Ο πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος Γαβρίλοβιτς (+2020)

Με το μακαριστό Πατριάρχη Σερβίας Ειρηναίο γνωριζόμαστε πάρα πολλά χρόνια, θυμάμαι από το 1987 τότε που ήταν Επίσκοπος Νίς, γενέτειρας, του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο ειρηνοποιός αυτός Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος Γαβρίλοβιτς γεννήθηκε 28 Αυγούστου 1930 και εκοιμήθη 20 Νοεμβρίου 2020.

Οφείλουμε να διευκρινίσουμε, ότι η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, ανήκει στις Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Εκφράζει την πλειοψηφία του πληθυσμού της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, έχει επαρχίες στη Σερβία, στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο, στην Κροατία και Σλοβενία, αλλά και σε όλο τον κόσμο, όπου ζει η πολυπληθής Διασπορά της. Από το 1219 η Σερβία αποκτά τον πρώτο αρχιεπίσκοπο Σερβίας και Ζίτσας, Άγιο Σάββα, απόψεις φέρουν ότι η μητέρα του Αναστασία είχε ελληνική καταγωγή. Το 1346 αναβαθμίστηκε σε Πατριαρχείο Πεκίου, το οποίο παρά τις προσπάθειες του ελληνικής καταγωγής Πατριάρχη Πεκίου Καλλινίκου, καταργήθηκε από τους Οθωμανούς το 1766. Ας σημειωθεί, ότι χρονικά, προηγήθηκε και ανυψώθηκε σε Πατριαρχείο πριν την ανύψωση της Μόσχας σε Πατριαρχείο, και ίσως στα Δίπτυχα θάπρεπε να μνημονεύεται ως αρχαιότερο αυτής, θέμα διερεύνησης. Επανιδρύθηκε σε Πατριαρχείο το 1920, μετά από ενοποίηση της Μητρόπολης Καρλοβικίου, της Μητρόπολης του Βελιγραδίου και της Μητρόπολης του Μαυροβουνίου.

Ο μακαριστός Πατριάρχης Ειρηναίος εκοιμήθη στην ηλικία περίπου των 90 ετών, ενώ νοσηλευόταν για δύο εβδομάδες στο στρατιωτικό νοσοκομείο, τμήμα κορωνοϊού περιοχής Καράμπουρμα, του Βελιγραδίου. Το κατά κόσμο όνομά του ήταν Μίροσλαβ Γαβρίλοβιτς και είχε γεννηθεί στο χωριό Βίντοβα της πόλης Τσάτσακ το 1930. Μάλιστα χοροστάτησε την 1η Νοεμβρίου στην εξόδιο ακολουθία στην Ποτγκόριτσα στον μεγαλοπρεπή ναό της Αναστάσεως, του Μητροπολίτη Μαυροβουνίου Αμφιλόχιου, ο οποίος εκοιμήθη λόγω επιπλοκών κορονοϊού. Εισήχθη στο νοσοκομείο σχεδόν 3 μέρες μετά την εξόδιο του Μητροπολίτη Αμφιλοχίου, όπου ήταν χιλιάδες άτομα, μεταξύ των οποίων ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και το μέλος της Προεδρίας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης Μίλοραντ Ντόντικ, καθώς και ο υποψήφιος πρωθυπουργός Ζντράβκο Κριβοκάπιτς του Μαυροβουνίου.

Ο Ειρηναίος έγινε ο 45ος Αρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Βελιγραδίου και Καρλοβικίου και Πατριάρχης Σερβίας. Σπούδασε στο τμήμα θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αθήνα, γνώριζε πολύ καλά τα ελληνικά και όταν θα τον συναντούσα, χαιρόταν να συνομιλούμε, μόνο στα ελληνικά. Είχε τελειώσει την Ιερατική Σχολή του Πρίζρεν και κατόπιν υπηρέτησε τη θητεία του στο στρατό. Μοναχός γίνεται το 1959, στη μονή Ρακόβιτσα Βελιγραδίου, όπου σήμερα βρίσκεται ενταφιασμένος ο μακαριστός Πατριάρχης Παύλος. Έγινε καθηγητής και διευθυντής στην Ιερατική Σχολή Πρίζρεν. Το έτος 1969 έγινε υπεύθυνος της Μοναστικής Σχολής στη μονή Όστρογκ, του Αγίου Βασιλείου. Από το 1974 έγινε βοηθός επίσκοπος του Πατριάρχη Γερμανού, με φήμη Μοραβίτσας και το επόμενο έτος επίσκοπος του Νις, όπου παρέμεινε για 35 χρόνια. Πατριάρχης Σερβίας έγινε στις 22 Ιανουαρίου 2010 ενθρονίστηκε στο Παριαρχείο του Πεκίου σύμφωνα με την αρχαία συνήθεια και 23 Ιανουαρίου 2010 στον καθεδρικό ναό του Αρχαγγέλου Αγίου Μιχαήλ στο Βελιγράδι.

