Άγγελοι, ανήκουν στα κτιστά όντα: η δημιουργία τους

Ορθοδοξία / Αγιολογία - 17 Οκτωβρίου 2023
Θεολογία - 17 Οκτωβρίου 2023
Ορθοδοξία - 17 Οκτωβρίου 2023
 Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Βέτσος, Master Θεολογίας

Η λέξη «άγγελος» στην αρχαία ελληνική γραμματεία σημαίνει α) τον αγγελιοφόρο, αυτόν που μεταφέρει μία είδηση και β) τις πνευματικές δυνάμεις που μεταφέρουν στον άνθρωπο το θέλημα του Θεού. Με τη διπλή αυτή σημασία τη συναντούμε και σε ολόκληρη την Αγία Γραφή, για το λόγο αυτό αποδίδεται συχνά σαν χαρακτηρισμός στους προφήτες, τους ιερείς, τους επισκόπους, στο ίδιο τον Χριστό και στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Στο σύνολο τους οι αναφορές του ονόματος των αγγέλων ανέρχονται σε 304 στην Παλαιά  Διαθήκη και 175 στην Καινή.

Οι άγγελοι όπως και όλα τα υπόλοιπα δημιουργήματα οφείλουν την ύπαρξη τους στον έναν και μοναδικό δημιουργό Θεό. Αυτό επισημαίνεται στο Σύμβόλο της Πίστεως, καθώς και στη διδασκαλία της Αγίας Γραφής. Αξιοπρόσεκτο είναι πως αποσιωπάται στην Αγία Γραφή ο ακριβής τρόπος και χρόνος της δημιουργίας των ουρανίων σωμάτων παρότι όλο το δημιουργικό έργο του Θεού ξεκινάει από τον κόσμο των πνευμάτων, τον κόσμο των αγγέλων. Αυτό ευθύς αμέσως καθιστά τους αγγέλους το αρχαιότερο δημιούργημα του Θεού.  Το μόνο σίγουρο είναι, πως προηγήθηκε της δημιουργίας του ανθρώπου, καθώς κατά την αναφορά της δημιουργίας ουρανού στο κεφάλαιο της Γένεσης γίνεται λόγος και για τη δημιουργία των αγγέλων.

Όλα όσα μπορούμε να δούμε και να κατανοήσουμε, αλλά και όσα ακόμα υπερβαίνουν τα όρια της όρασης, του νου και της λογικής μας είναι υπαρκτά κατ’ εντολή του Θεού. Δημιουργός λοιπόν όλων των κτισμάτων είναι ο Θεός, συμπεριλαμβανομένων και των αγγέλων. Αναμφισβήτητα η γένεση των αγγέλων εντάσσεται στη γενικότερη εκ του μη όντος δημιουργία του κόσμου. Ολόκληρη η δημιουργία, ολόκληρος ο αισθητός κόσμος «κτίζεται» δημιουργείται εκ του μηδενός και δε γεννιέται από τη θεια ουσία. Η ουσία των ουρανίων δυνάμεων απέχει παρασάγγας από τη θεια ουσία. Κακώς θεωρούνται  ως όντα που προσομοιώνονται με το άκτιστο γιατί δεν γίνονται αντιληπτοί από τον άνθρωπο, λόγω  των δικών του πεπερασμένων δυνάμεων. Ασφαλώς και η φύση τους είναι ετερούσια με αυτής του Τριαδικού Θεού. Οι άγγελοι δεν προήλθαν οντολογικά από το Θείο. Είναι δημιουργήματα, αποτέλεσμα της βουλητικής ενεργείας του Θεού, όποτε κατατάσσονται στην κτιστή πραγματικότητα. Ο Θεός είναι αυτός που δημιουργεί και κυριαρχεί στο σύμπαν. Όλα όσα υπάρχουν αποτελούν το σύμπαν, την κτιστή αυτή πραγματικότητα και λειτουργούν λόγω της πρόνοιας και της βούλησης του Θεού.

Σε αντίθεση όμως με την αναφορά της δημιουργίας του κόσμου, στην Αγία Γραφή δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά για τον ακριβή τρόπο και χρόνο δημιουργίας των αγγέλων. Ορισμένοι Πατέρες όπως ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος Νύσσης υποστηρίζουν πως ο Θεός αρχικά με αγάπη συλλαμβάνει την ιδέα της δημιουργίας και έπειτα δημιουργεί τα έργα Του με πλήρη αγαθότητα. Συμπερασματικά λοιπόν, ο Θεός έπλασε τα ουράνια σώματα από την στιγμή που συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας τους.

