H 1η Απριλίου 1955 όπως βιώθηκε στην Κύπρο

Αφιερώματα / Κύπρος - 1 Απριλίου 2023
Ιστορικός, αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου, Πέτρος Παπαπολυβίου, Ιστορικός, αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου,

Οι αρχηγοί του αγώνα της ΕΟΚΑ, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και στρατηγός Γεώργιος Γρίβας Διγενής (αμφότεροι στο κέντρο) μαζί με αγωνιστές.

«Η νύχτα της 31ης του Μάρτη προς την 1η του Απρίλη 1955 ήταν μια γαληνεμένη ανοιξιάτικη νύκτα που μοσχοβολούσε απ’ τη λεπτή ευωδιά των ολάνθιστων λεμονόδενδρων. Κατά τ’ άλλα ήταν μια συνηθισμένη νύχτα.» Έτσι αρχίζει το βιβλίο της για τον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959 η Ελενίτσα Σεραφείμ – Λοΐζου («Ο απελευθερωτικός αγώνας της Κύπρου 1955-1959». Όπως τον έζησε μια τομεάρχις, Λευκωσία 2005), κατόπιν τομεάρχης της ΕΟΚΑ στη Λάρνακα (από τις 6 Σεπτ. 1956 μέχρι τη σύλληψή της, στις 11 Δεκεμβρίου 1956 και από τις 17 Μαΐου 1958 μέχρι το τέλος του αγώνα). Την ίδια νύχτα, της Πέμπτης, 31ης Μαρτίου προς την Παρασκευή, 1η Απριλίου 1955, οι μεγάλες κυπριακές πόλεις συγκλονίστηκαν από εκρήξεις βομβών που είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα κυβερνητικά κτίρια.

Την ευθύνη για τις βόμβες ανέλαβε με προκηρύξεις της η ΕΟΚΑ («Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών»), με την υπογραφή του «Αρχηγού Διγενή». Ήταν το ψευδώνυμο που είχε επιλέξει για τον εαυτό του ο απόστρατος αντισυνταγματάρχης του ελληνικού στρατού Γεώργιος Γρίβας, που είχε φτάσει με μυστικότητα στην Κύπρο από την Αθήνα, μέσω Ρόδου, τον Νοέμβριο του 1954. Η πρώτη προκήρυξη της ΕΟΚΑ - προσκλητήριο στον απελευθερωτικό αγώνα, δικαιολογούσε ως εξής τη δημιουργία της οργάνωσης: Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. (…) Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας. Γι’ αυτό και θα νικήσωμεν. Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των διά να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά το πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σεις, τουλάχιστον, διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. (…)

Γεώργιος Γρίβας Διγενής (1897-1974).

