Αποσπάσματα από την νέα έκδοση της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου για τον μακάριο Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή
4 Σεπτεμβρίου 2019Το μεγάλο αφιέρωμα της Πεμπτουσίας για τα εξήντα χρόνια από την κοίμηση του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστή ήδη διανύει την τρίτη εβδομάδα. Είναι όντως θαυμαστό το γεγονός ότι πλήθος ηλεκτρονικών επισκεπτών και φίλων του ψηφιακού αυτού άμβωνος, της Πεμπτουσίας, έχουν αγκαλιάσει το αφιέρωμα, σβήνοντας την δίψα της άνυδρης πνευματικά εποχής μας με τα νάματα της ζωής και της διδασκαλίας του οσίου Πατρός. Κορυφαίο γεγονός αποτελεί η έκδοση «Επιστολές & Ποιήματα» Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού από την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Πρόκειται για ανέκδοτα και πρωτότυπα κείμενα τα οποία θησαυρίζονται στο αρχείο της Μονής.
Μέσα από τα κείμενα αυτά διαφαίνεται ότι ο άνθρωπος που αγωνίζεται για τον αγιασμό του δεν μένει εγκλεισμένος εις εαυτόν. Γίνεται φωτοφόρος άγγελος της μεταδόσεως του θείου λόγου και των χαρισμάτων. Καρδία ελεήμων και φλέγουσα υπέρ της σωτηρίας του σύμπαντος κόσμου. Αυτή η υπερεκχειλίζουσα αγάπη, ως δωρεά του Αγίου Πνεύματος και καμία άλλη ανθρώπινη επιθυμία καθίσταται η μοναδική κινητήριος δύναμις να απευθύνει ένας έμπειρος ησυχαστής Γέρων λόγο παρακλητικό ή καθοδηγητικό στα πνευματικά του τέκνα, μοναχούς και λαϊκούς. Αυτόν τον λόγο, τον ζωντανό, τον άμεσο, τον βιωματικό, δωρίζει η Ιερά Μεγίστη Μονή του Βατοπαιδίου, με την προσωπική σφραγίδα του σεβαστού Καθηγουμένου Γέροντος Εφραίμ στο πλήρωμα της Εκκλησίας με μία ογκώδη και πολυτελή έκδοση. Η Πεμπτουσία θα προβάλλει κάποια αποσπάσματα του βιβλίου προκειμένου να δώσει στους εν Χριστώ αδελφούς μία γεύση του περιεχομένου του.
Απόσπασμα από το «Γράμμα Ευλογίας»,
του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου
…..
Φωτόμορφον τέκνον του Αγίου Όρους, ευλογημένος φορεύς των υψηλών ιδεωδών του και μύστης της ασκήσεως, της προσευχής και της ταπεινοφροσύνης, υπήρξεν ο Γέρων Ιωσήφ ο Ησυχαστής, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικώς εις την ανάκαμψιν και ανόρθωσιν του αγιορειτικού μοναχισμού κατά τον παρελθόντα αιώνα. Τα πνευματικά του τέκνα επήνδρωσαν πολλάς, σχεδόν εγκαταλελειμμένας, μονάς του Αθω και ίδρυσαν ασκητήρια και μονάς εις διαφόρους τόπους, διάνα μαρτυρήται εν θεοδωρήτω ασκήσει και προσευχήτο «ουκ εκ του κόσμου» Ευαγγέλιον της θείας φιλανθρωπίας «εν τώ κόσμω», και να δοξάζηται διηνεκώς του περουράνιον όνομα του δαψιλεύοντος πάσι τα πάντα Θεού της αγάπης.
Απόσπασμα από την Εισαγωγή,
του Αρχιμ. Εφραίμ, Καθηγουμένου της Ι.Μ. Μονής Βατοπαιδίου
Οι επιστολές του Γέροντος Ιωσήφ.
«Να την έχης (την επιστολή μου) αντί γλύκισμα»
Ο ίδιος μέσα από τα σπήλαια και τις ασκητικές του καλύβες έγραφε επιστολές με πνευματικές νουθεσίες στα πνευματικά τέκνα του. Ιδιαίτερα μετά την αγρυπνία και την Θεία Λειτουργία, επειδή μετείχε εντονότερα στο άγιο εκείνο Φως, αναλάμβανε το έργο της συγγραφής των επιστολών. Γνώριζε, ότι με τις επιστολές του μετέφερε πνευματική γνώση και χαράσε αυτούς που δέχονταν τον λόγο του. Έγραφε: «Σήμερον έλαβον την επιστολήν σου και έσπευσα να σου γράψω να την έχης αντί γλύκισμα εις την Γέννησιν του Κυρίου» [1].
