Τα ιδανικά του ανθρώπου

Ορθοδοξία / Ηθική - 20 Νοεμβρίου 2023
Ιεροκήρυξ Ι. Μ. Πατρών, Δρ. Θεολογίας Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Κωστόπουλος, Ιεροκήρυξ Ι. Μ. Πατρών, Δρ. Θεολογίας

Τόσο τα αρχαιολογικά ευρήματα, όσο και οι περιγραφές του Ομήρου μας κάμνουν να πιστεύουμε ότι οι ρίζες οι ελληνικές ξεπερνούν και αυτούς ακόμη τους ομηρικούς χρόνους. Διαπιστώνουμε ακόμη ότι τότε το μεγαλύτερο ιδανικό ήταν ο ηρωισμός. Η ανθρώπινη αξία μετρούνταν με την ανδρεία του πολεμιστή και του αθλητή, των οποίων η φήμη επεκτεινόταν και μετά θάνατον. Οι ήρωες δεν πεθαίνουν, αλλά δεσπόζουν στον χώρο, στον χρόνο και στη μνήμη όλων των συνανθρώπων, εχθρών και φίλων. Με αυτό το πνεύμα είναι γραμμένα τα αριστουργήματα του Ομήρου.

Η εξωτερική, λοιπόν, αναγνώριση του ανθρώπου είναι αυτή η του ήρωος. Βεβαίως, έχουμε και αναφορές στην συνείδηση, στη μοίρα του ανθρώπου και σε άλλα. Όμως, εκείνο που δεσπόζει είναι η αναφορά στον ηρωισμό.

Αργότερα, στη μεταομηρική εποχή, έχουμε ως ιδανικό την οργάνωση δυναμικού κράτους. Το δυνατό κράτος είναι τώρα πάνω και από τον ήρωα. Έκφραση αυτής της νοοτροπίας, αυτού του ιδανικού, είναι το κράτος της Σπάρτης. Χαρακτηριστικά ο Ουγκώ μετά από τόσους αιώνες θαυμάζει το Σπαρτιατικό κράτος.

Τα ιδανικά, βεβαίως, δεν είναι στατικά στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά εξελίσσονται. Έτσι παρουσιάζεται ένα νέο ιδανικό τώρα, η οργανωμένη Πολιτεία με την σωστή Παιδεία, η οποία Παιδεία οφείλει να είναι το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο ιδανικό της Ελληνικής κοινωνίας. Κι αυτό γιατί εξυπακούεται ότι η σωστή Παιδεία θα φέρει τον ηρωισμό και το οργανωμένο Κράτος, αφού αυτή είναι που θα εμπνεύσει στους Ελληνόπαιδες τον σεβασμό στους θεούς, στην δικαιοσύνη και στην ευσέβεια. Οι Στωικοί και κυρίως ο Πρωταγόρας αυτό ακριβώς εκήρυτταν.

Κατόπιν επικρατεί πλέον το «γνώθι σαυτόν», με τον Σωκράτη και τον Αριστοτέλη, και η «θεοείδεια» με τον Πλάτωνα, η οποία διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι θεοειδής. Βλέπουμε, δηλαδή, τον άνθρωπο του Πλάτωνος να είναι ο πιο ιδανικός άνθρωπος προ του χριστιανού ανθρώπου.

Βεβαίως, παρ᾽ όλο που η Ρωμαϊκή λαίλαπα κλόνισε τα ιδανικά αυτά, τελικώς επικρατούν οι Ελληνες, οι οποίοι κατέκτησαν με τα αθάνατα ιδανικά τους και αυτήν ακόμη την Ρώμη. Μέσα, λοιπόν, σ᾽ Αυτήν την Ελληνορωμαϊκή μίξη έρχεται η Λύτρωση, ο Χριστιανισμός. Η πραγματικότητα εκείνη που ξεπερνά τα όρια της Ιστορίας και φέρνει στον άνθρωπο την αποκεκαλυμμένη Αλήθεια, τη Θεανθρώπινη ζωή. Να πλέον το νέο και λυτρωτικό ιδανικό: η κατά Θεόν θέωση. Ο «κατ᾽ εικόνα Θεού» πλασθείς άνθρωπος ημπορεί πλέον -αν το θελήσει- να ομοιάσει κατά χάριν με τον Δημιουργό του Θεό. Έτσι αρχίζει η μεγαλύτερη επανάσταση στην Ιστορία.