Ας δούμε, όμως, τις πληροφορίες για τη νύκτα της 1ης Απριλίου 1955, ξεκινώντας από όσα κατέγραψε ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας - Διγενής, στο ημερολόγιό του που εντοπίστηκε από τους Βρετανούς και τμήματά του δημοσιεύθηκαν από τις αποικιακές αρχές το 1957 («Η τρομοκρατία εν Κύπρω. Το ημερολόγιον του Γρίβα», Λευκωσία: Κυβερνητικόν τυπογραφείον Κύπρου, 1957, σσ. 17-18): 29 Μαρτίου. 20ήν ώραν είδον Γεν. ΝΑ ΑΡΧΙΣΩΜΕΝ. Μου έδοσε την ευχήν του. Ο Θεός μαζύ μας. Περί την 22 ώραν ήλθα σπίτι μου. Σκέπτομαι πότε ν’ αρχίσω βράδυ 31η Μαρτίου ή βράδυ 1η Απριλίου. Πρέπει να αρχίσω το γρηγορώτερον γιατί όσο προχωρούμε τόσον το φεγγάρι θα μας εμποδίση∙ είναι σήμερα 6 ημερών. Θα δω αύριον τους τομεάρχας και εάν είναι έτοιμοι θ’ αρχίσωμεν το βράδυ της 31 Μαρτίου. (…) 30 Μαρτίου. Εσπέραν ώρα 20.30 εις οικίαν Μιχαλοπούλου συνεκέντρωσα ΕΡΜΗΝ [Ευάγγελος Ευαγγελάκης, τομέαρχης Λευκωσίας), ΖΗΔΡΟΝ , ΟΡΕΣΤΗΝ [Σταύρος Ποσκώτης, τομέαρχης Λάρνακας, ΕΥΑΓΟΡΑΝ . Ανεκοίνωσα απόφασίν μου, όπως ενέργεια γίνη εσπέραν 31 Μαρτίου – 1 Απριλίου και ώραν 0.30. Έμειναν σύμφωνοι. 31 Μαρτίου. (…) Περί την 13.30 ώραν ανεχώρησα διά οικίαν Στροβόλου όπου εγκατέστησα προσωρινώς τον Σ.Δ. μου διά να επικοινωνώ καλύτερον με τας υφισταμένας Διοικήσεις και μη εκ της συχνής επαφής με συνδέσμους αποκαλυφθή ο οριστικός Σ. Δ. μου. Πλησιάζει η ώρα δράσεως. Περί 0.30 αντιλαμβάνομαι μικράν διακοπήν ρεύματος, αλλά άνευ τινός αποτελέσματος. Τι συμβαίνει; απέτυχεν η προσπάθεια κατασβέσεως των φώτων; Μετά παρέλευσιν λεπτών τινών από καθορισθείσαν ώραν 0.30 ακούονται αι πρώται εκπυρσοκροτήσεις, και ακολουθούν και άλλαι και τέλος η τελευταία ήτις ήτο εις έντασιν και η μεγαλυτέρα. Κατεκλήθην περί 3ην πρωινήν. Αύριον θα δούμε τα αποτελέσματα. 1 Απριλίου. Αι πρώται ειδήσεις από εφημερίδας εμφανίζουν ικανοποιητικά αποτελέσματα. Μετέπειτα ειδήσεις ας είχον μέχρι εσπέρας παρουσιάζουν τα εξής αποτελέσματα. Εν Λευκωσία: Ραδιοφ. σταθμός Αθαλάσσης εφλέγετο∙ φαίνεται ότι η ομάς η οποία είχε αναλάβει τούτον ως στόχον έκαμε την δουλειά της. Ραδιοφ. σταθμός Λακατάμιας. Μηδέν. Στρατώνες Wolseley, Ζημίαι ασήμαντοι καθώς και εν Αρχιγραμματεία και Γραφείον Παιδείας. Λάρνακα. Άπαντες οι στόχοι εβλήθησαν ικανοποιητικώς. Αμμόχωστος. Όχι ικανοποιητικά αποτελέσματα ελλείπουν ακριβείς πληροφορίαι. Λεμεσός. Μόνον δύο στόχοι εντός της πόλεως εβλήθησαν. Αστυνομική Διεύθυνση και Αστυνομία Αγ. Ιωάννη. Πληροφορίαι περί Επισκοπής, Πολεμίδια, κ.τ.λ. ουχί επαρκείς. Συλλήψεις: Συνελήφθη ΟΡΕΣΤΗΣ μετά αρχηγών δύο ομάδων καθώς και 2 έτερα πρόσωπα. ΖΗΔΡΟΣ αναζητείται, κατ’ άλλους συνελήφθη. ΑΤΡΟΜΗΤΟΣ εγκατέλειψε θέσιν του και ήλθε ενταύθα προβάλλων ως επιχείρημα ότι ενώ μετέβαινε δι’ ενέργειαν συνηντήθη μετ’ Αστυνομίας και ηναγκάσθη εγκαταλείψη υλικόν εξ ου και δεν εγένοντο οι προβληθείσαι δύο ενέργειαι εν Λεμεσώ. (…) Ήλθα εις επαφήν με ΑΒΕΡΩΦ και έδωσα εντολήν όπως την εσπέραν συνεχισθούν τρομοκρατικαί ενέργειαι εις τας πόλεις.