Οι επιστολές όμως αυτές, ενώ περιέχουν πλήθος πληροφοριών για την καθημερινότητα της λιτής διαβίωσής τους, ταυτόχρονα ξεφεύγουν τα ανθρώπινα μέτρα στα πνευματικά θέματα. Έγραφε ο Γέροντας: «όταν η αγάπη του Κυρίου μας πυρπολήση την ψυχήν του ανθρώπου, δεν κατέχεται υπό μέτρων» [2]. Με πολύ πόθο και αγάπη για την ωφέλεια του πλησίον κοπίαζε στην συγγραφή των επιστολών. «Ιδού λοιπόν πλήθος ανθρώπων, πλήθος Χριστιανών τρέχουν διά επιστολών, φωνάζουν, ζητούν από παντού τροφήν της ψυχής, κλαίγουν, φωνάζουν, διψούν να ίδωσι και να ομιλήσουν, ώστε και εκ της αλληλογραφίας δεν έχουν καιρόν ούτε να φάμε» [3].
Αυτές τις επιστολές σαν γλυκίσματα και εντρυφήματα πνευματικά παραθέτει η Ιερά μας Μονή προς κάθε άνθρωπο. Τώρα μάλιστα που έχει παρέλθει η σύγχρονη γενεά του Γέροντος, η οποία σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούσε να κατανοήσει την«ξένη» ζωή του και γι’ αυτό τον έθλιβε πολυτρόπως. Επίσης επειδή ζούσαν πολλά από τα πρόσωπα στα οποία απευθύνονται οι επιστολές, δεν ήταν δυνατόν να δημοσιευθούν προηγουμένως αυτούσιες, καθότι αφορούσαν προσωπικά θέματα των παραληπτών ή ζητήματα προσώπων που τότε ζούσαν κοντά στον Γέροντα. Τα τελευταία έτη είχαμε την ιδιαίτερη ευλογία να αποκτήσουμε και να βρίσκονται τώρα στο Αρχείο της Μονής μας αυτόγραφες επιστολές του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού, συνολικά 133. Με την ευκαιρία της επετείου των εξήντα χρόνων από την κοίμησή του δημοσιεύουμε όλες τις επιστολές που έχουμε, με χρονολογική σειρά και αυτούσιες όπως είναι στο πρωτότυπο [4].
Τα κείμενα των επιστολών μας παρέχουν την δυνατότητα να κατανοήσουμε από την γραφίδα του ιδίου του Γέροντος τους πνευματικούς αγώνες που κατέβαλλε, προκειμένου να αποκτήσει το Άγιο Πνεύμα και να βιώσει την υιοθεσία, γεγονός που συνέβη στον Γέροντα από τα αρχικά στάδια της μοναχικής του ζωής. Από τις επιστολές του θα έχουμε την δυνατότητα επίσης να αντιληφθούμε την πρόνοια του Θεού Πατέρα μας και τον λόγο που αγίασε τόσο σύντομα το γνήσιο τέκνο Του. Την Πατρική αυτή στοργή και πρόνοια απήλαυσε ο Γέροντας, λόγω του υπερβάλλοντος θεϊκού πόθου του και των υπερφυσικών του αγώνων. Θα γνωρίσουμε ακόμα ποιούς μόχθους και ποιές ευθύνες και κόπους ανέλαβε ως πνευματικός πατέρας που αγωνίζεται αποστολικά να οδηγήσει ψυχές κοντά στον Θεό. Έγραφε π.χ., «αδελφή μου, δι’ όλα όσα μου γράφεις ιδού σε πληροφορώ και πείσθητι ότι αγαπώ σε και την αλήθειαν όλην σου λέγω, ότι ο εμός πόθος, η καύσις της εμής καρδίας, ο θείος μου έρως ο φλογίζων διαρκώς την ψυχήν, δεν επιθυμεί άλλο, ει μήνα σώσω ψυχάς, ει μήνα προσφέρω εις τον γλυκύτατόν μας Ιησούν θυσίας λογικάς» [5].
