Αναζητώντας το πρόσωπο του Χριστού στο έργο του Ν. Καζαντζάκη

Η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου Κρητικού, θέσπισε το 2012 «Διεθνές Βραβείο Νίκου Καζαντζάκη», με σκοπό τη βράβευση ενός ατόμου ή μιας ομάδας για πρωτότυπο γραπτό έργο ή πρωτότυπη καλλιτεχνική δημιουργία, εμπνευσμένα από το έργο ή τη ζωή του συγγραφέα. Για το 2013 η Επιτροπή Κρίσης απένειμε το βραβείο στη Μαρία Χατζηαποστόλου, θεολόγο που διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση, για τη μεταπτυχιακή μελέτη της με τίτλο: «Το πρόσωπο του Χριστού στο Ν. Καζαντζάκη». Για το θέμα η «Πεμπτουσία» μίλησε με τη βραβευθείσα και έλαβε αποκλειστική συνέντευξη.

Πεμπτουσία: Πείτε μας δυο λόγια για τη βράβευση του έργου σας.

Μαρία Χατζηαποστόλου: Όταν εκούσια απομονωμένη, σαν τους παλιούς ασκητές, έγραφα στο σπίτι μου τη μεταπτυχιακή μου διατριβή «Το πρόσωπο του Χριστού στον Νίκο Καζαντζάκη», δεν φανταζόμουν ούτε στιγμή πως το έργο μου αυτό, θα έχαιρε τέτοιας μεγάλης απήχησης. Η «Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη» με συγκίνησε αφάνταστα με το να με τιμήσει με το Α΄ Διεθνές Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης». Και μόνο που το μεγάλο τούτο βραβείο φέρει τ’ όνομα του μεγάλου Κρητικού με συγκινεί βαθύτατα… Τούτο το βραβείο αποτελεί για εμένα μεγάλη τιμή, αλλά κι’ ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη για να συνεχίσω… Αφορμή και κίνητρο για να εργαστώ ακόμη σκληρότερα, δίχως καμία διάθεση επανάπαυσης, αλλά πάντα μ’ επαγρύπνηση. Όταν ένας συγγραφέας δημιουργεί, θέλει η σκέψη του να ταξιδέψει…

Είναι όμορφο να αισθάνομαι μέσα μου πως υπάρχουν άνθρωποι που καρτερούν από εμένα κάτι σημαντικό, που συναισθάνονται τον καημό μου και την αγωνία μου, αλλά και διακατέχονται από τον ίδιο καημό και την ίδια αγωνία, καθώς αγαπούν το μεγάλο συγγραφέα, γεγονός που με χαροποιεί ιδιαίτερα. Κι’ όχι μόνο μ’ αισθάνονται, αλλά και με στηρίζουν τόσο δυνατά με τη μεγάλη τους αγάπη.

Π.: Ποια η απήχηση της βράβευσης σας στη συζήτηση που γίνεται τον τελευταίο καιρό σχετικά  με το μάθημα των θρησκευτικών.

Μ.Χ.: Οι συνάδελφοι μου των θρησκευτικών στο άκουσμα της είδησης της βράβευσής μου κι’ αυτής της διεθνούς διάκρισης του έργου μου, αισθάνθηκαν ιδιαίτερα περήφανοι. Οι συνάδελφοί μου, μαθητές μεγάλων δασκάλων, όπως του μακαριστού Νίκου Ματσούκα, με μεγάλη αυταπάρνηση και αληθινή αγάπη για τα παιδιά, υπηρετούν την επιστήμη των επιστημών, τη θεολογία. Αλλά, στην Ελλάδα ορισμένοι ανιστόρητοι και δίχως ευαισθησία άνθρωποι, οι οποίοι δεν έχουν καν μελετήσει το νέο πρόγραμμα σπουδών των θρησκευτικών και δεν γνωρίζουν καν την επιστήμη της θεολογίας, έχουν άποψη επί παντός επιστητού και με τρόπο φασιστικό προσπαθούν να σβήσουν τη μνήμη. Κι’ έτσι στη φλεγόμενη Σμύρνη βλέπουν «συνωστισμένα λιμάνια» και στο μάθημα των θρησκευτικών μια ανουσιότητα. Πολύ φοβάμαι πως δεν προσβάλλουν μόνο την ιστορική μνήμη, αλλά υποτιμούν και τη νοημοσύνη μας.

