Συντήρηση προσευχηταρίου (β΄μέρος)

3.2 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΠΙΝΑΚΙΔΩΝ

Στη συνέχεια έπρεπε να συντηρηθεί η αριστερή σωζόμενη πινακίδα. Η αριστερή πινακίδα έφερε αρκετές φθορές λόγω της λανθασμένης αποθήκευσης αλλά και της επιρροής της υγρασίας. Αρχικά έπρεπε να αφαιρεθεί από την ξύλινη πινακίδα το δέρμα αλλά και το εσώφυλλο για να συντηρηθούν και να διατηρηθούν μόνο για ιστορικούς σκοπούς.

Το εσώφυλλο φέρει αρκετές απώλειες σε αρκετά σημεία λόγω της προσβολής αφενός από τα έντομα που έφαγαν το χαρτί και την κόλλα που βρισκόταν από κάτω και αφετέρου από την υγρασία.

Το εσώφυλλο αποκολλήθηκε  από την πινακίδα με την προσθήκη υγρασίας με πινέλο για να μαλακώσει η κόλλα του και τη χρήση σπάτουλας. Έπειτα αφαιρέθηκε το δέρμα μηχανικά με νυστέρι και σπάτουλα χωρίς τη χρήση υγρασίας. Το δέρμα αποκολλήθηκε σχετικά πιο εύκολα γιατί ήδη σε αρκετά σημεία είχε αποκολληθεί από μόνο του.

Το εσώφυλλο πλύθηκε με χλιαρό νερό για να φύγουν οι επικαθίσεις καθώς και τα υπολείμματα κόλλας και δέρματος. Δεν τοποθετήθηκε κατευθείαν στο νερό αλλά αρχικά υγράνθηκε λίγο με ένα πινέλο και μετά τοποθετήθηκε στο νερό. Αυτό έγινε για να μην υποστεί «σοκ» από την απότομη αλλαγή της ξηράς καταστάσεως του σε υγρή. Με το πλύσιμο και με τη βοήθεια ενός μικρού πινέλου αφαιρέθηκαν ό,τι υπολείμματα είχε πάνω του το χαρτί. Το εσώφυλλο στέγνωσε ανάμεσα σε bondina και στυπόχαρτα με τη βοήθεια ελαφριάς πίεσης.

Με την ίδια διαδικασία καθαρίστηκε και η πινακίδα από τα υπολείμματα κόλλας και δέρματος, νοτίζοντάς τα λίγο και αφαιρώντας τα με ένα νυστέρι. Η πινακίδα ακολούθως εμβαπτίστηκε σε νερό για λίγο για να αποκτήσει ευκαμψία καθώς είχε σκεβρώσει από την υγρασία. Μέσα στο νερό αφαιρέθηκε ό,τι δέρμα και κόλλα είχαν απομείνει. Τέλος, η πινακίδα στέγνωσε ανάμεσα σε bondina και στυπόχαρτα υπό πίεση και παρέμεινε έτσι για αρκετό χρονικό διάστημα ώστε να αφαιρεθεί όλη η εμπεριεχόμενη υγρασία και να διατηρήσει το αρχικό ευθύ σχήμα και να εξαλειφτούν τελείως οι στρεβλώσεις.

Μετά την πλύση και το ίσιωμα της πινακίδας ακολούθησε η συντήρηση της ρωγμής της. Το πιθανότερο είναι ότι προήλθε από υγρασία στην οποία εκτέθηκε το βιβλίο. Κατά το στέγνωμα της πινακίδας και του δέρματος από την υγρασία το δέρμα προφανώς άρχισε να συρρικνώνεται και να σκεβρώνει την πινακίδα με αποτέλεσμα να την «ανοίξει» στα δύο. Το κενό της ρωγμής καλύφθηκε με μια πάστα από ξυλοπολτό και κόλλα EVA (ethylene vinyl acetate copolymer emulsion) και ανοίχτηκαν τρύπες δεξιά και αριστερά της ρωγμής για να ραφτούν οι δύο πλευρές της πινακίδας μαζί. Αυτό έγινε ώστε η ραφή να προσδώσει μεγαλύτερη αντοχή στην πινακίδα και να αποτραπεί η επέκταση της ρωγμής και η ολοκληρωτική αποκόλληση των δυο πλευρών.

Μετά τη ραφή τοποθετήθηκε κόλλα EVA(ethylene vinyl acetate copolymer emulsion) πάνω στις κλωστές και πιέστηκαν με το κόκκαλο βιβλιοδεσίας ώστε να ενωθούν πολύ καλά μεταξύ τους, να έχουν τέλεια επαφή με το ξύλο και να είναι πιο δύσκολη η φθορά τους. Η τελευταία επέμβαση στην πινακίδα ήταν να γεμίσουν τα κενά από την προσβολή των εντόμων άλλα και οι τρύπες που ανοίχτηκαν για το ράψιμο, με ξυλοπολτό και κόλλα EVA ώστε να είναι αισθητικά καλύτερη η όψη του ξύλου αλλά και να αποκτήσει μεγαλύτερη αντοχή και συνοχή το ξύλο.

Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών που έγιναν στην πινακίδα πραγματοποιήθηκε το ράψιμο των νέων εσωφύλλων στην αρχή και το τέλος του σώματος του βιβλίου, καθώς τα παλιά είχαν καταστραφεί πλήρως. Για τα εσώφυλλα χρησιμοποιήθηκε χειροποίητο χαρτί Νεπάλ Lokta 50gsm. Κόπηκαν τέσσερα δίφυλλα στις διαστάσεις των σελίδων του βιβλίου, έπειτα χρωματίστηκαν με όμπρα ωμή διαλυμένη σε νερό για να σχετίζονται χρωματικά με τις σελίδες του βιβλίου και κολλαρίστηκαν με ζελατίνη. Δύο δίφυλλα ράφτηκαν στην αρχή και δύο στο τέλος με την ίδια μέθοδο που έχει ραφτεί το βιβλίο, δηλαδή το απλό πισωγύρισμα. Η παλιά κλωστή που κρατούσε τα δίφυλλα και είχε διατηρηθεί, ράφτηκε πάλι για καθαρά ιστορικούς λόγους διότι δεν είχε μηχανικές αντοχές. Ουσιαστικά η νέα κλωστή είναι αυτή που κρατάει τα εσώφυλλα. Μετά το πέρας των εργασιών τοποθέτησης των εσωφύλλων ακολούθησε η τοποθέτηση της μπροστινής πινακίδας που υπήρχε και μιας νέας πινακίδας πίσω. Το ξύλο που τοποθετήθηκε για την πινακίδα που έλειπε είναι κόντρα πλακέ με διαστάσεις 11,5X17cm και πάχος 4mm. Χρησιμοποιώντας την κόλλα  EVA (ethylene vinyl acetate copolymer emulsion) κολλήθηκαν στις ξύλινες πινακίδες οι κλώστες από τις επεκτάσεις των κορδονιών κατά τον ίδιο τρόπο που είχαν κολληθεί και παλιότερα στις πινακίδες. Ασκώντας πίεση η κόλλα στέγνωσε και κόλλησαν δυνατά οι κλωστές με το ξύλο.

Στη ράχη του βιβλίου κολλήθηκε αρχικά ένα προστατευτικό χειροποίητο χαρτί Lokta50gsm και από πάνω του ύφασμα για να προσδώσει μεγαλύτερη αντοχή στα τεύχη και για να μην κολληθεί κατευθείαν το δέρμα στις ράχες των τευχών. Οι προεκτάσεις του υφάσματος της ράχης κολλήθηκαν στις πινακίδες για μεγαλύτερη αντοχή. Στις κολλήσεις της ράχης χρησιμοποιήθηκε αμυλόκολλα της εταιρείας Zin Shofu Lascaux 1 προς 5 (1αμυλόκολλα, 5νερό), μαζί με ελάχιστη EVA( περίπου 5%) για μεγαλύτερη αντοχή.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η καινούργια πινακίδα λειάνθηκε στις άκρες της πριν ενσωματωθεί στο βιβλίο με ένα λεπτό γυαλόχαρτό ώστε να μην είναι αιχμηρές και φθείρουν το δέρμα.

 

3.3 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΠΑΛΑΙΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ – ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ

Το δέρμα που είχε απομείνει ήταν αρκετά εύθρυπτο με αρκετά σκισίματα και ρηγματώσεις, δεν παρουσίαζε καμία μηχανική αντοχή και συνεπώς διατηρήθηκε μόνο για ιστορικούς λογούς. Το βιβλίο καλύφθηκε με νέο δέρμα και από πάνω του κολλήθηκε  το παλιό, το οποίο καθαρίστηκε από τη σκόνη, τις επικαθίσεις και τις βρωμιές. Με ένα βαμβακοφόρο στυλεό και απιονισμένο νερό καθαρίστηκε όλη η επιφάνειά του, για να είναι έτοιμο να κολληθεί πάνω στο νέο δέρμα και να έχει καλή πρόσφυση.

Το νέο δέρμα κόπηκε στο επιθυμητό μέγεθος και λεπτύνθηκε με νυστέρι στις άκρες του ώστε να είναι πιο εύκαμπτο, να είναι πιο δυνατή η κόλληση και να είναι αισθητικά ομορφότερο. Έπειτα το δέρμα υγράνθηκε με ένα σφουγγάρι και από τις δύο πλευρές ώστε να είναι πιο εύπλαστο και να ανοίξουν οι πόροι του. Έπειτα απλώθηκε μια πρώτη στρώση αμυλόκολλα Zin Shofu Lascaux 1 προς 5 (1 αμυλόκολλα, 5 νερό) μαζί με ελάχιστη EVA ούτως ώστε να γεμίσουν οι ανοιχτοί από την υγρασία και τη διαστολή πόροι του δέρματος και να επιτευχθεί καλύτερη συγκόλληση μεταξύ δέρματος και σώματος βιβλίου.

