«Αυτός που συντρίβει τους πολέμιους με το γερό του χέρι»

Πολιτισμός / Βυζαντινή Μουσική - 17 Μαΐου 2024
Φιλόλογος Μιχάλης Κουτσός, Φιλόλογος - Συγγραφέας

ΕΡΜΗΝΕΙΑ  ΤΩΝ  ΕΙΡΜΩΝ Α΄ ΩΔΗΣ 

Εισαγωγικά  

Είναι πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς τους ειρμούς των οκτώ ήχων κατ’ αντιστοιχία, για να εκτιμήσει    την πρωτοτυπία και ποικιλότητα των εκφράσεων των υμνογράφων. Υπάρχει για κάθε ειρμό των Ωδών των Κανόνων των οκτώ ήχων ένα θέμα παρμένο από τις Βιβλικές Ωδές. Γι’  αυτό προτάσσουμε το θέμα σε κάθε ειρμό των Ωδών, για να κάνουμε σύγκριση ανάμεσα στην μίμηση και την απόκλιση της σύνθεσης των ειρμών. 

ΕΙΡΜΟΙ  Α΄ ΩΔΗΣ

Είναι η ευχαριστήρια Ωδή, που έψαλλαν οι Ισραηλίτες αμέσως μετά από τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας (ΕΞΟΔΟΣ 15ο κεφ.).  «Άσωμεν τω Κυρίω, ενδόξως γαρ δεδόξασται».

Το θέμα της Διάβασης της Ερυθράς θάλασσας από τους Ισραηλίτες είναι κοινό σε όλες τις α΄ Ωδές των Κανόνων, αλλά προσεγγίζεται με διαφορετικό τρόπο. Αξίζει να δούμε τις πρωτότυπες αποκλίσεις από το σταθερό πρότυπο των Βιβλικών ωδών.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος α΄

 Ὁ Εἱρμὸς  Ἦχος α΄

Απλή σύνταξη

Σοῦ ἡ τροπαιοῦχος δεξιά, θεοπρεπῶς ἐν ἰσχύϊ δεδόξασται. Αὕτη γὰρ, Αθάνατε, ὡς πανσθενὴς ἔθραυσε ὑπεναντίους ὀδὸν βυθοῦ καινουργὴσασα. τοῖς Ἰσραηλίταις

Μετάφραση

Η δικιά Σου δεξιά, που φέρνει τρόπαια,

δοξάστηκε για την δύναμή σου σου, όπως ταιριάζει σε έναν Θεό.

Αυτή, Αθάνατε, ως παντοδύναμη που είναι

έσπασε τις τάξεις του εχθρού ανοίγοντας για τους Ισραηλίτες

έναν καινούργιο δρόμο μέσα στο βυθό της θάλασσας

Σχόλιο

Εδώ τονίζεται η τροπαιούχος δεξιά, που είναι πιο δυνατή και από την πιο δυνατή δύναμη των εχθρών.  Αυτή η δεξιά, επειδή είναι του ισχυρού Δεσπότη, δεν είναι δυνατόν να μην τρέψει τους εχθρούς σε φυγή και να μην τους νικήσει. Έτσι εξάλλου  ταιριάζει σε έναν Παντοδύναμο Θεό. Αξιοπρόσεκτο είναι το «ὀδὸν βυθοῦ καινουργὴσασα», με την έννοια ότι άνοιξε ένας καινούργιος δρόμος στεργιανός στο βυθό ης Ερυθράς θάλασσας και πέρασαν οι Ισραηλίτες.

 %hhooooiuytxcvbngfdsdfghjkjhgfgfff%

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος β΄

Ὁ Εἱρμὸς

 Ἐν βυθῷ κατέστρωσέ ποτε, τὴν Φαραωνίτιδα, πανστρατιὰν ἡ ὑπεροπλος δύναμις, σαρκωθεὶς ὁ Λόγος δέ, τὴν παμμόχθηρον ἁμαρτίαν ἐξήλειψεν, ὁ δεδοξασμένος Κύριος· ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται.

