δεν θα βρούμε αγορές για μερικά ελεεινά φορτία από σύκα και όπιο, προκειμένου να μην εκδηλώσουμε τα ευγενή και φιλάνθρωπα αισθήματά μας; Αλλά τι θα ωφεληθεί ο άνθρωπος αν κερδίσει όλο τον κόσμο και χάσει την ψυχή του ή τι θα ωφελήσει ένα έθνος αν διασώσει το εμπόριό του, απολέσει όμως την ιδέα για την ελευθερία;» Και απευθυνόμενος προς τους υπόλοιπους γερουσιαστές κατέληξε:

«Εάν τολμάτε, επιστρέψετε στις εκλογικές περιπέτεια περιφέρειες και πείτε σε αυτούς που σας ψήφισαν ότι δειλιάσατε να εκφράσετε τα αληθινά συναισθήματα προς ένα λαό που αγωνίζεται για την ελευθερία του με την πρόφαση ότι το εμπόριο θα πληγεί».

Οι θαυμάσιος ωστόσο αγορεύσεις πήγαν χαμένες. Οι αντιτιθέμενοι γερουσιαστές, δυστυχώς για την Ελληνική υπόθεση, αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία στο Σώμα και έτσι η πρόταση καταψηφίστηκε. Αρκετοί από αυτούς δεν δίστασαν να κατηγορήσουν τους Φιλέλληνες για την πολιτική αυτή στάση τους, που υποστήριζε μία χαμένη υπόθεση.

Από δω και πέρα, μόνο το δημόσιο αίσθημα θα μπορούσε να συμβάλλει στην ελληνική υπόθεση. Και πράγματι, ο αμερικάνικος λαός δεν δίστασε να δώσει κάθε βοήθεια για τους αγωνιζόμενους αδελφούς του στην άλλη άκρη του κόσμου. Έτσι δημιουργήθηκε αυτό το φιλελληνικό ρεύμα που έμεινε στην ιστορία ως «ελληνικός πυρετός». Από τις ατλαντικές ακτές έως τα σχολεία και τις κοινότητες στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών, ο «ελληνικός πυρετός» άγγιξε όλες τις βαθμίδες του πληθυσμού ο οποίος συνέβαλε παντοιοτρόπως στην ελληνική υπόθεση. Γιατί, όταν οι χήρες, τα ορφανά και όλοι οι εξουθενωμένοι από τις σφαγές και τις καταστροφές κόντευαν να πεθάνουν από την πείνα, τα φορτία με τρόφιμα που έστειλαν τα φιλελληνικά κομιτάτα της Αμερικής, πολλούς έσωσαν, πολλούς έντυσαν, πολλούς εμψύχωσαν, πολλούς κέρδισαν για τον ελληνικό αγώνα. Πραγματικά, οι Αμερικανοί ιδιώτες πήραν στα χέρια τους την επίσημη αμερικανική εξωτερική πολιτική για την ελληνική ανεξαρτησία με δραστηριότητα και ενθουσιασμό.

Στα πανεπιστήμια και τα κολλέγια, φοιτητές μετείχαν στην φιλελληνική κίνηση με ζήλο. Οι επιτροπές πλήθαιναν, οι εθελοντικές προσφορές δίνονταν ελεύθερα στις ομαδικές συγκεντρώσεις. Ρήτορες υπογράμμιζαν τη συμπάθειά τους, φυλλάδια έβγαιναν από τα πιεστήρια. Οι φοιτητές έδωσαν 500 δολάρια από την μακρινή Γεωργία και το Κεντάκι συγκεντρώνοντας συστηματικά εθελοντικές προσφορές για τον ελληνικό αγώνα. Σε δημόσια γεύματα, προπόσεις, παρομοίαζαν την Ελληνική Επανάσταση με τον Αμερικανικό Πόλεμο της ανεξαρτησίας, 50 χρόνια πριν: «Στα 1775 Ουάσινγκτον, στα 1821 ο Υψηλάντης».

Εκεί όμως όπου εκδηλώθηκε έμπρακτα και αρκετά ωφέλιμα για την Ελλάδα το φιλελληνικό αμερικανικό ρεύμα υπήρξε το θέμα της αποστολής πάσης φύσεως εφοδίων στην καθημαγμένη, πεινασμένη και εξαθλιωμένη χώρα. Επτά συνολικά πλοία γεμάτα τρόφιμα, ρουχισμό, φάρμακα, εργαλεία και πάσης φύσεως εφόδια, έφτασα στη χώρα μας στους 80 χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο και την Αίγινα από διάφορες περιοχές που είχαν πληγεί από την τουρκική θηριωδία.

Πολλά είναι τα ονόματα των μεγάλων Αμερικανών Φιλελλήνων, ας αναφέρουμε όμως το μεγαλύτερο Αμερικάνο φιλέλληνα του δέκατου ένατου αιώνα, τον Σάμουελ Χάουι, τον νεαρό γιατρό που η δράση του και η αγάπη του για τον τόπο μας δεν σταμάτησε με το τέλος του πολέμου, αλλά συνεχίστηκε αμείωτη ως το θάνατό του. Σαν χειρουργός και σαν πολεμιστής έδωσε τον εαυτό του σε αυτό που πίστευε ότι ήταν η Ελλάς, μία αιώνια φλόγα, αδάμαστη και ωραία, μία χώρα που ήξερε γιατί ζούσε και προσπαθούσε να αποκτήσει την εθνική της ανεξαρτησία. Πολέμησε κατά του Ιμπραήμ στο Μοριά, στη Γραμβούσα της Κρήτης, στις αποβατικές ενέργειες των ακτών της Αττικής, της Θεσσαλίας και της Εύβοιας, διορίστηκε χειρουργός του «Καρτερία», αρχιχειρουργός του στόλου και διευθυντής στρατιωτικών νοσοκομείων. Δημιούργησε στην Αίγινα το πρώτο σχολείο και το πρώτο νοσοκομείο, μία μεγάλη φάρμα, την Ουασιγκτονία, όπου ίδρυσε σχολή βοτανολογίας και γεωργικής, έχτισε μόλο, δίνοντας εργασία σε πλήθος άπορους και διέσωσε πολλά ελληνόπουλα. Και ήταν μόλις 28 χρονών. Ήταν, τέλος, αυτός που κατηγόρησε τους Άγγλους ότι έκλεψαν τα ελληνικά δάνεια και τα έστειλαν λειψά, που στηλίτευσε τους συμπολίτες του Αμερικανούς ως απατεώνες, όταν διασπάθισαν το ελληνικό χρήμα στη διάρκεια της κατασκευής των πλοίων που είχαν παραγγελθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τέλος, ως ύστατο φόρο τιμής, ας αναφέρουμε μερικούς στίχους του Τζορτζ Τζάρβις, ενός φιλέλληνα αμερικανού ποιητή:

«Ήρθαμε από μακριά πολύ,

αφήσαμε πίσω τα βράχια στις ακτές μας.

Απόκοσμες στα μάτια μας φεύγουν οι λαγκαδιές μας

και για τους Έλληνες πολεμήσαμε

και στην Ελλάδα το αίμα μας χύσαμε».