Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος – Ο ανυπέρβλητος κριτικός της γραμματολογίας μας!

Με την ευρυδιάστατη παιδεία του, την εκφραστική του πολυμέρεια και τον ευδόνητο λυρισμό του, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος παρήγε πολυσχιδές και νοηματισμένο έργο που σφράγισε τα ελληνικά γράμματα, ενώ υπήρξε πρωτοπόρος με τον Ανδρέα Καραντώνη, στο δύσβατο πεδίο της κριτικής. Για έξι ολόκληρες δεκαετίες άθλησε πνευματικά στη ζωή του ο Αιτωλικιώτης συγγραφέας, ασχολούμενος με ξεχωριστή επιτυχία με όλες τις μορφές του γραπτού λόγου και καταλείποντας οιστρηλατημένο έργο, που δεσπόζει στη σύγχρονη πνευματική μας δημιουργία. Έγραψε στον πολύπλαγκτο βίο, του θαυμάσια διηγήματα, αισθαντικά και λεπταίσθητα ποιήματα, θελκτικές ταξιδιωτικές περιγραφές, οξυδερκέστατα δοκίμια για όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και πνευματικής μας ζωής, διεισδυτικές λογοτεχνικές κριτικές, εξαίσιες μυθιστορηματικές συνθέσεις, αλλά και εμπεριστατωμένες φιλολογικές μελέτες, που αποτελούν μνημεία, ενός καλοδουλεμένου και στοχαστικού λόγου.

Τα κείμενα του «Ι.Μ.» είναι διάστικτα από θρησκευτική ευλάβεια, τον βαθύβληστο λυρισμό του, αλλά και την ηθική του δόνηση για την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας. Επίσημα στα γράμματα ο Ι.Μ θα βγεί το 1924 με την ποιητική συλλογή «Το βιβλίο της Μιράντας», για να ακολουθήσουν και άλλοι σπουδαίοι κρίκοι στην συγγραφική του αλυσίδα. Το 1936 εκδίδει υπο τον τίτλο «Στοιχεία ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας» έναν τόμο που επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη των επιτευγμάτων των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων. Το 1937 και το 1940 ο συγγραφέας εκδηλώνοντας μια ακόμα έκφανση της πολυεδρικής πνευματικής του προσωπικότητας, περνά στο πεδίο της ταξιδιωτικής περιγραφής και δημοσιεύει δυο τόμους με τους τίτλους αντίστοιχα «Μορφές της ελληνικής γής» και «Ελληνικοί Ορίζοντες». Σ΄ αυτούς είναι αποτυπωμένη η λυρική του δόνηση από την ομορφιά του ελληνικού φυσικού τοπίου. Ακολουθούν το 1943 το αφήγημα «Τα χειρόγραφα της μοναξιάς», αλλά και δυο τόμοι ενός μνημειώδους έργου του που θα σημαδέψει τα ελληνικά γράμματα. Πρόκειται για το κριτικό του μελέτημα «Τα πρόσωπα και τα κείμενα» με τους υποτίτλους «Δρόμοι Παράλληλοι» και «Ανήσυχα χρόνια».

Το 1945 εκδίδει δυο μυθιστορήματα, η μεγάλη επιτυχία των οποίων τον κάνει ευρύτερα  γνωστό και στα μεσαία αναγνωστικά μας στρώματα. Το πρώτο υπο το τον τίτλο «Αστροφεγγιά» και το δεύτερο υπο τον τίτλο  «Χαμοζωή». Το περιεχόμενο της «Χαμοζωής» που προηγείται χρονικά της  «Αστροφεγγιάς», αναφέρεται και σε αυτοβιογραφικές εμπειρίες του «Ι.Μ.» κατά την περίοδο διαμονής του σε μια φτωχογειτονιά του Πειραιά και στο χρονικό πλαίσιο των Βαλκανικών πολέμων. Ο συγγραφέας με αδρές γραμμές περιγράφει την κοινωνική εγκατάλειψη, την περιθωριοποίη-ση, αλλά και την ηθική έξαρση των ταπεινών ανθρώπων της γειτονιάς, που στο όνειρο της εθνικής ολοκλήρωσης των Βαλκανικών πολέμων, βλέπουν μια αναλαμπή στη χαμένη τους ζωή. Στην «Αστροφεγγιά» που χρονικά εντάσσεται λίγο πρίν, κατά την διάρκεια και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ο Ι.Μ. εκφράζει μέσω του κεντρικού του ήρωα Άγγελου Γιανούζη, την ατομική του θέση για τα μείζονα προβλήματα που έχουν εγκύψει στο κοινωνικό μας τοπίο. Η άνοδος του Βενιζέλου, ο διχασμός, η πτώση και τα πρώτα σπέρματα αστικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας. Το 1966 κυκλοφορεί υπο τον τίτλο «Ο σύγχρονος άνθρωπος» μια σειρά ρηξικέλευθων δοκιμίων για τα προβλήματα του καιρού,  που αποσπούν  το Α΄ Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου. Το 1972 πάλι στο δύσβατο πεδίο του δοκιμίου δίνει υπο τον τίτλο «Οι σκληροί καιροί» μια έξοχη δοκιμιακή σειρά, που τιμήθηκε με το βραβείο «Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών.

Με την πτώση της  Απριλιανής εκτροπής και το πέρασμα στη δημοκρατική ομαλότητα, στην πρώτη υπηρεσιακή κυβέρνηση ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος θα αναλάβει καθήκοντα Υπουργού Πολιτισμού και Επιστημών. Ενώ πρωθύστερα είχε διατελέσει πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΡΤ και αντιπρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου. Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος φλόγισε στην κυριολεξία με το θερμουργό πάθος του τα ελληνικά γράμματα. Θεωρείται από τους πιο πολύμορφους και ποιο ευρείς Έλληνες δημιουργούς, που λάμπρυναν κάθε πτυχή του γραπτού μας λόγου. Ενδεικτικά είναι εδώ και τα λόγια του μεγάλου μας παιδαγωγού και διανοητή Ευάγγελου Παπανούτσου στον ομώνυμο χαιρετιστήριο τόμου του για τον Ι.Μ. Γράφει ο Ε.Π. «Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος συνδυάζει όσο λίγοι τεχνίτες και των σημερινών και των παλαιότερων  Γραμμάτων  μας, δυο αρετές, την ευαισθησία και τη λογιοσύνη. Η ευαισθησία του, πλούσια και πηγαία, χρωματίζει με ιδιαίτερο τόνο το κείμενό του και δίνει στο λόγο του ένα λυρικό πάντοτε παλμό και η λογιοσύνη του κάνει το βιβλίο του στέρεο και σίγουρο, καλοχτισμένο και φωτισμένο …». Ήταν παντρεμένος και είχε αποκτήσει τρία παιδιά. Απεβίωσε πλήρης δόξης και ημερών στην Αθήνα το 1982.