Μετά από τις παραπάνω επεμβάσεις το δέρμα ήταν έτοιμο για την τοποθέτησή του στο βιβλίο. Μετά την επάλειψη του δέρματος με τη δεύτερη στρώση κόλλας, το δέρμα τοποθετήθηκε στο βιβλίο πιέζοντας συνεχώς με το κόκκαλο βιβλιοδεσίας μέχρι να στεγνώσει η κόλλα. Πρώτα κολλήθηκε η ράχη και έπειτα οι πινακίδες.

Η τελευταία επέμβαση για να ολοκληρωθεί η τοποθέτηση του δέρματος ήταν τα γυρίσματα. Αρχικά κολλήθηκαν τα γυρίσματα στη ράχη και μετά στις πινακίδες. Το δέρμα στη ράχη έπρεπε να γυρίσει και να μπει κάτω από το καινούργιο δέρμα και πάνω από το ύφασμα που είχε τοποθετηθεί. Το δέρμα σε εκείνο το σημείο λεπτύνθηκε αρκετά με νυστέρι και έπειτα κόπηκε στα σημεία που τελειώνει η ράχη και αρχίζουν οι πινακίδες για να είναι ομαλή η διείσδυση του κατά το γύρισμα. Για αισθητικούς λόγους τοποθετήθηκε λεπτό κορδόνι στην ακμή του γυρίσματος, δίνοντας έτσι παραπάνω όγκο. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα και στις πινακίδες. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις γωνίες του βιβλίου, όπου κόπηκε το δέρμα που περίσσευε και το κόκκαλο ισιώθηκαν και ενώθηκαν οι δύο πλευρές.

3.6 ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ

Η κόλληση των εσωφύλλων έγινε με αμυλόκολλα. Κολλήθηκε μόνο το πρώτο φύλλο στην μπροστινή και στην πίσω πινακίδα.

Για ιστορικούς λόγους κολλήθηκαν στην προγενέστερη θέση τους το παλιό εσώφυλλο της αριστερής πινακίδας που είχε διατηρηθεί καθώς και το παλιό δέρμα στη μπροστινή πινακίδα και στη ράχη. Το παλιό δέρμα νοτίστηκε με λίγο νερό ώστε να  γίνει πιο ελαστικό και πιο εύκολο στη διαχείρισή του προτού κολληθεί στο νέο. Επιπλέον, η λεία επιφάνεια του νέου δέρματος τρίφτηκε με γυαλόχαρτο για να επιτευχθεί καλύτερη πρόσφυση και συγκόλληση μεταξύ τους.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ

Μπροστινή πινακίδα

Πίσω πινακίδα

1. Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων [Βιβλίο] / συγγρ. Jean Georges. – Αθήνα : Ανακαλύψεις Δεληθανάση/Αρχαιολογία, 1994.
2. Εισαγωγή στη μουσειολογία και στην προληπτική συντήρηση [Βιβλίο] / συγγρ. Λάϊα Ορφανίδη Ιωάννης Λυριτζής. – Αθήνα : Ινστιτούτο του βιβλίου- Α. Καρδαμίτσα, 2006.
3. Θεωρία της συντήρησης [Βιβλίο] / συγγρ. Brandi Cesare. – Αθήνα : Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα, 2009.
4. Ιστορία του χαρτιού, μια ιστορική και πολιτισμική διαδρομή δυο χιλιετιών [Βιβλίο] / συγγρ. Μαρίνος Βλέσσας Μαρία Μαλακού. – Αθήνα : Εκδόσεις Αιώρα, Απρίλιος 2010.
5. Νέες τεχνολογίες στις αρχαιογνωστικές επιστήμες [Βιβλίο] / συγγρ. Λυριτζής Ιωάννης. – Αθήνα : Βιβλιοπωλείο Gutenberg, 2008.
6. Περιβάλλον μνημείων, μουσείων και αρχαιολογικών χώρων [Βιβλίο] / συγγρ. Λαμπρόπουλος Βασίλειος Ν.. – Αθήνα : [s.n.], 2003.
7. Τα Βιβλία και τα αρχεία Υγιεινή- Παθήσεις- Θεραπεία [Βιβλίο] / συγγρ. Γκλίνος Αντώνης. – Αθήνα : Εκδόσεις Οδυσσέας, 2007.

1. Το δέρμα Δομή- Τεχνολογία- Φθορά- Συντήρηση- Ανάλυση [Βιβλίο] / συγγρ. Ε.Ανδρεοπούλου-Μάγκου Θανάσης Μαριολόπουλος. – [s.l.] : Εκδόσεις Ιων, 2005.

9. AIC Paper Conservation   ( http://cool.conservation-us.org )