  Αγωνιστές της ΕΟΚΑ μετά τη λήξη του αγώνα.

Πρέπει να προστεθεί, βέβαια, ότι αν και το ημερολόγιο του Γ. Γρίβα - Διγενή που έπεσε στα χέρια των Βρετανών ήταν το αυθεντικό, δεν είναι βέβαιο ότι όλα τα αποσπάσματα, ειδικά αυτά που δεν συνοδεύονται από τις φωτογραφίες των πρωτότυπων εγγράφων ανταποκρίνονται με πιστότητα στο πρωτότυπο και δεν αλλοιώθηκαν από τις βρετανικές υπηρεσίες για λόγους «μαύρης προπαγάνδας». Για παράδειγμα, φαντάζει ως κωμικά απίθανο εάν οι διαταγές του αρχηγού της ΕΟΚΑ προς τον «Αβέρωφ», στην εσωτερική αλληλογραφία της οργάνωσης, έκαναν λόγο για συνέχιση των «τρομοκρατικών ενεργειών».

Ας δούμε τώρα τα αποτελέσματα της πρώτης δράσης των ομάδων της ΕΟΚΑ την 1η Απριλίου 1955. Σύμφωνα με την ανακοίνωση των βρετανικών αρχών, σημειώθηκαν το βράδυ της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955 16 βομβιστικές επιθέσεις. Σχεδόν οι μισές, επτά, στη Λευκωσία. Η ΕΟΚΑ έδρασε στη Λευκωσία, στη Λάρνακα, στην Αμμόχωστο και στη Λεμεσό, αλλά και σε περιοχές της υπαίθρου, κοντά στις πόλεις, όπως στη Δεκέλεια και την Επισκοπή. Όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, στις σελίδες του «Ημερολογίου Γρίβα», το πρώτο κτύπημα στη Λευκωσία έγινε «περί την 0.30», ενώ οι αστυνομικές ανακοινώσεις και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων κάνουν λόγο για τις 12.35, ενώ στη Λάρνακα οι εκρήξεις ακούστηκαν στις 12.42 (ή στις 12.30 ή 12.40, σύμφωνα με άλλες πηγές). Στην Αμμόχωστο και στη Λεμεσό τα κτυπήματα καταγράφηκαν, αντίστοιχα, στις 01.35 και 01.25. Είναι προφανές ότι ο σχεδιασμός προέβλεπε τον απόλυτο βρετανικό αιφνιδιασμό, με ταυτόχρονα κτυπήματα στις τέσσερις μεγάλες πόλεις και από αυτή την άποψη τα αποτελέσματα ήταν επιτυχή.

Στη Λευκωσία οι επιθέσεις άρχισαν από τον κυβερνητικό ραδιοσταθμό, στα κτίρια του σημερινού ΡΙΚ, στην Αθαλάσσα. Ήταν η πιο εντυπωσιακή καταδρομική επιχείρηση εκείνης της νύκτας και, σύμφωνα με τις βρετανικές εκθέσεις, ήταν και το κυριότερο περιστατικό από τις πρώτες «πράξεις τρομοκρατίας». Η επίσημη ανακοίνωση του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών ανέφερε ότι «τέσσαρες προσωπιδοφόροι άνδρες, ωπλισμένοι με πιστόλια και μαχαίρας, εισήλθον εις τον Κυπριακόν Ραδιοφωνικόν Σταθμόν, εξουδετέρωσαν τους φύλακας και τους έδεσαν». Ακολούθησε έκρηξη δυναμίτιδας που προκάλεσε πυρκαγιά, με μεγάλες ζημιές. Τις πρώτες ημέρες η ζημιά εκτιμήθηκε στις 20.000 λίρες, αλλά στις επόμενες ημέρες το ποσό διπλασιάστηκε και γινόταν λόγος για καταστροφές ύψους 40.000 λιρών. Η φωτογραφία των καταστροφών στον ραδιοσταθμό δημοσιεύθηκε στον κυπριακό και στον ξένο Τύπο, ενώ είναι κι η μοναδική που περιλαμβάνεται και στα Απομνημονεύματα του αρχηγού της ΕΟΚΑ.