Απλή σύνταξη

Η ὑπεροπλος δύναμις κατέστρωσέ ποτε εν βυθῷ,

τὴν Φαραωνίτιδα πανστρατιὰν, σαρκωθεὶς δέ ὁ Λόγος,

ἐξήλειψεν τὴν παμμόχθηρον ἁμαρτίαν,

ὁ δεδοξασμένος Κύριος,  ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται.

Μετάφραση

Όπως κάποτε η πάνοπλη δύναμη (του Θεού)

κατέστρωσε στο βυθό της θάλασσας

την πανστρατιά του Φαραώ, έτσι και ο Λόγος του Θεού

ο δοξασμένος Κύριος, διότι ένδοξα έχει δοξαστεί,

με το να πάρει ανθρώπινο σώμα εξάλειψε την αμαρτία

που προκαλεί ο παμπόνηρος Διάβολος.

Σχόλιο

Εδώ και πάλι τονίζεται ο βυθός αλλά ενώ στο προηγούμενο τροπάριο έγινε οδός σωτηρίας με το να γίνει βατός με τα πόδια για τους Ισραηλίτες, στο τροπάριο αυτό γίνεται καταστροφικό πέρασμα, αφού ο βατός δρόμος έγινε άβατος και πνίγηκε όλη η στρατιά του Φαραώ. Εδώ ακριβώς αποδείχτηκε η δύναμη του Θεού, η οποία είναι πάνω από κάθε ανθρώπινο όπλο. Και όπως ο Θεός εξάλειψε τους εχθρούς Αιγυπτίους έτσι και ο Χριστός εξάλειψε την μοχθηρή αμαρτία του Σατανά.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος γ΄

Ὁ Εἱρμὸς 

Ὁ τὰ ὕδατα πάλαι, νεύματι θείῳ εἰς μίαν συναγωγὴν συναθροίσας, καὶ τεμὼν θάλασσαν Ἰσραηλίτῃ λαῷ οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν, δεδοξασμένος ὑπάρχει αὐτῷ μόνῳ ᾄσωμεν, ὅτι δεδόξασται.

Απλή σύνταξη

Ὁ συναθροίσας πάλαι τὰ ὕδατα, νεύματι θείῳ εἰς μίαν συναγωγὴν,

καὶ τεμὼν θάλασσαν Ἰσραηλίτῃ λαῷ οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν

δεδοξασμένος ὑπάρχει αὐτῷ μόνῳ ᾄσωμεν, ὅτι δεδόξασται.

Μετάφραση

Αυτός που συγκέντρωσε παλιότερα τα ύδατα σε μια δεξαμενή

με το θεϊκό του νεύμα και έκοψε την θάλασσα για τον Ισραηλίτη λαό, αυτός είναι ο Θεός,

που είναι πάντα δοξασμένος, αυτόν μόνο

ας ανυμνήσουμε, διότι αποδεδειγμένα έχει δοξαστεί

Σχόλιο

Εδώ ρίχνεται το βάρος στα ύδατα της Ερυθράς θάλασσας και στον τρόπο με το οποίο υψώθηκαν δεξιά και αριστερά, ώστε να γίνει βατός δρόμος κάνοντας μια  τομή στην θάλασσα, για να περάσουν οι Ισραηλίτες. Το θείο νεύμα είναι απάντηση στο σχήμα του Σταυρού που σχημάτισε ο Μωυσής με την ράβδο και έγινε το θαύμα. Ο Θεός δοξάστηκε τότε και είναι για πάντα δοξασμένος και γι’  αυτό του αξίζει κάθε ύμνος.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'   Ἦχος δ΄

Ὁ Εἱρμὸς

«Θαλάσσης τὸ ἐρυθραῖον πέλαγος, ἀβρόχοις ἴχνεσιν, ὁ παλαιὸς πεζεύσας Ἰσραήλ, σταυροτύποις Μωσέως χερσί, τοῦ Ἀμαλὴκ τὴν δύναμιν, ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐτροπώσατο».