Η ανθρώπινη πορεία χωρίζεται πλέον στα δύο. Και ενώ ο Αρχαίος Ελληνικός κόσμος ήταν κοσμοκεντρικός και ανθρωποκεντρικός, ο Χριστιανικός κόσμος και κυρίως ο Βυζαντινός ακολουθεί πορεία Θεοκεντρική και Χριστοκεντρική. Μία πορεία, την οποία συνέχισε και η νεώτερη Ελλάδα, ακόμη και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Ο σύγχρονος κόσμος, ωστόσο, είναι τελείως εγωκεντρικός. Σήμερα ο άνθρωπος γενικώς, αλλά και ειδικώς ο Έλληνας, υπερτονίζει το διεστραμμένο «εγώ» του. Το κάθε άτομο γίνεται το κέντρο του κόσμου και φθάνει μέχρι τη διακήρυξη του θανάτου του Θεού.

Η Αναγέννηση, ο Μαρξισμός, ο Παπισμός, ο Καπιταλισμός και ο Ολοκληρωτισμός διέστρεψαν κυριολεκτικώς τον άνθρωπο, ο οποίος εντάσσεται ή στο ατομικό ή στο ομαδικό «εγώ». Ποτέ καμία ειδωλολατρία, ποτέ καμία θρησκεία δεν έφθασε σε τέτοια κυριολεκτικώς διεστραμμένη –όχι ενσυνείδητη– αθεΐα. Τα ιδανικά, τα όσια και τα ιερά του ανθρώπου, αλλά δυστυχώς και του Έλληνα, υποχωρούν συνεχώς και εξαφανίζονται. Ήθος δεν υπάρχει. Εκείνο που κυριαρχεί είναι ένας σκέτος παραλογισμός. Εισήλθαμε σε ένα χάος και σε μία βαθειά αγωνία. Απόδειξη, η πορεία των νέων μας: αβεβαιότητα, επιθετικότητα, απόγνωση, ναρκωτικά και τέλος αυτοκτονία.

Χάσαμε, δυστυχώς, εμείς οι Έλληνες την οικουμενική μας συνείδηση και έτσι όχι μόνον δεν μπορούμε πλέον να διαδραματίζουμε οικουμενικό ρόλο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, αλλά παράλληλα κινδυνεύουμε να μας καταπιεί η χοάνη της παγκοσμιοποιήσεως. Μπορεί μετά τον Α´ Παγκόσμιο πόλεμο να χάσαμε πατρίδες που τις είχαμε από τον καιρό των Περσών και άλλες μετά τον Β´ Παγκόσμιο πόλεμο, τώρα, όμως, απωλέσαμε την δυνατότητα να ακτινοβολούμε ιδέες περί ζωής, περί Θεού, περί κόσμου, όπως οι σπουδαίοι πρόγονοί μας, οι οποίοι κατόρθωσαν να περάσουν από τον μύθο στην πραγματικότητα. Τις πυραμίδες τις έκαμαν Παρθενώνα. Τους αριθμούς τους έκαμαν μαθηματικά. Την αστρολογία την έκαμαν αστρονομία. Τον μύθο τον έκαμαν ιστορία.

Πρωτότυπη σε όλα της η Ελλάδα και αξεπέραστη. Ποτέ δεν υπήρξε ένα κομμάτι γης, αλλά ιδέα, επιστήμη, παιδεία, δημοκρατία. Η Ελλάδα με ένα λόγο υπήρξε οικουμενική. Να γιατί ο Οικουμενικός Χριστός δεν χωρούσε σε κανένα άλλο άρμα, παρά μόνον σε αυτό της οικουμενικής Ελλάδας μας.

Αν, λοιπόν, θέλουμε, οι Νεοέλληνες, να μην παραμείνουμε στο σκοτάδι, αλλά να γίνουμε και πάλι φως, να αναφωνήσουμε με στεντόρεια φωνή: Ελάτε να δείτε ποια είναι τα ιδανικά μας, Χριστός και Ελλάδα. Μόνον αυτά τα δύο θα δυνηθούν, εάν το θελήσει, βεβαίως, ο σημερινός Έλληνας, να καταστήσουν την πατρίδα μας να ακτινοβολήσει και πάλι τις αιώνιες ιδέες περί της αληθινής ζωής, περί του Θεού και περί του κόσμου.