«…ἐσπλαγχνίσθη…» Πρόταση διδασκαλίας της παραβολής του Καλού Σαμαρείτη

Παιδικά / Πάμε... Κατηχητικό! - 12 Νοεμβρίου 2023
Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού  Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού

Πριν αναφερθούμε στα βασικά στοιχεία μιας από τις γνωστότερες παραβολές του Ευαγγελίου, αυτή του καλού Σαμαρείτη, ας υπογραμμίσουμε τη σημασία της παραβολής αυτής για το δικό μας παρόν.

Με την παραβολή αυτή, η χριστιανική πίστη αποκόβει ριζικά και μιας δια παντός κάθε σχέση με χώρους και ιδεολογίες, όπου η αξία των ανθρώπων μετριέται από την σύσταση του αίματός τους, το χρώμα του δέρματός τους, τις πεποιθήσεις τους ή την καταγωγή τους. Αυτό στις μέρες μας δεν είναι καθόλου αυτονόητο, αντίθετα προκύπτει δραματικά ως ζητούμενο.

Υπάρχει μια γενική αρχή: Σε περιόδους ευημερίας, μιας κάποιας κοινωνικής ισορροπίας και μιας στοιχειώδους παγκόσμιας γαλήνης, κηρύγματα ισότητας, αγάπης, αδελφοσύνης κλπ γίνονται εύκολα αποδεκτά, ακριβώς διότι δεν έχουν ουσιαστικό κόστος. Σε τέτοιες περιόδους, τα διλήμματα δεν είναι οξυμένα, αισθανόμαστε πως σ΄ αυτή τη γη όλοι χωράμε και εν πάσηπεριπτώσει δεν υπάρχει η οργή, που ζητάει επειγόντως ενόχους και εξιλαστήρια θύματα.

Οι καιροί μας όμως δεν είναι τέτοιοι. Βρισκόμαστε σε ασφυκτικής έντασης συναισθήματα  θυμού και  αδικίας, συνθήκες που πάντοτε αποκαλύπτουν την αληθινή ποιότητα και τα κρυμμέναθηρίαατόμων και λαών.

Στις μέρες μας οι βάρβαροι είναι μια κάποια λύση. Πάντα η απειλή συσπειρώνει και καλύπτει καινά υπαρξιακού νοήματος. Αν μάλιστα σ΄ αυτή τη σύγχυση προστεθούν και θεωρίες περί καθαρότητας μιας φυλής ή ενός έθνους, το σωστό και το λάθος, το ανήθικο και το ηθικό μετριέταιπλέον μεάλλα μεγέθη, πιο απλουστευμένα, πιο εκτονωτικά, όποτε, και οι δίσεκτοι καιροίερμηνεύονται και οι ενοχές κατασιγάζουν.

Και έρχεται αυτή η παραβολή για να τοποθετήσει πάλι τα πράγματα σε  μια απλή και ξεκάθαρη βάση: Για τον συνεπή χριστιανό, ο πλησίον Σαμαρείτης αποτελεί το μοναδικό μέτρο αξιολόγησης πνευματικότητα, προθέσεων και πράξεων. Ο νέος κόσμος του Θεού πολιτογραφεί μόνον τους «πλησίον». Εθνικές, φυλετικές και πολιτιστικές ταυτότητες έρχονται σε δεύτερη μοίρα και,ουσιαστικά, εάνέχουν κάποιο λόγο ύπαρξης, είναι μόνον εάν και κατά πόσονετοιμάζουν «πλησίον» με συγκεκριμένη ψυχική προδιάθεση και ετοιμότητα για συγκεκριμένη δράση.