Από τις επιστολές του επίσης προκύπτει ποιός είναι ο πνευματικός αγώνας, στον οποίο πρέπει να επιδοθούν οι πνευματικοί μαθητές. Να δέχονται συμβουλές, που προέρχονται από την βαθιά αγιοπνευματική εμπειρία του πνευματικού τους πατέρα. Tί σημαίνει για τον πνευματικό πατέρα μαθητής που προοδεύει υπακούοντας και μαθαίνοντας, αλλά και τί ανυπάκουος ή και αδύνατος μαθητής που πρέπει να σωθεί μόνο από τους κόπους και την έμπονη προσευχή του, πράγμα όντως δυσκατόρθωτο για τους πολλούς.
Δεν είναι πολλοί οι πνευματικοί πατέρες που έχουν την εν Χριστώ παρρησία, μιμούμενοι την κένωση και την θυσία του ιδίου του Χριστού, να αντέχουν την πνευματική πάλη με τον άδη των αμαρτιών και λαθών των μαθητών τους. Λέγεται για κάποιον Αιγύπτιο Αββά, ότι όποιος Γέροντας είχε ανυπότακτο μαθητή και ήθελε να τον διώξει, εκείνος έλεγε, «φέρετε αυτόν ώδε» [6], και με μακροθυμία και υπομονή τον έσωζε. Λίγοι όμως είναι και οι μαθητές που αναζητούν να έχουν συμπαραστάτες στην αδυναμία τους τέτοιους πατέρες. Διότι, ή αδυνατούν να τους αντιληφθούν, κυρίως λόγω της άγνοιας και αμελείας, ή αδυνατούν να συναντήσουν τέτοιες μορφές, λόγω της σπανιότητας των επιτυχημένων αυτών πατέρων.
Η επιστολογραφία
του Γέροντος Ιωσήφ χρήζει μελέτης και έρευνας
Η ανά χείρας έκδοση των επιστολών του Γέροντoς Ιωσήφ του Ησυχαστού θα προσπαθήσει να ανταποκριθεί κατά κάποιο τρόπο στην πρόσκληση που είχε απευθύνει ο τότε Αναπληρωτής και νύν Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαος Νικολαΐδης στο Διορθόδοξο Επιστημονικό Συνέδριο «Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής. Άγιον Όρος – Φιλοκαλική Εμπειρία». Έλεγε: «Οπωσδήποτε το κεφάλαιο “Επιστολογραφία του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού” χρήζει μελέτης, επανεξέτασης και έρευνας πολλής. Γι’ αυτό κρίνω εύκαιρον εδώνα εισηγηθώ, χωρίς με αυτόν αυποτιμάται η υπάρχουσα φιλόπονη έκδοση της Ι. Μ. Φιλοθέου, ότι, ίσως θα πρέπει ή μάλλον είναι ανάγκη να υπάρξει μια νέα προσπάθεια ανεύρεσης και έκδοσης όλων των επιστολών του Γέροντος […] Έτσι πιστεύω θα μπορέσομε καλύτερα να γνωρίσομε εκ του σύνεγγυς το γράμμα και το πνεύμα του Γέροντος, θα έχομε τη δυνατότητα να κατατάξομε χρονολογικά τις επιστολές, να γνωρίσομε τα ακριβή ονόματα των παραληπτών, να μελετήσομε την εσωτερική προοδευτική συνοχή και αλληλεξάρτησή τους και ακόμη θα μπορούμε να συνεξετάζομε τη λειτουργική συνοχή προσώπων και γεγονότων, τα οποία μνημονεύονται σ’ αυτές και έτσι να βγάλομε ασφαλέστερα συμπεράσματα. Με τον τρόπο αυτό πιστότερα, φρονώ, θα διαφανεί ο εμπειρικός πλούτος και η προσφορά του οσίου Γέροντος» [7].
Πολλά πνευματικά του παιδιά συμβούλευε, καθοδηγούσε και παρηγορούσε με τις επιστολές του ο Όσιος Γέροντας· λαϊκούς, ανθρώπους που επιθυμούσαν να γίνουν μοναχοί, μοναχούς, μοναχές, συγγενείς του που λόγω οικογενειακής παραδόσεως είχαν τάσεις προς τον μοναχισμό, κληρικούς κ.ά. Δυστυχώς όμως πάρα πολλές επιστολές ή δεν σώθηκαν καθόλου γιατί χάθηκαν πριν φτάσουν στους παραλήπτες, λόγω προβλημάτων που υπήρχαν στις δύσκολες συγκυρίες του πολέμου ή δεν διασώθηκαν από τους παραλήπτες. Νομίζουμε ότι και κάποιες δεν μπορέσαμε να τις βρούμε, λόγω αδυναμίας μίας πιο ολοκληρωμένης έρευνας, αφού τα περισσότερα από τα γνωστά τότε πρόσωπα που επικοινωνούσε ο Γέροντας δεν είναι πλέον στην ζωή αυτή.
