Η φύση και οι ιδιότητες των αγγέλων

Ορθοδοξία / Αγιολογία - 24 Οκτωβρίου 2023
Θεολογία - 24 Οκτωβρίου 2023
Ορθοδοξία - 24 Οκτωβρίου 2023

Οι άγγελοι είναι καθαρά πνεύματα, ασώματα όντα, δημιουργημένα από το Θεό όπως οι άνθρωποι. Επειδή όμως το απολύτως άυλο αρμόζει μόνο στο Θεό, οι Πατέρες της Εκκλησίας δίδαξαν πως οι άγιοι Άγγελοι έχουν κάποιο είδος σώματος αιθέριου, που είναι πολύ λεπτότερο από οποιαδήποτε άλλη ύλη έχει γίνει ποτέ αντιληπτή από τον άνθρωπο. Κατά τον Μέγα Βασίλειο, η φύση των νοητών όντων ξεπερνά την ανθρώπινη διάνοια γιατί είναι σύμφωνη με την κατάσταση στην οποία δημιουργήθηκε, δηλαδή υπερχρόνια και αιώνια, κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από τον ανθρώπινο νου. Ο Ιωάννης Δαμασκηνός διευκρινίζει, συνοψίζοντας τις διδασκαλίες περί αγγέλων των άλλων Πατέρων της Εκκλησίας, που διατύπωσαν τις απόψεις τους πριν από αυτόν, λέγοντας ότι οι άγγελοι είναι ασώματοι και άυλοι σε σχέση με τον άνθρωπο και όχι σε σχέση με τον Θεό.

Σε αντίθεση με τις απόψεις των ανατολικών Πατέρων στη Δύση υιοθετήθηκε η απόλυτη πνευματικότητα και το πλήρες άυλο των αγγέλων. Σημειώθηκαν βέβαια αντιδράσεις για την αποδοχή αυτής της θεωρίας ωστόσο στην εποχή του Θωμά του Ακινάτη έγινε αποδεκτή. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία με την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο δόθηκε οριστική λύση  αφού έγινε δεκτή η άποψη ότι οι άγγελοι δεν είναι απεριόριστα ασώματοι. Αυτή είναι μια ιδιότητα που ανήκει στην Αγία Τριάδα. Έχουν όμως αιθέριο σώμα.

Οι άγγελοι, επειδή είναι όντα πνευματικά, δεν χωρίζονται σε φύλα, δεν έχουν ανάγκη παιδείας ή θεραπείας, δεν πεθαίνουν. Δε βιώνουν τη δυστυχία, την αμφιβολία, τα σφάλματα, τον πόνο ή την απώλεια. Ακόμη, δεν έχουν ανάγκη διατροφής ή αναπαύσεως. Κάθε άγγελος έχει τη δική του ατομικότητα, τη δική του θέληση. Χαρακτηρίζονται από την κατά χάριν αθανασία, κάτι που τους κάνει μετόχους – κατόχους της επουράνιας μακαριότητας. Δεν μπορούν να υποστούν φυσική αλλοίωση. Οι άγγελοι εξαρτώνται από το Θεό και δεν περιορίζονται από το χρόνο και το χώρο, είναι όντα ταχύτατα στις κινήσεις τους και μπορούν να βρίσκονται σε όποιο μέρος επιθυμούν.

Δεν είναι ορθό να γίνεται λόγος για μια εξελικτική πνευματική πορεία των αγγέλων αντίστοιχη μ΄ αυτή που σημειώνεται στους ανθρώπους . Αυτό παρατηρείται γιατί οι Άγγελοι δεν ανέλαβαν από την αρχή μια φύση που βρισκόταν σε νηπιακό επίπεδο ούτε ουσιαστικά κλήθηκαν να εκγυμνασθούν σταδιακά ούτως ώστε να φτάσουν σε ένα επίπεδο που θα δεχθούν τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος και κατά αυτό τον τρόπο να φτάσουν στην τελείωση τους. Είναι εγγενής κατά ένα μέρος η αγιότητα τους, πάντοτε βέβαια ως δωρεά του Αγίου Πνεύματος και χωρίς να θεωρούνται από τη φύση τους Άγιοι. Αυτός είναι και ο λόγος που παγιώθηκε κατά κάποιο τρόπο η αρετή τους και δεν μεταπίπτουν στη κακία είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Είναι αποτέλεσμα των ακτίστων ενεργειών του Θεού, του άκτιστου θειου φωτός .

Ασφαλώς και η τελειότητα αυτή των αγγέλων μπορεί να ειπωθεί σε σχέση με την ανθρωπινή φύση και πορεία προς την τελείωση και όχι σε σχέση με την απόλυτη τελειότητα του Τριαδικού Θεού. Σε σχέση με την τέλεια φύση της Αγίας Τριάδας δεν τίθεται αφενός θέμα σύγκρισης αφετέρου ελάχιστη είναι η υπεροχή της από αυτή των ανθρώπων.