Αν μάλιστα παρατηρήσεικανείς το σκηνικό της παραβολής, τον περιμένουν και κάποιες εκπλήξεις:

Θυμήσου σε παρακαλώ, πως ο Χριστός μιλά σε Εβραίους. Τι πιο φυσιολογικό να περιμένει κανείς, πως η παραβολή θα περιέγραφε τον σωστό και σπλαχνικόΕβραίο που περιθάλπει τον αποσυνάγωγο  Σαμαρείτη. Με άλλα λόγια, τι πιο φυσικό να είχαμε την περιγραφή του «πλησίον» Εβραίου. Κι όμως! Φέρνοντας ο Χριστός τον Σαμαρείτη στη θέση του «πλησίον» και τον Εβραίο στη θέση του αναγκεμένου, είναι σαν να μας προειδοποιεί, πως ο Θεός αναγνωρίζει στον υποτιθέμενο ξένο, τον αλλόθρησκο, τον διαφορετικό, εκείνα τα στοιχεία που θα περίμενεκανείς να διαθέτουν οι κοντινοί του, οι πιστοί του, οι μιμητές Του.Ο Θεός, με την παραβολή αυτή, δεν μας καλεί να γίνουμε απλώς σπλαχνικοί, αλλά να ρίξουμε τον εγωισμό και την αλαζονεία, που μας έχει …προικίσει μια ταυτότητα –Έλληνας, Χριστιανός-, μιμούμενοισυμπεριφορές αλλοεθνών και αλλοθρήσκων, που ίσως να μην κατέχουν την αλήθεια, είναι όμως η στάση τουςεκείνη, που τους κάνει να βρίσκονται συγγενέστεροι του Θεού και τους καθιστά εν δυνάμει νέους εκλεκτούς του.

Πέραν λοιπόν μιας ηθικής προτροπής για ευσπλαχνία και συγκατάβαση, ο Χριστός παραμένει συνεπής στην διαρκή προσπάθειά Του να γκρεμίσει μύθους και εμμονές για περιούσιους λαούς . Δεν έχουμε λοιπόν ενώπιόν μας μόνον ένα ηθικό κήρυγμα, αλλά μια πλήρη ανατροπή των δεδομένων μας, μια πρόσκληση να δούμε τον κόσμο με τα μάτια τού Θεού και να αξιολογήσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους με τα δικά Του μέτρα και σταθμά. Με λόγια απλά: Αποτελεί δικαίωμά μας η κρίση και η κατάταξη ανθρώπων βάσει κριτηρίων που θα επιλέξουμε. Οι συνέπειες θα αποδείξουν την ορθότητα ή μη των επιλογών μας. Αποτελεί όμως ανηθικότητα και αυτοεμπαιγμό η τεκμηρίωση των επιλογών μας στο όνομα μιας ριζικά αντίθετης κοσμοθεωρίας, την οποίαν κακοποιήσαμε και οικειοποιηθήκαμε. Και στη προκειμένη περίπτωση, ο «πλησίον» ανθρώπων άλλα και Θεού είναι εκείνος που κατ΄ αρχήν και διαρκώς σπλαχνίζεται.

Ενώ λοιπόν ο νομοδιδάσκαλος ρωτά τον Ιησού

«Ποιος είναι ο πλησίον»,

Εκείνος τον θέτει ενώπιον ενός πολύ σοβαρότερου ερωτήματος:

«Εσύ, είσαι ‘πλησίον’;»

Κα μια προσωπική εμπειρία:

