Προσβάσιμη σελίδα

Ο Ευστάθιος Μακρής για τα Αναστασιματάρια Κ. Κουλιδά και Δανιήλ Πρωτοψάλτου

Με αφορμή την έκδοση των Αναστασιματαρίων του Δανιήλ Πρωτοψάλτου και Κυριάκου Κουλιδά του Ναυπλιώτου, τα οποία μετέγραψε στη σημειογραφία της νέας μεθόδου ο Λαμπαδάριος του Ιερού Ναού Παντανάσσης Πατρών και δάσκαλος της Ψαλτικής Τέχνης Κυριάκος Τζουραμάνης, ο Ευστάθιος Μακρής Αναπλ. Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, δίνει απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα για την καινοτομία της έκδοσης και την σημασία της για την ψαλτική τέχνη.  

 

Ερώτησις: Άλλη μία ψαλτική έκδοση, ανάμεσα στις πολλές που κυκλοφορούν;

Απόκρισις: Σε καμία περίπτωση.

Ερ.: Μήπως είναι  μια περισπούδαστη μουσικολογική πραγματεία, για να τη βάλουμε στη βιβλιοθήκη;

Απ.: Και πάλι όχι. Είναι μία έκδοση που παρουσιάζει και ψαλτικό ενδιαφέρον, δεδομένου ότι φέρνει στο φως ξεχασμένες, πρώιμες μελοποιήσεις του αργοσύντομου Αναστασιματαρίου, καθόλα κατάλληλες για ψαλμώδηση στη λατρεία, αλλά και μουσικολογικό, με τρόπο σχεδόν πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα.

Ερ.: Γιατί, σε τι διαφοροποιείται από άλλες μελέτες που έχουν εκδοθεί στη χώρα μας και αφορούν επίσης την ψαλτική τέχνη;

Απ.: Στο ότι προσπαθεί να ανιχνεύσει, μέσα από χειρόγραφες πηγές, την ιστορία της ίδιας της μουσικής που ψάλλουμε, δηλ. του παραδοσιακού μέλους που έφτασε ως εμάς. Πώς γεννήθηκε το νέο στιχηραρικό είδος; Από που προέρχεται; Ποια είναι η σχέση του με παλαιότερες μελοποιήσεις; Είναι ερωτήματα που επιχειρείται για πρώτη φορά να απαντηθούν με σοβαρότητα.

Ερ.: Δηλαδή ο συγγραφέας ασχολείται με την παλαιογραφία;

Απ.: Καμία σχέση. Η μουσική παλαιογραφία είναι ένας κλάδος που εστιάζει στην ιστορία της μουσικής σημειογραφίας. Στην περίπτωσή μας, η σημειογραφία είναι το εργαλείο, με το οποίο ανιχνεύεται η ιστορία του μέλους. Απλώς, επειδή στη χώρα μας θεωρούσαμε την παλαιά (προ της Νέας Μεθόδου) σημειογραφία ως κάτι μυστηριώδες και άγνωστο, βαφτίσαμε την εις βάθος μελέτη της μουσικής του παρελθόντος ως «παλαιογραφία».

Ερ.: Ναι, αλλά βλέπω ότι το μεγαλύτερο μέρος της έκδοσης είναι μουσικά κείμενα.

Απ.: Ισχύει, διότι ο συγγραφέας επιλέγει μια προσέγγιση που θα ονομάζαμε «εφαρμοσμένη μουσικολογία». Με βάση τη μελέτη των μουσικών γραμμών-θέσεων στο συγκεκριμένο είδος μελοποιίας και του τρόπου που αυτές έχουν αποδοθεί στη Νέα Μέθοδo, επιχειρεί την εξήγηση των Αναστασιματαρίων του Κουλιδά και του Δανιήλ, τα οποία μέχρι σήμερα δεν είχαν μεταγραφεί. Δεν παραλείπει, ωστόσο, να περιλάβει και συνοδευτικά μουσικολογικά κείμενα, τα οποία πραγματεύονται σημαντικές πλευρές του ζητήματος.

Ερ.: Εάν, δηλαδή, εξηγούσε ο Χουρμούζιος ή ο Γρηγόριος αυτά τα Αναστασιματάρια, έτσι ακριβώς θα τα εξηγούσε;

Απ.: Η εξήγηση, όπως διαμορφώθηκε ιστορικά, έχει πάντα και έναν βαθμό ελευθερίας, μεγαλύτερο ή μικρότερο, ανάλογα με το είδος μελοποιίας. Γι’ αυτό και ο εξηγητής, πέραν των άλλων, πρέπει να διαθέτει και μελοποιητική ικανότητα. Διαφορές, ως γνωστόν, εντοπίζονται και μεταξύ εξηγητών της ίδιας εποχής.