Οι άλλοι στόχοι στη Λευκωσία ήταν οι στρατώνες Wolseley και τα Γραφεία της Αρχιγραμματείας. Στους Στρατώνες Γούσλεϋ, στα σημερινά κτίρια των δικαστηρίων της Λευκωσίας, οι ζημιές ήταν σχετικά μικρές, καθώς οι αγωνιστές είχαν εντολή να προκαλέσουν υλικές φθορές και να αποφύγουν να πυροβολήσουν στρατιώτες. Όμως ήταν μια τολμηρή επίδειξη δύναμης της πρωτοεμφανιζόμενης οργάνωσης που έφτανε τα όρια του θράσους να κτυπήσει ένα άριστα φυλασσόμενο στρατόπεδο. Πενιχρά ήταν και τα αποτελέσματα των βομβιστικών επιθέσεων στην Αρχιγραμματεία. Έσπασαν αρκετά τζάμια του Γραφείου Παιδείας, κυρίως, και καταγράφηκαν και άλλες υλικές ζημιές στο κτίριο. Επίθεση έγινε και στον Στρατιωτικό Ραδιοσταθμό Λακατάμιας, αλλά άγνωστο για ποιο λόγο δεν καταγράφηκε από τις βρετανικές αποικιακές αρχές. Οι επικεφαλής των ομάδων κρούσης στη Λευκωσία ήταν ο Μάρκος Δράκος στον Κεντρικό Ραδιοσταθμό Αθαλάσσας, ο Στυλιανός Λένας και ο Χριστάκης Ελευθερίου στους στρατώνες Γούσλεϋ, ο Χαράλαμπος Μούσκος στην Αρχιγραμματεία και ο Παναγιώτης Αριστείδου στη Λακατάμια.

Στη Λάρνακα, τηρουμένων των αναλογιών και του ανθρώπινου δυναμικού της οργάνωσης, καταγράφηκαν τα πιο πετυχημένα αποτελέσματα. Οι στόχοι ήταν ο κεντρικός Αστυνομικός σταθμός της πόλης, όπου κοιμόντουσαν δεκαπέντε αστυνομικοί και ένας από αυτούς τραυματίστηκε ελαφρά, το Διοικητήριο, όπου κατέρρευσε η σκάλα του γραφείου του Διοικητή, του Τουρκοκύπριου Ο. Μουφτιζαντέ, η οικία του Αστυνόμου Μίλλιγκ και το γειτονικό σπίτι του Διοικητή, η αίθουσα συνεδριάσεων του Δικαστηρίου Λάρνακας και η πρόκληση βραχυκυκλώματος στην ηλεκτροφόρο γραμμή καλωδίων Δεκέλειας - Λάρνακας - Λεμεσού.

Γράφει ο ανταποκριτής της κυπριακής εφημερίδας «Ελευθερία» στη Λάρνακα, στο φύλλο της 1ης Απριλίου 1955: «Τα κτίρια της Αστυνομίας και του Διοικητηρίου κατέστησαν αγνώριστα εκ των εκρήξεων.» Νέες ρίψεις βομβών στη Λάρνακα καταγράφηκαν εναντίον κατοικιών Βρετανών στρατιωτικών και την επόμενη νύκτα, σε μια προσπάθεια να εμφανιστεί η ΕΟΚΑ άτρωτη από τις συλλήψεις των προηγουμένων ωρών.