Πριν δέκα περίπου χρόνια, έχει φτάσει η μέρα, όπου προβλέπεται να συζητήσουμε στην τάξη την συγκεκριμένη παραβολή. Τη αμέσως προηγούμενη μέρα, έχει γίνει πρωτοσέλιδο το εξής περιστατικό: Στην Εθνική οδό, λίγο έξω από τη Λαμία, έχει συμβεί ένα τροχαίο. Περνούν αυτοκίνητα, μα κανείς δεν σταματά επί μια-δυο ώρες. Τελικώς στοματά μια παρέα νεαρών με μοτοσυκλέτες –«μηχανόβιων» κατά το κοινώς λεγόμενο-, οι οποίοι βγάζουν με προσοχή τους δύο τραυματίες στο οδόστρωμα. Γνωρίζοντας από ατυχήματα, ούτε που διανοούνται να τους μεταφέρουν με τις μηχανές. Προσπαθούν λοιπόν να σταματήσουν κάποιο αυτοκίνητο. Μάταια! Παρά τις φωνές και τις δραματικέςκινήσεις τους, δεν σταματάεικανείς. Και στην απελπισία και το θυμό τους, βγάζουν τις αλυσίδες τους και αρχίζουν να χτυπούν τα αδιάφορα αυτοκίνητα, ώσπου κάποιος –από φόβο, από φιλότιμο;- σταματά και τους  επιβιβάζει. Παίρνουν το δρόμο προς το νοσοκομείο της πόλης, μπροστά το αυτοκίνητο με τους τραυματίες και πίσω, εν πομπή, η παρέα με τις μοτοσυκλέτες. Παραμένουν μέχρι το βράδυ και φεύγουν, αφού πλέον έχουν βεβαιωθεί, πως συγγενείς των τραυματιών βρίσκονται πλέον κοντά τους.

Βλέπεις λοιπόν, πως η ζωή φροντίζει να μας τροφοδοτεί με …νέου τύπου παραβολές, αλλά και να μας υπενθυμίζει αλήθειες και ερωτήματα διαχρονικά.

Ας έρθουμε τώρα στην περικοπή:

Κατά Λουκάν 10, 22-37

25 Και ιδού, κάποιος νομικός σηκώθηκε, για να τον πειράζει, λέγοντας: «Δάσκαλε, τι να κάνω για να κληρονομήσω αιώνια ζωή;»  26 Εκείνος είπε προς αυτόν: «Μέσα στο νόμο τι είναι γραμμένο; Πώς διαβάζεις;»  27 Εκείνος αποκρίθηκε και είπε: «Να αγαπήσεις Κύριο το Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη την ισχύ σου και με όλη τη διάνοιά σου, και τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου».  28 Του είπε τότε: «Ορθά αποκρίθηκες. αυτό κάνε και θα ζήσεις».  29 Εκείνος, θέλοντας να δικαιώσει τον εαυτό του, είπε προς τον Ιησού: «Και ποιος είναι πλησίον μου;»  30 Έλαβε το λόγο ο Ιησούς και είπε: «Κάποιος άνθρωπος κατέβαινε από την Ιερουσαλήμ στην Ιεριχώ και περιέπεσε σε ληστές, οι οποίοι και τον έγδυσαν και τον πλήγωσαν και έφυγαν, αφού τον άφησαν μισοπεθαμένο.  31 Κατά σύμπτωση, τότε, κάποιος ιερέας κατέβαινε στην οδό εκείνη, αλλά, όταν τον είδε, πέρασε απέναντι.  32 Όμοια τότε κι ένας Λευίτης, όταν ήρθε στον τόπο εκείνο και είδε, πέρασε απέναντι.  33 Κάποιος όμως Σαμαρείτης που οδοιπορούσε ήρθε προς αυτόν και, όταν τον είδε, τον σπλαχνίστηκε.  34 Και αφού τον πλησίασε, περιέδεσε τα τραύματά του, χύνοντας πάνω τους λάδι και κρασί και, αφού τον ανέβασε πάνω στο δικό του ζώο, τον έφερε σε πανδοχείο και τον φρόντισε.  35 Και την αυριανή ημέρα έβγαλε και έδωσε δύο δηνάρια στον πανδοχέα και του είπε: “Φρόντισέ τον, και ό,τι δαπανήσεις επιπλέον, εγώ, μόλις ξανάρθω, θα σου το αποδώσω”.  36 Ποιος από αυτούς τους τρεις νομίζεις ότι έχει γίνει πλησίον σ’ αυτόν που έπεσε μέσα στους ληστές;»  37 Αυτός είπε: «Εκείνος που έκανε το έλεος σ’ αυτόν». Του είπε τότε ο Ιησούς: «Πήγαινε και κάνε κι εσύ ομοίως». 