Ερ.: Και πώς θα ελέγξει κανείς τον τρόπο της εξήγησης και κατά πόσον αυτός ανταποκρίνεται στο αρχικό κείμενο; Μήπως ο συγγραφέας αυθαιρετεί;

Απ.: Σε αυτό το σημείο βρίσκεται η δεύτερη σημαντική καινοτομία της έκδοσης, σε σχέση με τα μέχρι σήμερα ειωθότα. Περιλαμβάνει σε ψηφιακή μορφή και τα πρωτότυπα μουσικά κείμενα, φωτογραφημένα από τα χειρόγραφα. Σημείωσε ότι, ενώ στο εξωτερικό έχουν γίνει σημαντικές εκδόσεις παλαιών μουσικoλειτουργικών βιβλίων σε πανομοιότυπο (βλ. τη σειρά Monumenta Musicae Byzantinae), στη χώρα μας δεν έχουν εκδοθεί ούτε τα στοιχειώδη, όπως π.χ. τα έργα του Πέτρου Πελοποννησίου στην παλαιά γραφή. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η έκδοση θα αποτελέσει την αρχή εξελίξεων, που θα καταστήσουν την Ελλάδα διεθνές κέντρο μελετών για τη βυζαντινή μουσική.

 

Ερ.: Και τι με ενδιαφέρουν εμένα αυτά; Εγώ είμαι ψάλτης. Μήπως έτσι θα ψάλω καλύτερα;

Απ.: Ξεχνάς κάτι σημαντικό: Στην παράδοσή μας, η ψαλτική κατάρτιση είναι αλληλένδετη με τη μουσική λογιοσύνη, διότι πρόκειται για μια τέχνη, που δεν θα κατανοήσεις ποτέ σε βάθος και δεν θα υπηρετήσεις σωστά, χωρίς καλή γνώση της ιστορίας και της θεωρίας της. Θυμήσου τους λόγιους πρωτοψάλτες στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα και τον τρόπο που αντιμετώπιζαν την τέχνη τους. Καιρός να αντιστρέψουμε την παρακμή, που μας κάνει να βλέπουμε τον ψάλτη ως έναν απλό παραδοσιακό ερμηνευτή (στην καλύτερη περίπτωση), και να επαναφέρουμε το ιδανικό του ολοκληρωμένου μουσικού. Αλλοιώς, η βυζαντινή μουσική δεν έχει κανένα μέλλον.

 

Ερ.: Και ποιος είναι, τέλος πάντων, αυτός ο Τζουραμάνης;

Απ.: Ένας αξιόλογος και ελπιδοφόρος νέος ερευνητής και μουσικός (αποφεύγω το «μουσικολόγος», διότι έχει κακοποιηθεί βάναυσα στις μέρες μας), που δεν του λείπουν και οι ακαδημαϊκές περγαμηνές: είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στη Βυζαντινή Μουσική από το καθ’ ημάς Τμήμα Μουσικών Σπουδών. Του ευχόμαστε τα καλύτερα.

Ερ.: Άρα αξίζει να προμηθευτώ αυτή την έκδοση;

Απ.: Βεβαίως, το συνιστώ ανεπιφύλακτα. Όπως έλεγαν και οι παλαιότεροι, «ὁ κοπιάσας ἐν αὐτῇ, ὠφεληθήσεται μεγάλως»!

Πρόσφατες
δημοσιεύσεις
Λόγος και Μέλος: Πολυχρονισμός εις Οικουμενικόν Πατριάρχην - Μπαλασίου Ιερέως
«Έλαμψεν η χάρις σου», Ιακώβου Πρωτοψάλτου, Ιδιόμελο Α΄ Κατανυκτικού Εσπερινού (Βατοπαιδινός Χορός)
»Οίμοι! ο Αδάμ», «Το στάδιον των αρετών ηνέωκται» ήχ. πλ. α΄ Ιδιόμελα Κυριακής Τυρινής (Δημ. Γαλάνης)
Τυρινή: Ο τελετουργικός προθάλαμος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Μουσικές Φυλλάδες Κυριακής της Τυρινής (17/03/2024)