Αξίζει να προστεθεί ότι τόσο στη Λάρνακα, όσο και στη Λευκωσία, πριν από τις εκρήξεις προηγήθηκε γενική διακοπή της ηλεκτροδότησης, που ήταν προφανώς μέσα στα σχέδια της οργάνωσης για να επιτείνει τη σύγχυση των αρχών και για να κινηθούν οι αγωνιστές με μεγαλύτερη ευχέρεια, αλλά αποτελούσε και το σύνθημα για την έναρξη των επιθέσεων. Στη Λάρνακα, η ΕΟΚΑ είχε και τις μεγαλύτερες απώλειες. Συνελήφθηκαν τα στελέχη Σταύρος Ποσκώτης, Γεώργιος Λυκούργος, Μιχαλάκης Παρίδης, Ξάνθος Ιακωβίδης και Ιάκωβος Καϊσερλίδης (οι οποίοι καταδικάστηκαν λίγες βδομάδες αργότερα σε πολυετείς φυλακίσεις), γεγονός που ανέκοψε για κάποιο διάστημα την πορεία της οργάνωσης. Όπως καταγράφεται και στο «Χρονικόν του αγώνα της ΕΟΚΑ», οι συλλήψεις προήλθαν από προδοσία των συναγωνιστών του από τον Χ.Η., μέλος των πρώτων ομάδων κρούσης (μεταφέρθηκε για λόγους προστασίας από τις αποικιακές αρχές στην Αγγλία).

Στη Λεμεσό οι κεντρικοί στόχοι ήταν ο Κεντρικός Αστυνομικός Σταθμός, όπου σημειώθηκαν τρεις εκρήξεις και καταγράφηκαν μικροζημιές και ο Αστυνομικός Σταθμός Αγίου Ιωάννη, όπου σημειώθηκε στις 2 το πρωί ανάλογη βομβιστική επίθεση. Για τη Λεμεσό, τα στελέχη και τη δυναμική της ΕΟΚΑ στην πόλη, όπως και στην Αμμόχωστο, τα αποτελέσματα της πρώτης βραδιάς κρίνονται πενιχρά. Επιπλέον, η Αστυνομία ανακοίνωσε ότι σε πέντε διαφορετικά σημεία της πόλης είχαν βρεθεί αυτοσχέδιες χειροβομβίδες και καψύλια, που προφανώς είχαν εγκαταλειφθεί από τους αγωνιστές. Σε μια άλλη επιχείρηση, τρεις ένοπλοι ακινητοποίησαν το πολιτικό προσωπικό της Επισταθμίας Επισκοπής, και προκάλεσαν ζημιές στον Σταθμό. Τις επόμενες ημέρες συνελήφθηκαν τέσσερα πρόσωπα από το χωριό Πύργος Λεμεσού, από όπου καταγόταν και ο Σάββας Κρασίδης, υπεύθυνος για το κτύπημα στην Επισκοπή, ενώ ακολούθησε η ανακάλυψη τεράστιας για τα κυπριακά δεδομένα ποσότητας εκρηκτικών υλών, αυτοσχέδιων χειροβομβίδων και σφαιρών, σε χωράφι που ανήκαν στον μεγαλέμπορο της πόλης Ιωάννη Κότσαπα, γεγονός που οδήγησε στη σύλληψή του. Σύμφωνα με την αστυνομική ανακοίνωση βρέθηκαν «200-300 λίπραι νιτρογλυκερίνης, 24 χειροβομβίδες, 50-60 λίπραι ΤΝΤ, 4000 σφαίραι μικρών όπλων, 500 σφαίραι περιστρόφου», κ.ο.κ. Ανασταλτικός παράγοντας υπήρξε και η ουσιαστική παραίτηση του πρώτου τομεάρχη Λεμεσού, Ανδρέα Ιωαννίδη, ύστερα από την αποτυχία των πρώτων ενεργειών, αλλά και η μηδαμινή προσφορά του «έμπειρου» Νότη Πετροπουλέα. Νέος τομεάρχης ανέλαβε, τον Μάιο του 1955, ο Χριστάκης Τρυφωνίδης.

Ο πρώτος ήρωας της ΕΟΚΑ Μόδεστος Παντελής (1923-1955).