Πριν ξεκινήσουμε την οποιαδήποτε προσέγγιση της περικοπής, θα σου πρότεινα να θέσεις δυο προαπαιτούμενα:

Το πρώτο, να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά, τι συναισθήματα έτρεφαν οι Εβραίοι για τους Σαμαρείτες. Δεν είναι ανάγκη να παραθέσεις ιστορικά στοιχεία. Δυστυχώς, η πραγματικότητα, Ελληνική και διεθνής, έχει να μας δώσει πολλά παραδείγματα εθνικού και φυλετικού μίσους. Ευκαιρία να αναφέρουμε στα παιδιά, πως το σαράκι του διχασμού, κατατρώει την ανθρωπότητα από τα βάθη της ιστορίας.

Το δεύτερο, είναι να δώσουμε την σημερινή έννοια του «πλησίον». Είναι ο κοντινός, ο δικός μας, ακόμη και ο «κολλητός» (άκρως προσφιλής όρος στα παιδιά). Είναι εκείνος, που αυτονόητα θα στηρίξουμε, αλλά και αυτός, ο οποίος αυτονόητα θα μας στηρίξει. Κι όμως, ας καταλάβουν τα παιδιά, πως η κάθε είδους συγγένεια δεν έχει κανένα αυτονόητο. Διότι, η προϋπόθεση της συμπαράστασης δεν είναι  μια κοσμική ή εθνική ή θεσμική σχέση, αλλά η κατάσταση της καρδιάς του ανθρώπου,

Για πέστε μου λοιπόν παιδιά, τι συνδέει τον χτυπημένο ταξιδιώτη με τους περαστικούς, που τελικά αδιαφορούν; Είναι συμπατριώτες. Ας γίνουμε ακόμη πιο συγκεκριμένοι. Οι άνθρωποι που αδιαφόρησαν έχουν ένα αξίωμα. Πού ανήκουν; Στο ιερατείο της εποχής. Άρα, εκτός από μια εθνική και θρησκευτική συγγένεια, έχουν και πνευματική ευθύνη. Για να δούμε όμως, μήπως έχουν κάποια σοβαρή αιτία για την συμπεριφορά τους; Μπορεί να βιάζονταν. Ή να φοβήθηκαν μην έχουν την ίδια τύχη από τους κακοποιούς. Πιθανόν. Δυστυχώς όμως η ιστορία δεν ασχολείται, ούτε με κίνητρα, ούτε με δικαιολογίες. Ένα μόνο ενδιαφέρει. Η πράξη. Ποια; Το ότι δεν σταμάτησαν. Βλέπετε λοιπόν, πως για κάθε συμπεριφορά υπάρχει πάντα μια λογική, μια αιτία. Αν ρωτάγαμε τους δύο που προσπέρασαν, θα είχαν κάτι να που για να μας αιτιολογήσουν την τελική τους απόφαση. Σημασία όμως έχει ένα: Δεν σταμάτησαν. Ήταν συμπατριώτες του, είχαν την ευθύνη του, είχαν όλες τις προϋποθέσεις να τον θεωρούν «πλησίον» και να σταθούν ως «πλησίον». Κι όμως, τί υπερτέρησε τελικά; Η ασπλαχνία. Σωστά! Βλέπετε λοιπόν, πως στον σκληρόκαρδο άνθρωπο, κανένας θεσμός, κανένας φυλετικός δεσμός, τίποτε, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την σκληρότητά του. Για δείτε όμως τον Σαμαρείτη; Είχε όλες τις δικαιολογίες να προσπεράσει. Κι όμως, εντελώς αντίθετα με τους αδιάφορους, για τον Σαμαρείτη, η ευσπλαχνία είναι σε θέση να αντικαταστήσει όλες τις κοινωνικές προκαταλήψεις, τις θρησκευτικές διαφορές και κυρίως ένα βαθύ μίσος, δουλεμένο για αιώνες.