Η πνευματική παρακαταθήκη
του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού
Την εποχή που ζούσε ο Γέροντας ήταν πολύ λίγοι αυτοί που γνώρισαν, βίωσαν καιαφομοίωσαν την Χάρη του Θεού στην πληρότητα και τελειότητά της, όπως συνέβη και στον ίδιο. Βίωσε την θέωση, την άρρητη θεία ένωση σε τέλειο βαθμό, την θεωρία του Θεού μέσα στο άπλετο θείο Φως. Ενώ ήταν συγκρατημένος προς τους πολλούς, από φιλανθρωπία δεν σιώπησε σε όσους ζητούσαν να μάθουν και μιλούσε σε τρίτο πρόσωπο για τις καταστάσεις θεώσεως.
Η εμπειρία της θεώσεως αποτελεί την πεμπτουσία της Πατερικής Παραδόσεως. Ο άνθρωπος μπορεί με την Χάρη του Θεού να γίνει ό,τι είναι ο Θεός, να γίνει ένα με τον Θεό, να ενωθεί ολόκληρος με ολόκληρο τον Θεό. Πολύ ωραία το περιγράφει ο Άγιος Μάξιμος ο μολογητής: «Όλος όλω περιχωρήσας ολικώς τώ Θεώ, και γενόμενος πάν εί τί πέρ εστιν ο Θεός, χωρίς της κατ’ ουσίαν ταυτότητος» [8]. Ο άνθρωπος τότε γίνεται όλος φως, όπως φως είναι ο Θεός. Όλα τα μέλη του ανθρώπου γίνονται αληθινά μέλη του Χριστού και φωτοφόρα, όπως αποκαλύπτει ο Άγιος Συμεών Νέος Θεολόγος. «Κινώτον πόδα και ιδού αστράπτει ως Εκείνος [ο Χριστός]» [9]. Η θέωση είναι μία υπερφυσική κατάσταση που υπερβαίνει την λογική του ανθρώπου και κάθε κατανόηση, όπου καταπαύουν οι αισθήσεις του ανθρώπου, είναι όμως πραγματική. Μόνο μετά ην θεία επίσκεψη ο παθών μπορεί να περιγράψει την κατάσταση αυτή, αλλά αμυδρώς «εν εσόπτρω και εν αινίγματι» [10]. Ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης τονίζει ότι και οι αισθήσεις και οι νοερές δυνάμεις της ψυχής γίνονται τότε περιττές, όταν η ψυχή γίνει θεοειδής «δι’ ενώσεως αγνώστου»και φέρει τις ακτίνες του απροσίτου φωτός [11]. Βλέπουμε την συνέχεια της Παραδόσεως, την ταυτότητα και ομοιότητα της εμπειρίας στον αρκετά μεταγενέστερο Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή. Διαβάζουμε σε επιστολή του:
«Και πλημμυρούσης της Χάριτος, πληρούται φωτισμού και απείρου χαράς. Οπότε, μή δυνάμενος ο καταλήπτης να κρατήση το πύρ της αγάπης, καταπαύουσιν οι αισθήσεις και αρπάζεται εις θεωρίαν. Μέχρι εδώ είναι η κίνησις της ιδίας του ανθρώπου θελήσεως. Πέραν τούτου δεν εξουσιάζει πλέον αυτός, μήτε γνωρίζει τον εαυτόν του, διότι ενώθη πλέον μετά του πυρός, όλος μετουσιώθη, θεός κατά Χάριν. Αύτη είναι η θεία συνέντευξις, όπου τα τείχη απέρχονται, και αυτός αναπνέει άλλον αέρα της διανοίας, ελεύθερον, πλήρη ευωδίας του Παραδείσου. Ύστερον πάλιν, ολίγον ολίγον, συστέλλεται η νεφέλη της Χάριτος, και σκληρύνει ο πήλινος ως ο κηρός, και έρχεται εις τον εαυτόν του, ωσάν να εβγήκε από ένα λουτρόν, καθαρός, ελαφρός, διαυγής, χαριέστατος, γλυκύς, μαλακός ωσάν το βαμβάκι και πλήρης σοφία και γνώση» [12].