Ο Μέγας Βασίλειος στο έργο του «Περί Πίστεως» αναφέρει ότι συγκριτικά με την άτρεπτη, απρόσιτη τέλεια θεία φύση δεν μπορεί να σταθεί καμία άλλη ούτε και αυτή των αρχαγγέλων μαζί με όλη τη λογική φύση συγκεντρωμένη.  Η τελείωση, η ανωτερότητα, η λάμψη, ο φωτισμός της φύσης των αγγέλων στέκονται μόνο συγκρινόμενα με τα άλλα δημιουργήματα της θείας βούλησης. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν είναι από τη φύση τους Άγιοι άλλα αγιάζονται από τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, δεν πηγάζει από την ουσία τους ως ιδίωμα της φύσης τους.  Εξάλλου αν συνέβαινε οι άγγελοι να είναι από τη φύση τους άγιοι τότε δε θα σημειώνονταν η πτώση του Εωσφόρου και των λοιπών αγγελικών ταγμάτων που έγιναν δαίμονες. Ο αγιασμός τους πραγματοποιείται σαν μια πρόοδος, για την όποια συναινούν και οι ίδιοι τους. Το αυτεξούσιο δόθηκε πρώτα στους αγγέλους, που βρίσκονται ανάμεσα στην αρετή και στην κακία. Χρειάζονται απόλυτα το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος για την τελείωση τους που ουσιαστικά πρέπει να θεωρείται ως στερέωση τους στο καλό και την αρετή από την όποια πλέον δεν εκπίπτουν λόγω της Θείας Χάριτος. Κατά συνέπεια οι ουράνιες λοιπόν δυνάμεις δεν είναι απόλυτα τέλειες και είναι επιδεκτικές προόδου και αυτεξούσιες. Η πτώση του Εωσφόρου δηλώνει τη χρήση του αυτεξουσίου που δεν επέλεξε το αγαθό καθώς και την αναγκαιότητα του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος για την τελείωση τους.

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργούσε στις αγγελικές και ουράνιες δυνάμεις. Ακόμα και αυτή η τελείωση τους, η καλή χρήση του αυτεξουσίου τους που τους οδηγεί στην αρετή και στην απόλυτη αδυναμία διάπραξης του οποιουδήποτε κάκου πηγάζει από τον φωτισμό ακριβώς του Αγίου Πνεύματος και μόνο. Από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος παραμένουν άπτωτοι. Η οριστική κρίση τους έλαβε χωρά κατά την πτώση του Εωσφόρου όποτε ορισμένοι κατακρίθηκαν ως δαίμονες και άλλοι με την παρότρυνση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ «στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου» δικαιωθήκαν και έλαβαν πλέον μόνιμη την αγιαστική χάρη.

 Σημαντική είναι η επισήμανση του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού ο οποίος συγκεκριμένα αναφέρει ότι δεν γνωρίζουμε εμείς οι άνθρωποι εάν οι άγγελοι είναι ίσοι μεταξύ τους, παρά μόνο ο ίδιος ο Δημιουργός το γνωρίζει. Διακρίνονται όμως κατά τον φωτισμό τους και φωτίζει ο ένας τον άλλον. Αυτοί που υπερέχουν φωτίζουν τους κατώτερους σε γνώση και φωτισμό. Σημαντική παράλειψη θα ήταν εάν δεν γινόταν αναφορά στην άγνοια των αγγέλων για τα έσχατα και τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου που μαρτυρεί για μια ακόμη φορά την αδυναμία της σύγκρισης της τελείας φύσης της Αγίας Τριάδος με αυτή των ουρανίων δυνάμεων.

Ιω. Δαμασκηνού, Έκδοσις  Ορθοδόξου Πίστεως, PG 94, 865Β.

Μ.Βασιλείου, Εις Εξαήμερον, PG 29, 13Α

Τσάμη Δ., όπ. π., σ. 97

Παπαδόπουλου Αν., όπ. π., σ. 97

Τσάμη Δ., οπ. π., σ. 94

Μ. Βασιλείου, Περί Αγίου Πνεύματος PG 32, 136 CP

Μ. Βασιλείου, Εις Ησαΐαν, PG 30, 508C

Μ. Βασιλείου, Περί πίστεως, PG31, 465AC

Μ. Βασιλείου, Περί Αγίου Πνεύματος, PG32, 137A

Μ. Βασιλείου, Κατά Ευνομίου, PG29, 660AC

Μ. Βασιλείου, Περί Αγίου Πνεύματος, PG32, 157A

Τσάμη Α., Η πρωτολογία του Μ. Βασιλείου, εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Θεσσαλονίκη 1970, σ. 101-105

Γρηγορίου  Θεολόγου, Λόγος ΜΑ΄ , PG 36, 321

Βλάχου Ιερόθεου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου,  Όσοι Πιστοί, εκδ. Ι. Μονής Γενεθλίου της Θεοτόκου, Ναύπακτος 1996, σ. 35

Μ.Βασιλείου, Επιστολή 236, PG 32, 880Β