Θεωρώ επίσης κάτι πολύ σημαντικό και ταπεινά θα σου πρότεινα  να το περιλάβεις στο υλικό σου, ως προβληματισμό:

Έχουμε την τάση διαρκώς να παραπονιόμαστε για την έλλειψη του «πλησίον». Μεγάλοι και μικροί είμαστε έτοιμοι να διαπιστώσουμε πόσο σκληρός έχει γίνει ο κόσμος, πόση μοναξιά γεμίζει την ψυχή μας, πόση απουσία βιώνουμεαπό ανθρώπους έτοιμους να συμπαρασταθούν και να στηρίξουν. Μεάλλαλόγια, η τάση μας είναι να ταυτιστούμε με τον τραυματία οδοιπόρο και να μακαρίζουμε εκείνον της παραβολής, που τελικά βρέθηκε άνθρωπο να τον περιθάλψει. Νομίζω όμως πως αξίζει τον κόπο να αποσπάσουμε την προσοχή των παιδιών από το ερώτημα «έχω βρει έναν ΄΄πλησιον΄΄;» με το ερώτημα «είμαι εγώ΄΄πλησίον΄΄για κάποιον;».

Ζούμε σε εποχές αναζήτησης ενόχων. Ας την μετατρέψουμε, όσο περνάει από το χέρι μας σε εποχές αναζήτησης «πλησίον». Και κυρίως, ας ταυτίσουμε την χριστιανικήπνευματικότητα με την διαμόρφωσηύπαρξηςευσπλαχνικής.Κάποια στιγμή, νομίζω πως οι πολύ πνευματικές, θεολογικές και παρεμφερείςσυζητήσεις απορροφούν όλη την ενέργειά ας. Και επειδήσυνήθως είναι και ατέρμονες, ίσως έχουμε πέσει στην παγίδα να περιμένουμε την επίτευξη μιας πλήρους…. αγιότητας, πριν ενεργήσουμε. Είναιπλέον όμως έτσι η κατάσταση, ώστε να απαιτείται δράση, άμεση και συγκεκριμένη. Μπορεί, στο τέλος αυτού του δρόμου, να συνειδητοποιήσουμε, πως τα έργα, η πρακτική κατά του Νηπτικούς Πατέρες, όχι μόνον να γεννιέται από την πνευματικότητα, αλλά και να μπορεί η ίδια να την γεννήσει.

Δεν αναφέρθηκα στα προφανή της παραβολής. Είναι βεβαίως στο χέρι σου να τα αναφέρεις και εύκολα μπορεί να τα διαμορφώσεις σε ωραιότατηδιαλογική συζήτηση. Ενδεικτικά:

Το πόσο τα αξιώματα (ιερέας, λευίτης), χωρίς τα έργα της αγάπης, δεν έχουν απολύτως κανένα νόημα, αλλά και πόσο, αυτός που αγαπά, δεν τα ΄χει ανάγκη. Η σύνδεση της αγάπης με τη συνέπεια, τη συστηματικότητα και τη διάρκεια. Η συμπεριφορά του καλούΣαμαρείτηκαλεί στην υπέρβαση ενός απλού συναισθηματισμού και την εμπλοκή και άλλων μεγεθών, όπως την οργανωτικότητα τη μέθοδο, τη σωστή διαχείριση όρων και όλα αυτά τα…κοινότυπα τα οποία όμως, καλώς ή κακώς στηρίζουν τις καλές προθέσεις και είναι απαραίτητα για αποτελέσματα. Η ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ -        Ο «πλησίον» ως ουσιώδες χαρακτηριστικό των πολιτών  της Βασιλείας του «Θεού». -        Η ευσπλαχνία ως δύναμη ανατροπής κοινωνικών στερεοτύπων και υπέρβασηςκάθε είδους διχασμού. -        Η στάση του Σαμαρείτη κρίνει την πίστη μας και τη χριστιανική μας ιδιότητα.