Στην Αμμόχωστο, σημειώθηκαν μικρές «δυναμιτιστικές εκρήξεις» στην περιοχή του βρετανικού στρατοπέδου στο δρόμο Αμμοχώστου – Λάρνακας. Επίσης έγινε απόπειρα πυρπόλησης δεξαμενών βενζίνης στην ηλεκτρική επισταθμία Δεκέλειας. Εδώ, λόγω της μεγαλύτερης στρατιωτικής παρουσίας η αντίδραση των αρχών ήταν πολύ πιο άμεση και η εικόνα που δίνεται στον Τύπο είναι ότι έκλεισαν οι δρόμοι και ελέγχονταν όλα τα αυτοκίνητα που εισέρχονταν ή εξέρχονταν από τα Βαρώσια. Υπεύθυνος των επιχειρήσεων της ΕΟΚΑ στην περιοχή Αμμοχώστου ήταν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, έφεδρος ανθυπολοχαγός του ελληνικού στρατού, από τη Λύση, ο οποίος πήρε μέρος στην επίθεση στη Δεκέλεια. Όπως ανακοίνωσε η Αστυνομία, το πρωί της 1ης Απριλίου βρέθηκε νεκρός κοντά στο χωριό Αυγόρου ο Μόδεστος Παντελή, από το Λιοπέτρι, 28 ετών, «συνεπεία ηλεκτροπληξίας καθ’ ον χρόνον απεπειράτο, να αποκόψη ηλεκτροφόρον καλώδιον». Όπως προέβλεπε το σχέδιο του Αυξεντίου, οι αγωνιστές Ανδρέας Κάρυος και Μόδεστος Παντελή, με οδηγό τον Κυριάκο Παντελή, θα προκαλούσαν βραχυκύκλωμα στα ηλεκτροφόρα καλώδια κοντά στο Αυγόρου, για τη δημιουργία γενικής συσκότισης στην περιοχή, ώστε να δρούσαν με μεγαλύτερη άνεση οι ομάδες δολιοφθορών. Το ίδιο απόγευμα της 1ης Απριλίου, «εξεδόθη δικαστικόν διάταγμα κρατήσεως του αδελφού του φονευθέντος, Χριστοφή Παντελή, εις το αυτοκίνητον του οποίου η Αστυνομία ισχυρίζεται ότι ανεύρε δυναμίτιδα». Τέσσερις ημέρες αργότερα συνελήφθηκαν, για την ίδια επίθεση, τα αδέλφια Ανδρέας και Γεώργιος Κάρυος, από το Αυγόρου.

Λίγες ημέρες αργότερα, σε σχέση με τις επιθέσεις στην περιοχή Αμμοχώστου, η κυπριακή Αστυνομία εξέδωσε ανακοίνωση με την υπογραφή του Διοικητή της, που δημοσιεύθηκε στον Τύπο την Τρίτη, 5 Απριλίου, και αφορούσε τον πρώτο καταζητούμενο της ΕΟΚΑ. Κάτω από μια μεγάλη φωτογραφία ενός νεαρού άνδρα αναγραφόταν: Αμοιβή £250.

Επικήρυξη του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου.

Η Αστυνομία αδημονεί να ανιχνεύση το πρόσωπον του οποίου η φωτογραφία, το όνομα και τα χαρακτηριστικά δίδονται κατωτέρω και μετά του οποίου επιθυμεί να συναντηθή εν σχέσει με τας δυναμιτιστικάς βιαιοπραγίας, αι οποίαι διεπράχθησαν εν Λευκωσία και αλλαχού κατά την 1ην Απριλίου 1955, και κατά τας επομένας ημέρας. Γρηγόρης Πιερή Αυξεντίου εκ Λύσης (επαρχ. Αμμοχώστου). Είναι ηλικίας 35 ετών και ύψους 5 ποδών και 6 ιντσών, λεπτής σωματικής διαπλάσεως, με μαύρα μαλλιά, μελαγχροινός, με στενόν, μαύρον μύστακα. Φορεί ενδυμασίαν από καφέ κασμήρι. Ειργάζετο ως οδηγός επιβατικού αυτοκινήτου. Το πρόσωπον τούτο ανεχώρησεν εκ της οικίας του την 31ην Μαρτίου 1955 και δεν επέστρεψεν έκτοτε. Αμοιβή εκ £250 θα δοθή εις το πρόσωπον, το οποίον θα παράσχη πληροφορίας, διά των οποίων θα δυνηθή η Αστυνομία να ανεύρη και να συναντήση τον Αυξεντίου.

