«Πάτερ  άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκ. 23,34)

Ορθοδοξία / Θεία Λατρεία - 13 Μαΐου 2024
Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Τρύφων Τσομπάνης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Οι άγιες ημέρες φτάνουν στο τέλος τους, και αφήνουν μια γεύση αναστάσιμης χαράς, που μακάρι να μας συνοδεύει σε όλη τη ζωή μας. Όμως μέσα σ΄αυτό το κλίμα της Αναστάσιμης χαράς δεν ήταν λίγες οι φορές που έμεινε και μια πικρή γεύση απογοήτευσης από όσα συμβαίνουν δυστυχώς κάποιες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδος, όπου η άγνοια, η «δοκισησοφία», «το έτσι εγώ θέλω», το «έτσι νομίζω», καταρρακώνουν το κύρος και το κλίμα των αγίων ημερών. Και τούτο γιατί κάποιοι θεωρώντας ότι έχουν το δικαίωμα της διακονίας της λατρείας «αφ΄εαυτών» , νομίζουν ότι τους ανατέθηκε η διόρθωση, η συμπλήρωση, ο εμπλουτισμός των τελετουργικών στοιχείων της τάξης της Θείας Λατρείας και ενεργούν με τρόπο που προσβάλλει  όχι  μόνο τον Θεό και τη θεία Λατρεία, αλλά προσβάλλει και κάθε νοήμονα και σοβαρό Χριστιανό που παραμένει μέλος της Εκκλησίας μας.

Αναφέρομαι βέβαια στα όσα λαμβάνουν μέρος σε κάποιους ναούς της χώρας, (που τείνει να γίνει μεταδοτική ασθένεια) που διαγωνίζονται στο ποιος θα γίνει τηλεοπτικό θέαμα την Μεγάλη Τετάρτη, την Μεγάλη Πέμπτη και κυρίως το Μ. Σάββατο, πιστεύοντας αφελώς ότι έτσι υπηρετούν «Ιησούν Χριστόν και Αυτόν εσταυρωμένον»!

 

Αναμφίβολα ο μη ενημερωμένος πιστός, ο μη μορφωμένος κληρικός, ο μη κάτοχος κάποιας σωστής  θεολογικής παιδείας και γνώστης των λειτουργικών πραγμάτων, θεωρεί ότι τη χαρά και την πνευματική χαλάρωση, δεν την προσφέρει από μόνη της η λειτουργική ζωή, που είναι η αιώνια χαρά, αλλά κάποια γεγονότα και δρώμενα που προκαλούν αναστάτωση στην τάξη της εκκλησίας, προκαλούν  γέλωτες, θορύβους, κραδασμούς και χτυπήματα, που κατά κύριο λόγο είναι έργο του διαβόλου, να διασαλεύει την τάξη της θείας λειτουργίας, για να αποσπά τον λαό από την προσευχή.

Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα είναι στη συνείδηση και στη ζωή όλης της Ορθοδοξίας, η εβδομάδα των Παθών του Κυρίου, της κατανύξεως , της προσευχής, της πνευματικής εγρήγορσης, του πένθους και της σιωπής.  Το «Σιγησάτω πάσα σαρξ βροτεία…» του Μεγάλου Σαββάτου, δίνει το σύνθημα της πνευματικής κατάστασης της ημέρας, που είναι ημέρα απόλυτης σιωπής και πένθους, και θεωρητικά πρέπει να συμβαίνει ό,τι  παρατηρούμε να συμβαίνει και στο σπίτι κάθε νεκρού ανθρώπου την ημέρα της ταφής του, όπου τα λόγια είναι λίγα και οι τόνοι χαμηλοί, παρά το γεγονός ότι στην νεκρώσιμη ακολουθία το περιεχόμενο  των ύμνων έχει αναστάσιμο χαρακτήρα.

Όμως εδώ βλέπουμε ότι η άγνοια των ανθρώπων, και  η περίεργη «ευλάβειά τους» , παραβιάζει κάθε κανόνα λειτουργικής τάξεως και σοβαρότητος, και αδιαφορώντας ακόμα και για το τι προβλέπει το ΤΥΠΙΚΟ  της Εκκλησίας της Ελλάδος που διαθέτουν στον ναό, αγνοώντας και παραβιάζοντας την τελευταία εγκύκλιο ( 3076/21-6-2023) της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας μας, περί της ευταξίας της Λατρείας, ενεργούν κατά το δοκούν, κινούμενοι στα όρια της ανυπακοής, της αυθαιρεσίας  και της προσβολής της κοινής μας παράδοσης και κοινής λατρείας.

ΠΟΥΘΕΝΑ και σε κανένα εκκλησιαστικό τυπικό δεν προβλέπονται όλες αυτές οι «ευλαβείς ανοησίες», κατά την σοφή φράση του σεβαστού μου Δασκάλου Ιωάννη Φουντούλη, γιατί όλα αυτά πληγώνουν την τάξη, την λογική λατρεία, τον σεβασμό στο μυστήριο, την ανθρώπινη λογική , τη σοβαρότητά μας ως χριστιανών, την δωρικότητα της λατρείας μας, την αρχοντιά που κληρονομήσαμε αλλά και την ορθόδοξη παράδοσή μας.

