Συντήρηση της εικόνας του Αγ. Στυλιανού (β΄μέρος)

1.2.5. ‘Έκθεση διατήρησης της εικόνας Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει μια λεπτομερής αναφορά στα στοιχεία της προς μελέτη εικόνας, καθώς και των φθορών της.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΓΟΥ

Ιδιοκτήτης: Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κλειδίου της Ιεράς Μητρόπολης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας Τίτλος Έργου: Ο Άγιος Στυλιανός ο Παφλαγών Τεχνική: Αυγοτέμπερα (Αγιογραφία σε ξύλο) Διαστάσεις: Μήκος:35.5cm, Πλάτος:26cm, Πάχος:3.5cm (με τρέσα),1.5cm (χωρίς τρέσα) Ημερομηνία Άφιξης: 5/12/2011 Τόπος Άφιξης: Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης (ΑΕΑΘ) Συντηρητής: Ταυρίδου Ευφημία

ΦΘΟΡΕΣ Οπίσθια όψη:

[Εικόνα 10] Η οπίσθια όψη της εικόνας.

Ξύλινος Φορέας: Διαμπερή σχισίματα, ρόζοι, τρέσα με οξειδωμένα καρφιά, απώλεια του ξύλινου φορέα, του επιχρίσματος και του χρωματικού στρώματος, εκδορές, διάτρητος από έντομα, με εμφανή την προετοιμασία.

Έμπροσθεν όψη:

[Εικόνα 11] Η έμπροσθεν όψη της εικόνας.

Ξύλινος φορέας: Διαμπερή σχισίματα, απώλεια του ξύλινου φορέα, εκδορές και διάτρητος από έντομα.

Υφάσματα: Υπάρχει απώλεια, καθώς και αποκολλήσεις.

Προετοιμασία: Έχει απώλεια, σε ορισμένα σημεία κονιορτοποιημένη και περιμετρικές ρωγματώσεις, με το κέντρο τους να βρίσκεται εκτός εικόνας.

Ζωγραφικά στρώματα: Απώλεια, μηχανικές εκδορές και χτυπήματα, φθορά από ξυλοφάγα έντομα και καρφιά, φούσκωμα πιθανώς λόγω της πίεσης των τρέσων και στεφανιαίες ρωγματώσεις, με κέντρο που βρίσκεται εκτός της εικόνας.

Βερνίκι: Απώλεια, οξείδωση, επικαθίσεις ρύπων, εκδορές και χτυπήματα, συρρίκνωση και δικτυωτές ρωγματώσεις [7].

1.2.6. Αποτύπωση της παθολογίας της εικόνας

Με τον όρο αποτύπωση της παθολογίας της εικόνας εννοείται η συστηματική καταγραφή και απεικόνιση των φθορών και των στοιχείων ενός έργου τέχνης, που ορίζουν τη μορφή και τη θέση του στο χώρο σε μία δεδομένη χρονική στιγμή. Ο λόγος της αποτύπωσης διαφέρει από έργο σε έργο και εξαρτάται από τον σκοπό που την κάνει κάθε ερευνητής. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει με στόχο την παρακολούθηση της εξέλιξης ενός κειμηλίου ή τη συντήρηση και αποκατάστασή του ή με σκοπό την αναπαράσταση της αρχικής του κατάστασης, καθώς επίσης και με στόχο την ιστορική και επιστημονική έρευνα και δημοσίευσή του. Όποιος όμως και να είναι ο σκοπός της αποτύπωσης, η όλη αυτή διεργασία βοηθάει στη πρώτη γνωριμία με το αντικείμενο, καθώς περιλαμβάνει την πλήρη και συστηματική φωτογράφισή του, όπως επίσης και την καταγραφή της κατάστασης διατήρησής του. Τέλος, υπάρχουν δύο μέθοδοι αποτύπωσης της παθολογίας της εικόνας, η συμβατική ή παραδοσιακή και η ψηφιακή μέθοδος [8]. Στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε μόνο η συμβατική μέθοδος αποτύπωσης, η οποία παρατίθεται παρακάτω.