Απλή σύνταξη

«Θαλάσσης τὸ ἐρυθραῖον πέλαγος, ἀβρόχοις ἴχνεσιν, ὁ παλαιὸς πεζεύσας Ἰσραήλ, σταυροτύποις Μωσέως χερσί, τοῦ Ἀμαλὴκ τὴν δύναμιν, ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐτροπώσατο».

Μετάφραση

Σχολιο

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος πλαγ. α΄

 Ὁ Εἱρμὸς

Ἵππον καὶ ἀναβάτην, εἰς θάλασσαν Ἐρυθράν, ὁ συντρίβων πολέμους ἐν ὑψηλῷ βραχίονι, Χριστὸς ἐξετίναξεν  Ἰσραὴλ δὲ ἔσωσεν, ἐπινίκιον ὕμνον ᾄδοντα.

Απλή σύνταξη

Ο συντρίβων πολέμους ἐν ὑψηλῷ βραχίονι, Χριστὸς,

ἐξετίναξεν  ίππον καὶ ἀναβάτην  εἰς θάλασσαν Ἐρυθράν

ἔσωσεν δὲ Ἰσραὴλ, ᾄδοντα ἐπινίκιον ὕμνον.

Μετάφραση

,

δηλαδή ο Χριστός, πέταξε μέσα στην Ερυθρά θάλασσα

άλογα και αναβάτες και έσωσε τον Ισραήλ,

που αργότερα  έψελνε επινίκιο ύμνο.

Σχόλιο

Μεταφερόμαστε τώρα στο ιππικό με τους αναβάτες της στρατιάς του Φαραώ, τους οποίους πέταξε πέρα η ισχυρά δεξιά του Κυρίου, που, ενώ συνέτριψε τους αντιπάλους, έσωσε τους Ισραηλίτες, οι οποίοι έψαλαν τον επινίκιο ύμνο, δηλαδή τα νικητήρια. Αυτή είναι η πιο χαρακτηριστική εικόνα από αυτήν την διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, η οποία μάλιστα έγινε και αντικείμενο κινηματογραφικής ταινίας. Το θαύμα αυτό έγινε και στον Ιορδάνη ποταμό, όταν ο Ιησούς του Ναυή ήθελε να τον περάσει μαζί με την Κιβωτό της Διαθήκης. Και στις δυο περιπτώσεις η παρουσία του Θεού είναι εμφανής.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος πλαγ  β΄

 Ὁ Εἱρμὸς

Ὡς ἐν ἠπείρῳ πεζεύσας ὁ Ἰσραήλ, ἐν ἀβύσσῳ ἴχνεσι,

τὸν διώκτην Φαραώ καθορῶν ποντούμενον,

Θεῷ ἐπινίκιον ᾠδήν, ἐβόα, ᾄσωμεν.

Απλή σύνταξη

ὁ Ἰσραήλ πεζεύσας ως ἐν ἠπείρῳ ἐν ἀβύσσῳ ἴχνεσι, καθορῶν ποντούμενον τὸν διώκτην Φαραώ, ἐβόα ἐπινίκιον ᾠδήν Θεῷ,  ᾄσωμεν.

Μετάφραση

Ο Ισραήλ πεζοπορώντας στον βυθό της θάλασσας σα σε στεριά

 αφήνοντας τα ίχνη του και βλέποντας τον διώκτη του

να πνίγεται στην θάλασσα  έψελνε επινίκιο ύμνο στον Θεό

και φώναζε προς όλους ας ψάλλουμε.

