Ευρέσεις της Τιμίας Κεφαλής του Βαπτιστή Ιωάννη

Μετά τις εισαγωγικές παρατηρήσεις (προηγούμενο άρθρο: https://www.pemptousia.gr /?p=60072), προχωρούμε σήμερα στη σειρά των δημοσιεύσεων της μελέτης του Δρος Β. Ταμιωλάκη σχετικά με την εύρεση των λειψάνων του Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου στη Σωζόπολη και των θαυμάτων που συνδέονται μ’ αυτά. 

Σύμφωνα με τον ανώνυμο συγγραφέα του λόγου Εις την πρώτην εύρεσιν της τιμίας κεφαλής του τιμίου και ενδόξου Προφήτου του Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, τον Κόμη Μαρκελλίνο, και τον Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, η Ηρωδιάδα έθαψε ξεχωριστά την κεφαλή του Βαπτιστού Ιωάννου σε κάποιο μέρος κάποιας κατοικίας του Ηρώδη, κρατώντας τον τόπο κρυφό από όλους. Αυτό το έκανε από τον υπερβολικό φόβο που είχε για τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Φοβόταν μήπως αναστηθεί.

Μάλιστα, αναφέρεται πως είχε θάψει την τιμία κεφαλή σε μια εσωτερική αυλή, και την κρατούσε εκεί κλειδωμένη και φρουρούμενη. « Ηρωδιάς – την του Βαπτιστού κεφαλήν –… ήκιστα συνεχώρησε τω λοιπώ συγκηδευθήναι σώματι, τον εκ της ενώσεως φόβον υφορωμένη· και μονονουχί λογιζομένη, ως ει ολόκληρον τυγχάνει του αγίου το λείψανον, ευχερές τούτο αν είη προς έγερσιν· ουκ αν ράδιον γένοιτο της κεφαλής παρ’ αυτής φρουρουμένης. Όθεν, ως εικός, ου τη τυχούση ταφή ταύτην παρέδωκεν· αλλά περιβόλων είσω καταχωννύειν κελεύει, και κλείθρων επιβολαίς έχεσθαι της ασφαλείας προστάττει… και τετμημένην, ως οίμαι, την απροσωπόληπτον κεφαλήν εδεδίει»[7], γράφεται στον λόγο Εις την πρώτην εύρεσιν της τιμίας κεφαλής του τιμίου και ενδόξου Προφήτου του Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.

Ο φόβος της Ηρωδιάδος δεν θα πρέπει να μας φαίνεται παράδοξος. Άλλωστε, όταν ο Ηρώδης άκουσε για τα θαύματα του Ιησού Χριστού, το πρώτο πράγμα που υπέθεσε ήταν πως αυτός που έκανε τα θαύματα ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, που είχε αναστηθεί. « Και ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης· φανερόν γαρ εγένετο το όνομα αυτού· και έλεγεν ότι Ιωάννης ο βαπτίζων εκ νεκρών ηγέρθη, και δια τούτο ενεργούσιν αι δυνάμεις εν αυτώ… Ακούσας δε ο Ηρώδης είπεν ότι ον εγώ απεκεφάλισα Ιωάννην, ούτός εστιν· αυτός ηγέρθη εκ νεκρών»[8], αναφέρεται στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο.

Από φόβο, λοιπόν, για ενδεχόμενη ανάσταση του Προδρόμου, η Ηρωδιάδα έθαψε σε κρυφό τόπο σε κάποιο παλάτι του Ηρώδη την τιμία κεφαλή, και διέταξε να πεταχτεί το υπόλοιπο σώμα του. Οι μαθητές του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού πήραν το σώμα και το έθαψαν. Γράφει ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος: « … εκείνη – η Ηρωδιάς – τους ελέγχους ωσανεί και μετά την εκτομήν υπιδομένη του Ιωάννου, συνάπτειν μεν ταύτην και αύθις τω λοιπώ σώματι εδεδίει· παρ’ εαυτή δε κατορύττειν ασύλως εν τινι παραβύστω τόπω των βασιλείων έκρινε δειν· το δε λοιπόν σώμα έξω που ρίπτειν διεκελεύετο. Ο δήτα οι μαθηταί μόνον, κλοπή περιστείλαντες, σεμνώς υπό τινι επισήμω τόπω κατέθεντο… Η γαρ Ηρωδιάς και έτι τον έλεγχον δειλιώσα του Βαπτιστού, κατά το Ηρώδου ανάκτορον, αφανεί τινι τόπω ταύτην κατέκρυψεν»[9].

Υπέρ της άποψης, πως η κάρα του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού τάφηκε χωριστά από το υπόλοιπο σώμα, συνηγορούν: 1) Οι μαρτυρίες του Κόμη Μαρκελλίνου, του ανώνυμου συγγραφέα του λόγου Εις την πρώτην εύρεσιν της τιμίας κεφαλής του τιμίου και ενδόξου Προφήτου του Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, και του Νικηφόρου Καλλίστου Ξανθοπούλου. 2) Άλλες ιστορικές μαρτυρίες που αναφέρονται στην εύρεση μόνο της κάρας του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού. 3) Η συναξαριακή παράδοση.