1.2.6.1. Συμβατική/Σχεδιαστική αποτύπωση της παθολογίας της εικόνας

Η παρακάτω αποτύπωση της παθολογίας της εικόνας πραγματοποιήθηκε σε πλαστική διαφάνεια (astralon) με τη χρήση υαλογράφων Νο. 0.6, με σκοπό την ακριβή αποτύπωση των φθορών του έργου και έτσι την καλύτερη γνωριμία της παθολογίας της εικόνας από τον συντηρητή. Κατά την αποτύπωση της παθολογίας, χρησιμοποιήθηκε διαφορετικού χρώματος υαλογράφος για κάθε στρώμα. Συγκεκριμένα, για το σχέδιο του καλλιτέχνη χρησιμοποιήθηκε μαύρου χρώματος υαλογράφος, για τον ξύλινο φορέα καφέ, για τα υφάσματα μπλε, για τις προετοιμασίες πράσινος, για τα χρωματικά στρώματα κόκκινος και για το βερνίκι κίτρινος υαλογράφος. Σε ξεχωριστές φθορές για κάθε στρώμα χρησιμοποιήθηκε διαφορετικό μοτίβο στην καταγραφή τους.

[Εικόνα 12] Η συμβατική ή παραδοσιακή αποτύπωση της εικόνας του αγίου Στυλιανού.

1.2.6.2. Τομή της εικόνας

Αρκετές φορές στην αποτύπωση της παθολογίας της εικόνας συμπεριλαμβάνεται και αυτή της τομής. Στην τομή αποτυπώνεται όλη η κατάσταση της στρωματογραφίας (από τον ξύλινο φορέα μέχρι το βερνίκι) του έργου σε μία εγκάρσια ζώνη κατά το αντικείμενο, που καθορίζει ο μελετητής , με σκοπό την ακριβή κατανόηση της κατάστασης της παθολογίας του κειμηλίου από αυτόν.

1.3. Συντήρηση εικόνας και αισθητική αποκατάσταση

1.3.1. Απεντόμωση

Ένας από τους βασικούς και από τους πιο συνηθισμένους βιολογικούς παράγοντες φθοράς μίας εικόνας, είναι η προσβολή του ξύλινου φορέα της από ξυλοφάγα έντομα. Επομένως, αν μία εικόνα έχει υποστεί αυτό το είδος φθοράς, η απεντόμωση είναι από τις σημαντικότερες εργασίες συντήρησης και στην περίπτωση της εικόνας του αγίου Στυλιανού του Παφλαγόνα πραγματοποιήθηκε πριν από οποιαδήποτε άλλη εργασία. Οι λόγοι που κάνουν την απεντόμωση τόσο σημαντική και απαραίτητη για ένα έργο τέχνης είναι ότι εξουδετερώνει τα ξυλοφάγα έντομα και επομένως καταστέλλει το συγκεκριμένο παράγοντα φθοράς του ξύλινου φορέα της εικόνας. Παράλληλα αποφεύγεται ο κίνδυνος επιμόλυνσης και άλλων κειμηλίων που βρίσκονται στον ίδιο χώρο με το ήδη επιβαρυμένο από αυτό το βιολογικό παράγοντα έργο [7].

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η εικόνα του αγίου Στυλιανού του Παφλαγόνα πριν τη συντήρησή της, δέχτηκε όλες τις απαραίτητες διεργασίες για την απεντόμωση της, καθώς ο ξύλινος φορέας της είχε προσβληθεί από ξυλοφάγα έντομα. Αρχικά, η εικόνα τοποθετήθηκε και σφραγίστηκε σε πλαστική θήκη (διαφανές πολυστρωματικό φιλμ Veloxy), ένα ειδικό πολυμερές μη διαπερατό σε αέρια. Στην ειδική αυτή σακούλα πραγματοποιήθηκαν δύο οπές όπου τοποθετήθηκαν μία βαλβίδα εξαγωγής αέρα και μία βαλβίδα εισαγωγής  αζώτου, που ήταν συνδεδεμένη με τον απεντομωτή (Veloxy της εταιρείας RGI Italy). Από τη βαλβίδα εξαγωγής πραγματοποιήθηκε αφαίρεση του οξυγόνου (Ο₂) που βρίσκονταν στο εσωτερικό της πλαστικής αυτής θήκης, αφήνοντας ένα μικρό ποσοστό οξυγόνου της τάξης του 0.3- 0.2%. Από την άλλη βαλβίδα (βαλβίδα εισαγωγής) έγινε εισαγωγή αζώτου. Η εικόνα έμεινε σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου για χρονικό διάστημα 29 ημερών. Μετά το πέρας των ημερών αυτών παρατηρήθηκε πλήρης εξάλειψη ξυλοφάγων εντόμων και ξεκίνησε η μελέτη της εικόνας με φυσικοχημικές μεθόδους και ακολούθως η συντήρησή της.

[Εικόνα 15] Η εικόνα κατά την διάρκεια της απεντόμωσης.