Έτσι, οι συνάδελφοί μου, υποδέχτηκαν τούτη τη βράβευση, σαν την πλέον κατάλληλη απάντηση σ’ όσoυς αμφισβητούν την επιστήμη της θεολογίας και καταλογίζουν στο μάθημα των θρησκευτικών, απολογητισμό και ομολογιακότητα, υποστηρίζοντας άδικα πως είναι ένα αναχρονιστικό μάθημα, το οποίο δεν έχει τίποτα να προσφέρει στο σύγχρονο κόσμο. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Το μάθημα των θρησκευτικών διαπλάθει την προσωπικότητα των παιδιών και στην αληθινή του διάσταση δημιουργεί ελεύθερους ανθρώπους. Ταυτοχρόνως, είναι μυσταγωγικό προς την ορθόδοξη θεολογία, αλλά και διδάσκει το σεβασμό προς τις θρησκείες του κόσμου και κατ’ επέκτασιν στο πανανθρώπινο φαινόμενο της πίστης. Η θεολογία είναι «φωνή αύρας λεπτής» και δρόμος ελευθερίας.

Η Μαρία Χατζηαποστόλου με τον Πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη Γεώργιο Στασινάκη

Π.: Διαπιστώσατε μέσα από την έρευνά σας ότι στο έργο του Καζαντζάκη εκφράζεται μία αγωνία συνάντησης με το Θεό;

 Μ.Χ.: Η αγωνία της συνάντησης με το Θεό, είναι ήδη συνάντηση με το Θεό. Και ο Καζαντζάκης υπήρξε πάντοτε ανήσυχος. Και ποτέ βέβαιος. Όταν πέφτεις στη θάλασσα ή πνίγεσαι ή κολυμπάς. Ο αγώνας απαιτεί μεγαλύτερη γενναιότητα από την παραίτηση. Αν ταιριάζει μια λέξη στον Καζαντζάκη, αυτή είναι η λέξη ανήφορος. Ή αλλιώς, αέναη αναζήτηση, αγώνας, ταξίδι.

Ο Νίκος Καζαντζάκης ανήκει αναμφίβολα στους ελεύθερα σκεπτόμενους ανθρώπους, στους ανθρώπους εκείνους που αγωνίζονται ακατάπαυστα να βρουν την αλήθεια, ώστε να πλημμυρίσει με φως η ζωή τους. Για το μεγάλο Κρητικό, ο άνθρωπος ανακαλύπτει το Θεό μέσα από τη συνεχή αναζήτηση, την αμφισβήτηση, ακόμη και την άρνηση. Πρέπει να φτάσει κανείς στην Άβυσσο για να προσεγγίσει το Θεό και σ’ αυτήν την προοπτική, ακόμη και η αμφισβήτηση, εφόσον μπορεί να οδηγήσει στην ένωση, είναι μια απόλυτα υγιής διαδικασία. Αυτό που κυρίως με γοήτευσε στον Καζαντζάκη είναι η ανυπότακτη ψυχή του. Έτσι, ο δάσκαλός μου στο πανεπιστήμιο, ο κ. Χρυσόστομος Σταμούλης με βοήθησε στο να συνειδητοποιήσω πως αυτό που ήθελα πραγματικά είναι να ταξιδέψω στη σκέψη του μεγάλου Κρητικού και ν’ ασχοληθώ επιστημονικά μ’ αυτήν.