Η προαιώνια βουλή του Θεού για τον άνθρωπο εκπληρώθηκε στον Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή· έγινε ο τέλειος εν Χριστώ άνθρωπος, υιός του Θεού, θεός κατά Χάριν. Ακολούθησε το Φως και έγινε και ο ίδιος φως κατά την προτροπή του Κυρίου, «εγώ ειμι το φως του κόσμου· ο ακολουθών εμοί ου μή περιπατήση εν τη σκοτία, αλλ’ έξει το φως της ζωής» [13].
Ο Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής ήταν ο σύγχρονος Αγιορείτης μοναχός, που βίωσε και επαναχάραξε αναλυτικά και εμπεριστατωμένα την οδό του μοναχισμού. Επανέφερε με τον εμπειρικό τρόπο ζωής του ξανά την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά περί ησυχασμού στον σύγχρονο αγιορειτικό και εν γένει στον ορθόδοξο μοναχισμό. Ήταν ένας άξιος συνεχιστής της ησυχαστικής και φιλοκαλικής παραδόσεως, που συνέβαλε τα μέγιστα στην πνευματική άνθιση και επάνδρωση του Αγίου Όρους. Παρέδωσε την διδαχή του και κυρίως το βίωμά του ως πνευματική παρακαταθήκη στους υποτακτικούς του. Υπολογίζεται ότι από την«ρίζα»του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού προέρχονται άμεσα περισσότεροι από χίλιοι μοναχοί και μοναχές, που ανάγουν την πνευματική τους πατρότητα στον μακάριο αυτόν Γέροντα. Οι μοναχοί αυτοί εγκαταβιώνουν σε Μονές του Αγίου Όρους, της Ελλάδος, της Κύπρου αλλά και του εξωτερικού. Τα τελευταία χρόνια, μετά το 1992, ιδρύθηκαν και λειτουργούν δεκαοκτώ μοναστήρια στην Αμερική υπό την πνευματική καθοδήγηση του Γέροντος Εφραίμ Φιλοθεΐτου, του τελευταίου εν ζωή υποτακτικού του Γέροντος Ιωσήφ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γέροντας Εφραίμ έχει επιτελέσει ένα τόσο θαυμαστό έργο στην Αμερική. Δημιούργησε σχεδόν ένα Άγιον Όρος μέσα στην Αμερική! Στηρίζει και καθοδηγεί πνευματικά χιλιάδες ανθρώπους, και δίνει μία μαρτυρία της αυθεντικής Αγιορειτικής Παραδόσεως, αλλά και της αληθινής εν Χριστώ ζωής σε μία εποχή πολύ δύσκολη και σε έναν τόπο, που έχει χαρακτηρισθεί από πολλούς ως «η σύγχρονη Βαβυλώνα των εθνών».
Επειδή προγνώριζε ο Γέροντας Ιωσήφ το έργο που θα επιτελεσθεί μέσω των μαθητών του, των υποτακτικών του, οκτώ μήνες πριν κοιμηθεί, δηλαδή τον Δεκέμβριο του 1958, χώρισε τους υποτακτικούς του σε τέσσερις συνοδίες – κάτι που δεν συνηθίζεται στο Άγιον Όρος, αφού κατά ιεραρχική σειρά ο παλαιότερος διαδέχεται τον Γέροντα. Ήξερε ότι οι υποτακτικοί του θα γίνουν Ηγούμενοι και Γέροντες μεγάλων κοινοβίων. Όταν κάποτε είχε επισκεφθεί τον Γέροντα Ιωσήφ ο Ιωάννης Μπίτσιος από την Ουρανούπολη, ο Γέροντας δείχνοντας τους υποτακτικούς του που εκείνη την στιγμή έκαναν κάποιο εργόχειρο, του είχε πεί προφητικά: «Βλέπεις, Γιάννη, αυτά τα καλογέρια; Έ, αυτά θα έρθει καιρός που θα γεμίσουν το Άγιον Όρος με μοναχούς». Ο λόγος του Αγίου Παϊσίου, «όπως οι πλούσιοι κοσμικοί κάνουν τα παιδιά τους πλούσια από υλικά, γιατί έχουν πλούτη, έτσι και οι πλούσιοι πνευματικά κάνουν τα παιδιά τους πλούσια», επαληθεύθηκε στον Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή.
