Page 11 - Ο χρόνος & οι μήνες: απο το ημερολόγιο στη ζωή των ανθρώπων
P. 11
www.pemptousia.gr Τεύχος 17 / Οι Μήνες: από το ημερολόγιο στη ζωή των ανθρώπων / 01 Ιανουαρίου 2014 ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Για τους Δυτικούς λαούς πάντως το ημερολογια- Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από
κό έτος αρχίζει με τον Ιανουάριο από την εποχή των τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου και ήταν η αρχαιότερη
Ρωμαίων ακόμη, αφού η ονομασία που είχε δοθεί στο γιορτή τω Ρωμαίων, την οποία απέδιδαν στον Ρωμύλο
μήνα αυτό προς τιμήν του θεού Ιανού, του θεού κάθε ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες
αρχής. Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνω- αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Κατά την κεντρι-
στάκης: «… ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παρι- κή ημέρα της γιορτής του «αηττήτου Ηλίου», στις 25
στάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του
δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι Ήλιου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό,
μέρες του ενιαυτού. Εκκαλείτο δε και “Αιωνάριος” να μεγαλώνουν οι ημέρες και μαζί τους οι ζωογόνες
αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος ακτίνες του Ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει.
πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι Καλένδες, στις 3
τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, τα Βότα, στις 4 τα Λορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου
όσοι και οι μήνες του έτους». τελείωνε η περίοδος αυτή των εορτών.
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης: «Η
ονομασίες, όπως «Γενάρης» επειδή τότε γεννούν τα τοποθέτηση στις μέρες των πανηγυρισμών αυτών, της
γιδοπρόβατα, και «Μεσοχείμωνας» επειδή είναι ο Γέννησης, της Περιτομής και της Βάπτισης του Χρι-
μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει στού δεν έσβησε αρχέγονες λατρευτικές αναμνήσεις
και η παροιμία «ως τ’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι και μακροχρόνιες συνήθειες. Έτσι, στο Δωδεκαήμερο
η φούρια του χειμώνα». Είναι επίσης και ο μήνας συναντάμε έθιμα χριστιανικά και παγανιστικά να συ-
με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι μπορεύονται αρμονικά σε μια καμπή του χρόνου κρί-
παρά ώρα μέρα μοιάζει». Ονομάζεται και «Γατόμη- σιμη για την ευετηρία, την καλοχρονιά, στην ευρύτε-
νας» επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, ρη διάσταση της πλούσιας παραγωγής και της καλής
και «Μεγαλομηνάς» γιατί είναι ο πρώτος μήνας του υγείας… Χαρακτηριστικό του πνεύματος της Πρωτο-
έτους και σε αντιπαράθεση με τον Φεβρουάριο, που χρονιάς είναι το γνωστό ποδαρικό, που σε αρκετά
είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). Οι αλκυονίδες μέρη παίρνει μορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμο-
ημέρες του έχουν δώσει και την ονομασία «Γελα- νικής τελετουργίας… Άλλο σύμβολο της ημέρας είναι
στός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «Κλαδευ- η βασιλόπιτα, που, με πολλές μορφές και διάφορους
τής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». τρόπους παρασκευής, είναι παρούσα σε όλα τα σπί-
Τέλος, άλλη ονομασία του είναι «Καλαντάρης» από τια, σε χωριά και πόλεις… Πέρα όμως από κάθε άλλο
τα κάλαντα της αρχιχρονιάς και τα δώρα των Καλεν- έθιμο, λιγότερο ή περισσότερο γνωστό, το πνεύμα του
δών του Ιανουαρίου. Δωδεκαημέρου χαρακτηρίζει το δρώμενο των μεταμ-
φιέσεων… που έδωσαν το ενδόσιμο στη φαντασία του
Τα δώρα αυτά είναι το μέχρι φέτος «δώρο των λαού να πλάσει τους καλικαντζάρους… όντα δαιμο-
Χριστουγέννων», ο 13ος μισθός, τον οποίο οι μισθωτοί νικά, για τα οποία υπήρχε τόσο πλούσια παράδοση,
του Δημοσίου και οι συνταξιούχοι τον αποχαιρετάνε όση για κανένα άλλο δημιούργημα της νεοελληνικής
(σ.σ. τον έχουν ήδη αποχαιρετήσει) από του χρόνου. μυθοπλασίας».
Στη βυζαντινή εποχή ήταν πράγματι δώρο και όχι
μισθός, και όπως αναφέρει ο Σπύρος Τραϊανός, τα Εκτός από τα έθιμα, πλούσιο είναι και το εορτο-
δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση: «Με την αρχή λόγιο του Ιανουαρίου αρχίζοντας με τη γιορτή του
του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι Αγίου Βασιλείου και της Περιτομής του Χριστού την
σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομί- πρώτη του μήνα και τελειώνοντας με τη γιορτή των
σματα, που αρχικώς ήταν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Τριών Ιεραρχών στα τέλη του. Ενδιάμεσα έχουμε τη
Ιουστινιανού, περιορίστηκαν σε αργυρά. Μικρά νομί- γιορτή των Θεοφανίων (στις 6), του Αϊ-Γιάννη (στις
σματα συνέλεγαν και τα παιδιά, που περιέρχονταν 7), του Αγίου Γρηγορίου (στις 25), αλλά και τις εορτές
σε σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι των δύο μεγάλων αγίων του πρώιμου αιγυπτιακού
γεννήθηκαν τα «Κάλαντα», που φτάνουν μέχρι τις μέ- χριστιανισμού: του Αντωνίου (στις 17) και του Αθανα-
ρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οι Καλένδες σίου (στις 18). Σύμφωνα με τον Δημήτρη Κυρτάτα: «Ο
του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν Αντώνιος γεννήθηκε το 251 στην Αίγυπτο από εύπο-
από τα παιδιά σε όλες τις εορταστικές ημέρες του ρους χριστιανούς γονείς, αλλά από την ηλικία των 18
Δωδεκαημέρου». ή 20 ετών αποφάσισε να ξεκόψει από τους περισπα-
σμούς του κόσμου και αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή
Οι ρίζες άλλωστε πολλών από τα έθιμα του Δω- του στην ερημία και την άσκηση. Όπως αποδείχτηκε,
δεκαημέρου ανάγονται στους χρόνους που γιορταζό- ο αργός ασκητικός θάνατος χάρισε στον Αντώνιο μια
ταν η «χειμερινή τροπή» του Ήλιου που σημάδευε ζωή περίπου εκατόν πέντε ετών. Μαζί με τη μακρο-
την αρχή της εποχής του χειμώνα. Οι γιορτές αυτές βιότητα απέκτησε αξεπέραστη φήμη και αίγλη… Ο
έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατα- Αθανάσιος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 296 και
κτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν στράφηκε από νωρίς στον ιερατικό βίο. Όταν πέθανε
με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 ο Αντώνιος, βρισκόταν, καθώς φαίνεται, στην τρίτη
Σελίδα 11