 Όπως ήδη αναφέραμε, δεν υπάρχει γραφική αναφορά για τον τόπο ταφής του σώματος του Βαπτιστού. Η ιστορία και η παράδοση, πάντως, δείχνουν ως τόπο ταφής του την Σεβαστή η Σεβάστεια, δηλαδή την παλαιά Σαμάρεια. Η παράδοση για την ταφή του σώματος του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στη Σεβάστεια είναι ισχυρή, αλλά ανταποκρίνεται και στα ιστορικά δεδομένα της εποχής της ταφής του Βαπτιστού. Όπως επισημαίνει και η Carla Benelli[10], η ταφή του τιμίου Προδρόμου σε περιοχή, που δεν ανήκε στη δικαιοδοσία του Ηρώδη Αντύπα, αλλά, αντίθετα, διοικούνταν από τους ίδιους τους Ρωμαίους, αποτελούσε μια, εξαιρετικά, λογική επιλογή[11]. Επίσης, στην περιοχή υπήρχαν πολλοί μαθητές του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού[12].

7. Βλ. Εις την πρώτην εύρεσιν της τιμίας κεφαλής του τιμίου και ενδόξου Προφήτου του Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, στο κλασικό έργο του Charles Du Fresne, Sieur Du Cange, Traite Historique du Chef De S. Jean Baptiste, Paris 1665, σελ. 210 και P.L. 67, 422. Αυτόν τον λόγο μετέφρασε στη λατινική ο Διονύσιος ο μικρός, Σκύθης μοναχός του 6ου αιώνα. O ελληνικός λόγος και η λατινική μετάφραση του Διονυσίου του μικρού περιέχονται στο έργο του Charles Du Fresne,  Traite Historique du Chef De S. Jean Baptiste, σελ. 208-211 και στην P.L. 67, 419-424. Ο Διονύσιος ο μικρός είναι γνωστός περισσότερο χάρη στην καθιέρωση από αυτόν της χρονολόγησης με βάση την ενσάρκωση του Κυρίου (A.D. απ’ το Anno Domini ). Βλ. και Μαρκελίνου Κόμη, Χρονικόν, AD 453, στο έργο του Croke Brian (transl.), The Chronicle of Marcellinus: A translation and commentary (with a reproduction of Mommsen’ s edition of the text), Australian Association for Byzantine Studies, Byzantina Australiensia 7, Sydney 1995, σελ. 20-21, «Ιωάννης, ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Κυρίου, αποκάλυψε την κεφαλή του, την οποία, με μια ανείπωτα φρικτή απαίτηση, η Ηρωδιάς δέχτηκε, αφού, πρώτα, είχε κοπεί απ’ τους ώμους και τοποθετηθεί σε δίσκο, και την έθαψε μακριά από το ακέφαλο σώμα του». Περισσότερα για τον Κόμη Μαρκελλίνο, το Χρονικόν του, και την αναφορά στο Χρονικόν σχετικά με την τιμία κεφαλή του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού βλ. παρακάτω σε άλλη υποσημείωση.

 8. Μρ. 6,14.16. Πρβλ. Μθ. 14, 1-2 και Λκ. 9,7
9. Βλ. Νικηφόρου Καλλίστου Ξανθοπούλου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Α , ΙΗ , P.G. 145, 692, , και Η , ΜΘ , P.G. 146, 476,.
10. Βλ. σχετικά Carla Benelli, Associazione Pro Terra Sancta, The Tomb of Nabi/St. John the Baptist in Sabastiya: Documentation and Historical Analysis, Sabastiya Conference 14/4/2011, Bir Zeit University, σελ. 5.
11. Πρέπει να σημειώσουμε πως οι σχέσεις μεταξύ των Ρωμαϊκών αρχών και των διαφόρων ηγετών της περιοχής, συχνά, χαρακτηρίζονταν από ένταση. Πρβλ. και Λκ. 23,12, «Εγένοντο δε φίλοι ο τε Ηρώδης και ο Πιλάτος εν αυτή τη ημέρα μετ’ αλλήλων· προϋπήρχον γαρ εν έχθρα όντες προς εαυτούς». Για την κυριαρχία των Ρωμαίων επί της Σαμαρείας εκείνη την εποχή βλ. και Γεωργίου Γαλίτη, Ιστορία Εποχής της Καινής Διαθήκης, ο.π., σελ. 69-78.
12.Η Σαμάρεια ήταν η έδρα του Ιωάννου του Βαπτιστού και των οπαδών του. Βλ. σχετικά J. Robinson, «The others of John 4,38», Studia Evangelica, τόμ. Ι, σελ. 510-515, και «New and Old in Jesus’ s Relation to John», JBL 48 ( 1925 ), σελ. 52 κ.εξ.