Σχόλιο

Ο διώκτης Φαραώ, σαν τον Ξέρξη που παρακολουθούσε από ένα βουναλάκι την συντριβή των πλοίων του στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, είδε τον μεν Ισραήλ να περνάει πεζός τα βάθη της αβύσσου  της Ερυθράς θάλασσας την  δε στρατιά του να καταποντίζεται αύτανδρα και έτσι  οι Ισραηλίτες να ψάλλουν τη επινίκιο ωδή. Μόλις πέρασε και ο τελευταίος Ισραηλίτης, αμέσως επανήλθαν τα νερά στο φυσιολογικό τους ύψος, πνίγοντας όμως μέσα στην θάλασσα την στρατιά, του άδικου τυράννου της Αιγύπτου, τον Φαραώ.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος  βαρύς

 Ὁ Εἱρμὸς  

Νεύσει σου πρὸς γεώδη, ἀντιτυπίαν μετήχθη,

ἡ πρὶν εὐδιάχυτος, ὑδάτων φύσις Κύριε·

 ὅθεν ἀβρόχως πεζεύσας, ᾄδει Ἰσραὴλ σοι, ᾠδὴν ἐπινίκιον.

Απλή σύνταξη

Η πρὶν εὐδιάχυτος, ὑδάτων φύσις Κύριε

νεύσει σου μετήχθη πρὸς γεώδη, ἀντιτυπίαν,

 ὅθεν  Ἰσραὴλ πεζεύσας ἀβρόχως ᾄδει  σοι ᾠδὴν ἐπινίκιον.

Μετάφραση

Η πριν ρευστή φύση των υδάτων, Κύριε, με ένα σου νεύμα

μεταβλήθηκε στο αντίστοιχο στοιχείο της φύσεως, την στεριά

κι έτσι ο Ισραήλ, αφού πέρασε πεζός χωρίς να βρέξει τα πόδια του,

Σου ψέλνει επινίκιο ύμνο.

Σχόλιο

Η «ευδιάχυτος», δηλαδή η ρευστή φύση των υδάτων με ένα μόνο νεύμα   μετατράπηκε στην αντίστοιχη φύση της στερεάς και οι Ισραηλίτες πέρασαν «αβρόχοις ποσί» και έπειτα έψαλαν επινίκιο ωδή. Εδώ τονίζεται η δύναμη του  Κυρίου  να μεταβάλλει τη ρευστή θάλασσα σε στερεά γη. Φυσικά αυτό έγινε τοπικά σε ένα σημείο, όμως αυτό το σημείο ήταν αρκετό για να περάσουν οι Ισραηλίτες στην απέναντι όχθη και ύστερα να ξαναγυρίσουν τα νερά, να εξαφανιστεί το μονοπάτι και να σκεπάσει την στρατιά του Φαραώ με τα κύματα και να την  πνίξει.

Κανὼν Ἀναστάσιμος  ᾨδὴ α'.  Ἦχος πλαγ. δ΄

 Ὁ Εἱρμὸς

Ἁρματηλάτην Φαραὼ ἐβύθισε τερατουργοῦσα ποτέ, Μωσαϊκὴ ῥάβδος σταυροτύπως πλήξασα, καὶ διελοῦσα θάλασσαν Ἰσραὴλ δὲ φυγάδα, πεζὸν ὁδίτην διέσωσεν  ἆσμα τῷ Θεῷ ἀναμέλποντα.

Απλή σύνταξη

Μωσαϊκὴ ῥάβδος τερατουργοῦσα ποτέ

σταυροτύπως πλήξασα καὶ διελοῦσα θάλασσαν

ἐβύθισε αρματηλάτην Φαραὼ,Ἰσραὴλ δὲ φυγάδα

πεζὸν ὁδίτην διέσωσεν  ἆσμα τῷ Θεῷ ἀναμέλποντα.