Ιδιαίτερα, ασχολήθηκα και ασχολούμαι με το πρόσωπο του Χριστού στο έργο του, καθώς μια ζωή ο Καζαντζάκης πάλευε για Εκείνον και τον αναζητούσε, επειδή ακριβώς αισθάνθηκε βαθύτατη αγάπη προς τον Σαρκωμένο Λόγο του Θεού. Τον Καζαντζάκη για να τον αισθανθείς, οφείλεις πρώτα να αισθανθείς τον καημό του και να φλέγεσαι κι’ εσύ από καημό. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει… Μια κοπέλα μου ζήτησε πρόσφατα τα έργα του Καζαντζάκη σε ηχητική μορφή. Η κοπέλα αυτή είναι τυφλή. Αλλά βλέπει με τα μάτια της ψυχής… Τούτα τα μάτια που δεν θ’ αποκτήσουν ποτέ οι τυφλοί οδηγοί Φαρισαίοι. Η αληθινή Ορθοδοξία είναι δρόμος ελευθερίας και όχι σκλαβιά, καθώς είναι η αλήθεια εκείνη που κάποιοι φανατικοί προσπαθούν να κρύψουν μέσα σε ηθικολογίες και φονταμενταλιστικά πυροτεχνήματα.

Ο αληθινός χριστιανός, όμως, δεν μπορεί να είναι φανατικός κι’ ένας φανατικός ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει ως χριστιανός. Αλίμονο στους βέβαιους… Βέβαιοι της εποχής τους υπήρξαν και οι Φαρισαίοι και ο Χριστός μόνο μ’ εκείνους τα έβαλε. Μόνο η αγία αβεβαιότητα μας οδηγεί στο Θεό. Η ανησυχία εκείνη που δεν μας αφήνει να κοιμηθούμε… Ή αλλιώς όπως θα έλεγε ο ηλιοπότης Ελύτης: «Αλλά κάτεχε ότι μονάχα κείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θα ’χει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο».

Π.: Συνεχίζετε την έρευνά σας με τη συγκριτική μελέτη των Παπαδιαμάντη-Καζαντζάκη. Ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματά σας;

Μ.Χ.: Αυτό τον καιρό γράφω τη διδακτορική μου διατριβή με θέμα: «Θεός, κόσμος, άνθρωπος. Σπουδή στα κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του Νίκου Καζαντζάκη». Πρόκειται για μια επιστημονική σύγκριση και δημιουργική σύνθεση της σκέψης των δύο μεγάλων συγγραφέων, αν και οι δύο συγγραφείς αποτελούν δύο προσωπικότητες με ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση και ξεχωριστά χαρακτηριστικά ο καθένας. Ωστόσο και οι δύο συγγραφείς παλεύουν για την ίδια αλήθεια.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ως άλλος «άγιος» των γραμμάτων και της διανόησης, ως άλλος Παπαδιαμάντης της εποχής του, αγωνίζεται ακατάπαυστα ώστε να έλθει το φως στη ζωή των ανθρώπων. Και για να έρθει το φως στη ζωή του ανθρώπου, οφείλει ο ίδιος ο άνθρωπος ν’ αγωνιστεί ακατάπαυστα. Όσον αφορά τα πρώτα μου συμπεράσματα από τούτη την έρευνα, αυτό που αισθάνομαι είναι πως αυτά επαληθεύουν την αρχική μου σκέψη. Πιστεύω πως και οι δύο συγγραφείς μαρτυράνε την ίδια αλήθεια. Απλώς ο τρόπος διαφέρει, καθώς πρόκειται για δύο ιδιαίτερες προσωπικότητες, όπως εξ’ άλλου συμβαίνει και με κάθε άνθρωπο. Έχω, λοιπόν, τη μεγάλη τιμή και συνάμα τη χαρά και τη συγκίνηση να μελετώ τους δύο μεγαλύτερους Έλληνες συγγραφείς.

Αυτούς τους γίγαντες του πνεύματος, στων οποίων τη σκιά και μόνο που βαδίζω, αισθάνομαι δέος και ιερή συγκίνηση. Από τη μία ο Σκιαθίτης κοσμοκαλόγερος κι’ από την άλλη ο ανυπότακτος Κρητικός, ν’ αγναντεύουν μαζί το πέλαγο της απεραντοσύνης της υπάρξεως και ν’ αναζητούν μέσα από τον ατέρμονο αγώνα και την αέναη αναζήτηση το Θεό.

Π.: Ευχαριστούμε πολύ!

Μ.Χ.: Ευχαριστώ και εγώ γι αυτή την ευκαιρία της επικοινωνίας!