Μερικές φορές φαίνεται πως δεν μπορούν κάποιοι  να ξεχωρίσουν την εκκλησιαστική Παράδοση, από άλλες «παραδόσεις»  που έχουν να  κάνουν ακόμα και με αρχαιοελληνικά-ειδωλολατρικά έθιμα, με Διονυσιασμούς, με τα αρχαία «ανθεστήρια»κλπ. Συγχέουν το φολκλόρ και το τοπικό έθιμο με τη λατρευτική μας παράδοση που διαθέτει πάνω από όλα ΗΘΟΣ.

Πολλοί επίσης συγχέουν την ΛΑΤΡΕΙΑ  με τη ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ  και ενεργούν σαν τοπικός πολιτιστικός σύλλογος που θέλει να διασώσει έθιμα , που δυστυχώς μερικά δεν διαθέτουν και  ΗΘΟΣ. Καλά είναι τα ήθη και τα έθιμα, αλλά στην εκκλησιαστική ζωή προϋπόθεση είναι το ήθος. Ήθος και έθιμο, δεν είναι ταυτόσημες έννοιες, μερικές φορές και όχι σπάνια συγκρούονται τραγικά. Ό,τι έκαναν οι πρόγονοί μας και διατηρείται σήμερα, δεν σημαίνει ότι είναι προς αντιγραφή, ούτε όταν κάποιος πρωτοτυπεί στη λατρεία, εισάγοντας αφ΄εαυτού του νέα στοιχεία, αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, επειδή γίνεται viral στα ΜΜΕ και σχολιάζεται με τρόπο που προκαλεί γέλωτα και εντυπωσιασμό!!! Δυστυχώς πολλά έθιμα είναι «αήθη» και κάποια υιοθετούνται και από τον κλήρο χωρίς περίσκεψη.

Σε κάθε θρησκεία υπάρχει ένα πλαίσιο λαϊκής λατρείας, ομοίως και στην χριστιανική Εκκλησία, που δεν είναι θρησκεία αλλά σώζουσα πίστη, όχι σώζουσα λατρεία, γιατί η λατρεία από μόνη της δεν σώζει, αν δεν έχει την αναφορά της στην ύπαρξη του Ενός και μοναδικού Αναστημένου Θεού, στον οποίο ο πιστός λάτρης ανάγεται μόνο μέσα από την αναζήτηση της μετοχής, της αγάπης, της δικαιοσύνης και της αγιότητας. Όταν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις η πίστη και η λατρεία δεν ειδωλοποιούνται αλλά σώζουν. Επομένως η ορθόδοξη λατρεία δεν αυτονομείται ως θεσμός, με μια τελετουργική προσέγγιση της πίστης, αλλά εκφράζεται και νομιμοποιείται μόνο κατά το μέτρο που εκφράζει το δόγμα και το ήθος της Εκκλησίας. Ας μη συγχέουμε την Λατρεία με την ειδωλο-λατρεία, δηλαδή με κάτι που νομίζουμε ότι είναι λατρεία.

Ο φόβος για την έκπτωση από αυτήν την πραγματικότητα, είναι εν πολλοίς και ο λόγος που συχνά αντιπαραβάλλονται και αντιμάχονται «οι Παραδόσεις» και «οι παραδόσεις» μεταξύ τους.

Εν ολίγοις τα όσα συμβαίνουν στους ναούς μας την Μεγάλη και αγία Εβδομάδα, μόνο πρόβλημα δημιουργούν και σκανδαλισμό. Αν η Εκκλησία επεδίωκε κάτι άλλο, κάτι που να την τοποθετεί μεταξύ  σοβαρότητος και τελετουργικών αστεϊσμών, με επικάλυψη « νέας αναστάσιμης θεολογίας», να είμαστε σίγουροι ότι θα το περιελάμβανε στο ΤΥΠΙΚΟ. Το να σχίζονται χασέδες στο «Εξέδυσάν με τα ιμάτιά μου», το να λύνει την κόμη του ιερεύς στο «σήμερον  κρεμάται επι ξύλου» μιμούμενος δήθεν τον Χριστό, το να ντύνονται οι ιερόπαιδες με αμφίεση Ρωμαίων στρατιωτών( κατ΄ απομίμηση  αποκριάτικης αμφίεσης) και να επιτηρούν των Εσταυρωμένο, το να σπάζουν  πιάτα ή  κεραμικά μέσα στο Ναό στο «Ανάστα ο Θεός..», το να χτυπούν δαιμονιωδώς στασίδια και αντικείμενα μαγειρικής μέσα στο ιερό Βήμα για πρόκληση θορύβων  και  να ακούγονται κραυγές, κατά μίμηση των κραυγών των δαιμόνων κατά την ώρα της Ανάστασης του Κυρίου,(!!!!!) το να τρέχει ο ιερέας με πατίνι για να μοιράσει τα βάγια, ή να πετάγεται μέσα από το ιερό βήμα τρέχοντας για τον ίδιο λόγο, με σκοπό την τηλεθέαση, η οποία σαφώς τα εκλαμβάνει ως εκκλησιαστικά γεγονότα και τα προβάλλει διεθνώς,  και τα οποία βλέπουν και άλλοι λαοί, που ίσως είχαν μια συμπάθεια στην σοβαρότητα της Ορθοδοξίας, φοβούμαι πως γκρεμίζεται αυτό που τόσους αιώνες οι Πατέρες μας προσπάθησαν να κρατήσουν αλώβητο από αυθαιρεσίες και ατομικές κοσμικές επιβουλές κατά της εκκλησίας!