Ωστόσο στην Αγία Γραφή δεν γίνεται λόγος για τη δημιουργία των αγγέλων παρ΄ όλο που το έργο του Θεού αρχίζει ουσιαστικά από το μη ορατό κόσμο των αγγέλων. Αναζητώντας τη χρονική στιγμή που οι άγγελοι δημιουργήθηκαν συμπεραίνουμε από την Αγία Γραφή, πως εφ’ όσον παρακολουθούν έκθαμβοι τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπων, τότε έχουν δημιουργηθεί πριν τον ορατό κόσμο. Ως πρώτη αναφορά στη δημιουργία των αγγέλων μπορεί να θεωρηθεί ο στίχος της Γενέσεως όπου έχουμε αναφορά στη δημιουργία τους  σε σχέση με τον ουρανό και τον αισθητό κόσμο και τη δημιουργία αυτού, σε σχέση με τη γη. Ο Γρηγόριος Νύσσης αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η δημιουργία είναι μια πορεία, μια συνέχεια από την αιτία που είναι η βούληση του Θεού στην εφαρμογή, στην έμπρακτη παρουσίαση της σκέψης, της θέλησης του Θεού δια των ακτίστων ενεργειών του. Σ’ αυτή την πραγματικότητα , σ΄ αυτό το κοσμικό γίγνεσθαι έχει θέση και η δημιουργία των αγγέλων που προηγείται της δημιουργίας του ανθρώπου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στο έργο του «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο Θεός δημιούργησε τους αγγέλους, τους έφερε στην ύπαρξη από την ανυπαρξία και μάλιστα αυτό έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε η εικόνα τους να συγγενεύει κατά κάποιο τρόπο με αυτόν.Υπάρχει βεβαία και η αγιογραφική αναφορά της  κτίσεως των αγγέλων στον Προφητάνακτα Δαυίδ «ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα». Οι άγγελοι ως δημιουργήματα της ενέργειας του Τριαδικού Θεού διαφοροποιούνται απόλυτα από Αυτόν. Είναι όπως και οι άνθρωποι δημιουργήματα του Θεού. Διακρίνονται ωστόσο από τους ανθρώπους διότι η δημιουργία τους προηγείται αυτής του ανθρώπου αλλά και του ορατού κόσμου γενικότερα.

Σ΄ αυτό το συμπέρασμα της χρονικής διαφοράς της δημιουργίας των αγγέλων από τον υπόλοιπο κόσμο καταλήγουν όλοι οι Πατέρες. Η δημιουργία αυτή έχει διάφορες φάσεις και ξεκινά από τον κόσμο των πνευμάτων. Το όλο δημιουργικό έργο έχει ως πυρήνα τον νοητό κόσμο. Η Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία τα νοερά αυτά όντα τα ονομάζει αγγέλους.

Μαλαχ. γ’ 1, β’ 7 , Αποκ. 1, 20 - 2, 1 -  8, 12, Μαλαχ. δ’ 1, ¨Ησ. 9,6,  Ματθ. 11, 10, Μάρκ. 1 2.

Αλεξάνδρας Μοναχής, Άγγελοι. Μια ζωντανή παρουσία, μτφρ. Ελένη Γκανούρη, εκδ. Η Ελαφος, Αθήνα 2016.

«Πιστεύω εις έναν Θεόν, Πατέρα, παντοκράτορα, ποιητήν ουρανού και γης, ορατών τε  πάντων και αοράτων..»

Γεν. 1,1.

  Μ.Βασίλειος, Περί Αγίου Πνεύματος PG 32, 136Α

Ματσούκα Νικ., Δογματική και Συμβολική Θεολογία Γ΄, Ανακεφαλαίωση και αγαθοτοπία. Έκθεση του οικουμενικού χαρακτήρα της Χριστιανικής διδασκαλίας, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 155

Οπ. π., σ. 156

Οπ. π., σ. 160

Μ. Βασίλειου, Εις Εξαήμερον, PG 29, 13Α

Γεν. 1,1

Γρ. Νύσσης, Περί της Εξαημέρου PG 44, 72 ΑΒ

Ματσούκα Ν.,  οπ. π., σ. 187

Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, Κείμενο – Μετάφραση, Εισαγωγή Σχόλια Νίκου Ματσούκα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 98-100

Ψαλμ. 103,4.

Μ. Βασιλείου, Εις Εξαήμερον PG 29, 205 B

Τσάμη Γ. Δ., Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 97.

Παπαδόπουλου Αν., Αγιολογία, Θέματα γενικά, ειδικά και εορτολογίου, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 97.

Ματσούκα Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 187.