Μετάφραση

Η ράβδος του Μωυσή κάποτε κάνοντας θαυμαστά πράγματα

χτύπησε την θάλασσα κάνοντας τον τύπο του Σταυρού

και άνοιξε την θάλασσα κι έτσι βύθισε τον Φαραώ με τα άρματά του

ενώ τον Ισραήλ, που έφευγε από την Αίγυπτο, τον έσωσε

ανοίγοντας  έναν δρόμο για πεζούς και γι’ αυτό και αυτός

έψελνε ένα τραγούδι στον Θεό.

Σχόλιο

Εδώ αναφέρεται στο ιστορικό γεγονός τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας από τους Ισραηλίτες με θαυμαστό τρόπο. Ο Μωυσής ύψωσε την ράβδο του και έκανε το σχήμα του Σταυρού στον αέρα με όλα τα επακόλουθα: Να χωρίσει τα ύδατα της Ερυθράς θάλασσας, να περάσουν οδικώς οι Ισραηλίτες την θάλασσαν, να βυθίσει τα άρματα του Φαραώ και οι Ισραηλίτες να ευχαριστούν τον Θεό με νικητήριο άσμα.

Παρόμοιο θαύμα έγινε και με την διάβαση του Ιορδάνη από τον Ιησού του Ναυή, όταν οι Ισραηλίτες ήθελαν να τον περάσουν μαζί με την Κιβωτό της Διαθήκης.

Γενικό συμπέρασμα

Η διάβαση της Ερυθράς θάλασσας μπορεί να είναι το κοινό θέμα όλων των α΄ ειρμών των Κανόνων των ήχων και μάλιστα άμεσα επηρεασμένων από την Βιβλική Ωδή, όμως υπάρχουν αρκετές αποκλίσεις και πρωτότυπες αναφορές που από τη μια συγγενεύουν και από την άλλη διαφοροποιούν τους ειρμούς των Κανόνων. Συγκεκριμένα  α καινούργια στοιχεία σε κάθε ειρμό είναι:

Τού α΄ ήχου: Η τροπαιούχος δεξιά του Κυρίου που έσπασε τις γραμμές των αντιπάλων ανοίγοντας ένα καινούργιο δρόμο μέσα στο βυθό της Ερυθράς θάλασσας.

Τού β΄ ήχου: Γίνεται σύγκριση ανάμεσα στην πανωλεθρία του Φαραώ στην Ερυθρά θάλασσα και στην πανωλεθρία του Σατανά με την ενσάρκωση του Λόγου του Θεού.

Τού γ΄ ήχου: Τονίζει το άνοιγμα της Ερυθράς θάλασσας και την συγκέντρωση των υδάτων δεξιά και αριστερά για να περάσουν Οι Ισραηλίτες.

Τού δ΄ ήχου: Γίνεται λόγος για τον πλωτήρα που δημιουργήθηκε στον βυθό της  Ερυθράς θάλασσας, όταν μετατράπηκε σε στεριά

Τού πλάγ. α΄ ήχου: Μιλάει για τα άλογα και τους αναβάτες  που τους βύθισε μέσα στην Ερυθρά θάλασσα το υψηλό χέρι του Χριστού.

Τού πλάγ. β΄ ήχου: Κάνει σύγκριση  ανάμεσα στους Ισραηλίτες που με ασφάλεια πέρασαν την Ερυθρά θάλασσα, ενώ ο διώκτης τους ο Φαραώ καταποντίστηκε.

Τού βαρέος  ήχου: Τονίζει την αντίθεση ανάμεσα στα ρευστά νερά της Ερυθράς θάλασσας και στο στεγνό δρόμο που δημιουργήθηκε πάνω στο βυθό της Ερυθράς θάλασσας.

Τού πλαγ. δ΄ ήχου: Γίνεται λόγος για την θαυματουργική ράβδο του Μωυσή, με την οποία χτυπήθηκε σταυροειδώς η Ερυθρά θάλασσα  άνοιξε δρόμος και πέρασαν πεζοί οι Ισραηλίτες.