Ήταν η πρώτη επικήρυξη αγωνιστή της ΕΟΚΑ, και όπως είναι γνωστό το ποσό αργότερα θα πολλαπλασιαζόταν. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η λέξη σύλληψη δεν αναφέρεται πουθενά, αντίθετα προτιμήθηκε η κωμική φράση «η Αστυνομία αδημονεί να συναντήσει». Μια λεπτομέρεια που έδειχνε τη βιασύνη των αποικιακών διωκτικών αρχών ήταν ότι το 1955 ο Αυξεντίου δεν ήταν 35 ετών αλλά 8 χρόνια μικρότερος.

Για τον οπλισμό της οργάνωσης οι ανακοινώσεις της Αστυνομίας έκαναν λόγο για «εκρηκτικάς ύλας που είχον τοποθετηθή εντός φιαλών». Μάλιστα, μέρος των ανταποκρίσεων των ξένων πρακτορείων ειδήσεων από την Κύπρο την 1η Απριλίου 1955, αφιερώθηκε ακριβώς στην περιγραφή των «τρομερών αυτών όπλων (κοκτέιλ Μολότωφ)», που χρησιμοποίησαν οι αγωνιστές. Αναφορά σε άνδρες που κρατούσαν πιστόλια γίνεται για την επίθεση στον Ραδιοσταθμό και στην Επισκοπή.

Το επίσημο αστυνομικό ανακοινωθέν για τις εκρήξεις, που εκδόθηκε την 1η Απριλίου και δημοσιεύθηκε την επόμενη ημέρα στον κυπριακό Τύπο, αναφερόταν και σε μια άλλη ενέργεια της οργάνωσης, τη διανομή δακτυλογραφημένων προκηρύξεων στην ελληνική, «αι οποίαι λέγεται ότι ερρίφθησαν από αυτοκίνητα, μικρόν τι μετά τας εκρήξεις εις την Λευκωσίαν». Το εκπληκτικό για τα όσα ακολούθησαν με τη βρετανική λογοκρισία τα επόμενα χρόνια, που αποδεικνύει και ότι οι αρχές ήταν εντελώς απροετοίμαστες για την έκρηξη του επαναστατικού κινήματος, είναι ότι η ανακοίνωση της Αστυνομίας αναπαρήγαγε όλο το φλογερό κείμενο της πρώτης προκήρυξης της ΕΟΚΑ, και έτσι, μέσω των εφημερίδων της 2ας Απριλίου 1955, έγινε γνωστό σε κάθε κυπριακό σπίτι.

Μαθητική διαδήλωση εναντίον των βρετανών αποικιοκρατών και υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

Η Αστυνομία συμπλήρωνε ότι στους δρόμους της Αμμοχώστου βρέθηκαν φυλλάδια παρόμοια με αυτά που βρέθηκαν στη Λευκωσία. Τρεις ημέρες αργότερα η βρετανική γκάφα ολοκληρώθηκε με τη δημοσίευση, ύστερα από ανακοίνωση του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών, και του όρκου των μελών της «οργανώσεως ΕΟΚΑ - Νεολαίας», όπως ισχυρίστηκαν οι Βρετανοί. Ο όρκος, που είναι ο αυθεντικός, με τις γνωστές μικροδιαφορές, που ούτως ή άλλως εντοπίζονται στις διάφορες εκδοχές που έχουν δημοσιευθεί, συνοδευόταν και από την έμμεση υπενθύμιση προς τους γονείς και τους καθηγητές ότι ήταν υπεύθυνοι για τη συμπεριφορά των νεαρών μαθητών.

