Γυναίκες και Ψαλμωδία (α΄μέρος)

Ένα θέμα στο οποίο καλείται να απαντήσει η Εκκλησία, ιδιαίτερα σήμερα που η παρουσία της γυναίκας είναι πλέον αισθητή σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, είναι και το κατά πόσον η γυναίκα μπορεί να είναι προεξάρχουσα της ενοριακής ψαλμωδίας ή να συμμετέχει σε αυτήν ενεργά.

Masterclass Βυζαντινής μουσικής στο Ιάσιο Ρουμανίας

Βασική προϋπόθεση για την τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών είναι ή παρουσία τού λαού μέρος τού οποίου είναι και οι γυναίκες. Ο Χρυσόστομος διαμαρτύρεται ότι στην εποχή του έχει χαθεί το «εν ενί στόματι» στις λατρευτικές συνάξεις, έχοντας υπ’ όψιν του την παλαιότερη πρακτική στην οποία « και γυναίκες και άνδρες και πρεσβύται και νέοι διήρηνται μεν κατά την ηλικίαν, ού διήρηνται δε κατά τον τής υμνωδίας λόγον… και ο ψαλμός τας διαφόρους εκέρασε φωνάς και μίαν παναρμόνιον ανενεχθήναι παρεσκεύασεν, και νέοι και γέροντες, και γυναίκες και άνδρες, και δούλοι και ελεύθεροι, μίαν τινά μελωδίαν ανηνέγκαμεν άπαντες». Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων θα μας πει ότι θα πρέπει οι γυναίκες να σιωπούν στην Εκκλησία, μπορούν όμως να ψάλουν, διότι η ψαλμωδία ταιριάζει σε κάθε φύλο και ηλικία.

‘Ωστόσο ουδέποτε ή Εκκλησία εγνώρισε την γυναίκα ως ψάλτρια η προεξάρχουσα της ψαλμωδίας, αλλά μόνο ως συνυπηχούσα καί ύποψάλλουσα καί αυτό μόνο τα πρώτα χρόνια, αφού ενωρίς διακρίθηκε στην αρχαία Εκκλησία ή τάξη των ψαλτών. Οι δύο Πατέρες αναφέρονται στις εντολές των Αποστολικών Διαταγών σύμφωνα με τις όποιες «έτερος τις τούς τού Δαβίδ ψαλλέτω ύμνους και ο λαός τα ακροστίχια υποψαλλέτω».

Ο Κύριλλος Ιεροσολύμων σημειώνει ότι κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας οι γυναίκες πρέπει να προσεύχονται και να ψάλλουν με τέτοιο τρόπο, ώστε να κινούνται μεν τα χείλη, αλλά να μη ακούεται η φωνή,  ενώ ο Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει ότι οι μοναχές πρέπει να ψάλλουν με την καρδιά παρά με τα χείλη.

Είναι νόμος στη μουσική ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορούν να τραγουδήσουν ή να ψάλουν άνδρες και γυναίκες μαζί την ίδια μουσική γραμμή, στον ίδιο τόνο, αφού διαθέτουν φωνές με διαφορετικές συχνότητες. Έτσι μπορούν να τραγουδήσουν μόνο στην τρίφωνη ή τετράφωνη μουσική, είδος το οποίο δεν υφίσταται στην ελληνική μουσική εκκλησιαστική παράδοση.

Στην Εκκλησία της Ελλάδος, τετράφωνες και τρίφωνες χορωδίες εμφανίζονται και ζητούν πρωταγωνιστικό ρόλο μόνο σε περιόδους μεγάλων κρίσεων και καταρ­ράκωσης τού κύρους τής ψαλμωδίας.

Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι οι πολυφωνικές αυτές χορωδίες ψάλλουν μόνο κατά την διάρκεια τής Θείας Λειτουργίας.Επίσης ψάλουν το τροπάριο «Τήν ωραιότητα τής παρθενίας σου» στους Χαιρετισμούς, το τροπάριο τής Κασσιανής και τα εγκώμια τού Επιταφίου. Εμφανίζονται ακόμα στο μυστήριο τού γάμου και σε κηδείες, κυρίως διάσημων προσώπων. Τετράφωνη ή τρίφωνη ψαλμωδία χρησιμοποιείται στους περισσότερους ναούς τής ορθόδοξης ελληνικής διασποράς, όπου ή ορθή ψαλμωδία είναι σχεδόν ανύπαρκτη.