Και επίσης το Άγιος Φως είναι αποτέλεσμα επενεργείας του Αγίου Πνεύματος και όχι του οινοπνεύματος που ανάβει επί της Αγίας Τραπέζης στο  «Δεύτε λάβετε φως»!! Ούτε στο δωδέκατο Ευαγγέλιο προβλέπεται να κλείει ο διάκονος το  Ιερό Ευαγγέλιο (σύμβολο του Χριστού) με πάταγο, στη φράση «σφραγίσαντες τον τάφον μετά της κουστωδίας» αναλαμβάνοντας προφανώς ρόλο  εβραϊκής κουστωδίας!!!, Αυτά είναι τραγικά πράγματα, που εκθέτουν ανεπανόρθωτα τους εμπνευστές τους, αλλά δυστυχώς  και κρίμα  στην Ελλαδική Εκκλησία και Ιεραρχία  που τα ανέχεται!!!

Αναμφίβολα και στο Βυζάντιο παρατηρούνταν πράξεις και ενέργειες που επιβάλλονταν στην Εκκλησία ακόμα και με την αυτοκρατορική επιβουλή, πχ. Να χτυπά με κλωτσιά ο Αυτοκράτορας το καλάθι με τα βάγια μέσα στο ναό, αλλά προς Θεού, δεν θα αφήσουμε τον Κωνσταντίνο Κοπρώνυμο να ανανεώσει το τελετουργικό τυπικό, ούτε θα μετατρέψουμε τους ναούς μας σε χώρους θεάτρου, όπου θα παρουσιάζονται θεατρικά δρώμενα αμφιβόλου σκηνοθετικής  σοβαρότητος και  εκκλησιαστικότητος.  Ό,τι κάνουν οι άλλες χριστιανικές ομολογίες δεν είναι πράξεις προς αντιγραφή και εκτέλεση, γιατί έτσι εκτελούμε μόνο  την λατρεία μας!

Τρομάζω πραγματικά στη σκέψη του τι  μπορεί να  πάθει κάποιος άθεος  ή μη θερμός χριστιανός αν αποφασίσει για πρώτη φορά στη ζωή του να μπει στο Ναό την ώρα του «Ανάστα ο Θεός…» για να γνωρίσει την πίστη μας!!! Μάλλον δεν θα τον ελκύσει το θέαμα ενός λαού μαινομένου εν ώρα λατρείας!!!

Και θαρρώ  πως είναι βέβαιο, ότι ο επι του Σταυρού Κύριος, θα επαναλάβει το : « Πάτερ,  άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»!!! Αν δεν επιλέξει να πάρει και πάλι το φραγγέλιο.

Παράρτημα: Δημοσιεύματα των πρωταγωνιστών για τα έργα τους.

1 https://youtube.com/shorts/XhG_TR2hfGM?si=N3NwO3MyDZSI_jAH

2.

https://youtu.be/xhHN487P9IE?si=DuY3pcgCRwDTs-MQ https://www.youtube.com/watch?v=3O7ZYN2hGnk&ab_ https://www.youtube.com/watch?v=16ZrDDRKqZc&ab_channel=%CE%99%CE%B5%CF%81%CF%8C%CF%82%CE%9D%CE%B1%CF%8C%CF%82%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%A4%CE%BF%CF%85%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%83%CE%BF%CF%87%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85 https://www.youtube.com/watch?v=vpmZdAFngFc&ab_channel=%CE%99%CE%B5%CF%81%CF%8C%CF%82%CE%9D%CE%B1%CF%8C%CF%82%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%A4%CE%BF%CF%85%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AC https://www.youtube.com/watch?v=AC4AA_lUByU&ab_channel=%CE%99%CE%B5%CF%81%CF%8C%CF%82%CE%9D%CE%B1%CF%8C%CF%82%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85%CE%A4%CE%BF%CF%85%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AC https://www.youtube.com/watch?v=4FX3Pu7SJdk&ab_

ΥΓ. Ο  ΤΡΥΦΩΝ ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ, διδάσκει Εισαγωγή και Αισθητική της Λατρείας, Τελετουργική και Ομιλητική, στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού στο ΑΠΘ.