Παράλληλα, σύμφωνα με τις αστυνομικές ανακοινώσεις, το βράδυ της 1ης Απριλίου «ευρέθησαν αναγεγραμμένα με βαφήν εις τοίχους και την άσφαλτον των οδών της Λεμεσού διάφορα συνθήματα, ως 'ΕΟΚΑ', 'Ένωσις', 'Να φύγουν οι Άγγλοι', κλπ.». Την επόμενη ημέρα, στις 2 Απριλίου 1955 συνελήφθηκαν στη Λευκωσία δύο μαθητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου, «διά κατοχήν στασιαστικών φυλλαδίων». Τους συνέλαβε η Αστυνομία στη Λεωφόρο Ευαγόρου, ενώ βρέθηκαν στην κατοχή τους «152 φυλλάδια, γόμαν και καρφίδας», δηλαδή πινέζες. Η σύλληψή τους έγινε αφορμή για την πρώτη μεγάλη μαθητική διαδήλωση στη Λευκωσία, μετά την έκρηξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, ιδιαίτερα μαχητική, υπέρ της απελευθέρωσής τους, την επόμενη Παρασκευή, στις 8 Απριλίου 1955. Την επόμενη 9 Απριλίου έγινε ανάλογη μεγάλη διαδήλωση υπέρ της Κύπρου στην Αθήνα.

Από την πλευρά του, ο αποικιακός κυβερνήτης της Κύπρου Robert P. Armitage, σε δηλώσεις του την 1η Απριλίου 1955, λίγες ώρες ύστερα από τις εκρήξεις της προηγούμενης νύκτας, δύσκολα έκρυβε την αγωνία του, αναζητώντας συμμάχους και σωσίβιο. Ανέφερε η επίσημη ανακοίνωση: Η Α.Ε. ο Κυβερνήτης είπεν (…) ότι θα ληφθούν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα διά την ανίχνευσιν και σύλληψιν των κακοποιών και ότι είναι βέβαιος ότι ο κυπριακός λαός, ο οποίος αποτελείται από σοβαρούς και νομοταγείς πολίτας, συμμερίζεται τον αποτροπιασμόν και την λύπην των Αρχών, διά τας τοιαύτας τρομοκρατικάς επιθέσεις και ούτε θα ενθαρρύνη, ούτε θα συγχωρήση ταύτας. Η Α.Ε. ιδιαιτέρως απηύθυνεν έκκλησιν προς τον εγχώριον Τύπον, όστις εις το παρελθόν επέδειξε μετριοπάθειαν και λογικήν, όπως καταδικάση τας αχαλινώτους και καταστρεπτικάς αυτάς πράξεις.

Αντίθετα, αν πιστέψουμε αυτά που περιγράφει ο Lawrence Durrell στα «Πικρολέμονά» του το πρωινό της 1ης Απριλίου 1955, όλα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά στη Λευκωσία. Οι μαγαζάτορες ανέβαζαν τα ρολά των καταστημάτων τους και ρουφούσαν τον πρωινό καφέ τους όπως κάθε μέρα. Όμως, πρόσθετε ο Durrell, «είχαμε φτάσει ένα σύνορο. Από δω και μπρος το θέμα θα ήταν να κρατήσουμε. Οι λύσεις που ονειρευόμασταν είχαν πέσει όλες στο κενό υπό την απεχθή σκιά της επικείμενης εξέγερσης.» Ποιος θα κρατούσε μέχρι τέλους και πώς θα εξελισσόταν ο αγώνας που ξεκίνησε στις δωδεκάμισι τα μεσάνυχτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου του 1955 με την έκρηξη στον Κρατικό Ραδιοσταθμό στην Αθαλάσσα ήταν κάτι που δεν μπορούσε κανείς να προεξοφλήσει εκείνο το πρωινό. Εκείνο σίγουρα που θα άλλαζε ήταν η εικόνα που είχαν οι Βρετανοί για την Κύπρο και τους Κυπρίους: ότι δηλαδή ήταν ένας λαός «που δεν επρόκειτο να εξεγερθούν ποτέ για την ελευθερία τους».

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)