Ως πατριάρχης επισκέφθηκε πολλές φορές τη σερβική Διασπορά, αλλά και τη Λιουμπλιάνα – Σλοβενία για πρώτη φορά το 2018, με την πρόσκληση εκ του νέου πολιτιστικού κέντρου της τοπικής σερβικής Εκκλησίας. Ως πατριάρχης, υποστήριξε την εθνικιστική πολιτική της Σερβίας. Πήρε θέση και καταδίκασε τον νόμο του προέδρου του Μαυροβουνίου, ο οποίος νόμος προέβλεπε την κρατικοποίηση περιουσιακών στοιχείων θρησκευτικών κοινοτήτων, περισσότερο κρατικοποίηση της Σερβικής Ορθόδοξης Κοινότητας στο Μαυροβούνιο, εις βάρος του σερβικού λαού του Μαυροβουνίου. Επίσης έλεγξε το καθεστώς των Ουστάσι της Κροατίας κατά των Σέρβων για αδικίες στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Μάλιστα προέτρεπε με νουθεσίες τις Σέρβες μητέρες να γεννούν παιδιά για να αυξηθεί ο γηγενής πληθυσμός. Όταν μαθεύθηκε η θλιβερή είδηση του θανάτου του, ο πρόεδρος της Σερβίας ο Αλεξάνταρ Βούσιτς, δήλωσε: Είχα την τιμή να σε γνωρίζω! Άνθρωποι σαν εσένα δεν φεύγουν ποτέ!. Η Σερβική Κυβέρνηση κήρυξε πένθος τριών ημερών. Ενταφιάστηκε Κυριακή 22-11-20 στο κεντρικό σερβικό ναό του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι, με παρουσία Αρχιερέων, ιερέων, μοναχών και πλήθος λαού, με στρατιωτικό άγημα, παρουσία προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και προέδρου Ντόντικ, κ.ά.

Για προσωρινά αποφασίστηκε η Σερβική Εκκλησία να διοικείται από τη διαρκή Σύνοδο, έως ότου εκλεγεί ο νέος Πατριάρχης, το αργότερο εντός τριών μηνών, όπως ανακοινώθηκε. Ο μακαριστός Ειρηναίος με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν είχε συναντηθεί πάρα πολλές φορές και κατά την επίσκεψή του στο Βελιγράδι. Η εκλογή του για Πατριάρχη έγινε εφόσον ήταν ένας από τους τρεις υποψηφίους με τις περισσότερες ψήφους, συνυποψήφιοί του ήταν ο Αμφιλόχιος Μαυροβουνίου και ο Ειρηναίος Μπάτσκας. Στο τέλος το όνομά εκλέχθηκε από το σφραγισμένο φάκελο των τριών υποψηφίων. Μέχρι σήμερα μέσω αυτού του τρόπου η Σερβική Εκκλησία θεωρεί ότι ο Πατριάρχης εκλέγεται με θεία επέμβαση. Στις 28 Ιανουαρίου 2010 στην πρώτη του συνέντευξη είπε: στη φιλοσοφία του Ισλάμ ήταν ότι οι μουσουλμάνοι, όταν είναι σε μικρό αριθμό, μπορούν να συμπεριφέρονται καλά και να είναι δίκαιοι, αλλά όταν γίνονται περισσότεροι, αρχίζουν να ασκούν πιέσεις. Τα λόγια αυτά τότε χαρακτηρίστηκαν από την Ισλαμική Κοινότητα της Σερβίας ότι τους μειώνουν ζητώντας επίσημη ερμηνεία της δήλωσής του.

Στις 4 Οκτωβρίου 2010, ο Ειρηναίος δήλωσε ότι η διεθνής αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου ήταν: αμαρτία. Στις 10 Νοεμβρίου του 2010, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι ο ποταμός Ντρίνα που είναι ανάμεσα Σερβίας και Βοσνίας Ερζεγοβίνης, δεν είναι σύνορο, αλλά γέφυρα που συνδέει. Συνιστούσε, οι Σέρβοι να μείνουν ενωμένοι: να είμαστε ένα, ως έθνος, ως Ορθόδοξη Εκκλησία, και να βρισκόμαστε στον ίδιο δρόμο του Αγίου Σάββα και του Χριστού. Επαινούσε τους Σέρβους της Μπάνια Λούκα, ότι παλεύουν για να διατηρήσουν τη σερβική παράδοση, παρόλο που αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο έργο, αλλά το επιτυγχάνουν. Στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, ήταν μετριοπαθής και παραδοσιακός, αλλά ανοιχτός στο παγκόσμιο διαθρησκειακό διάλογο. Έλαβε μέρος σε διεθνή συνέδρια και συσκέψεις και με αρκετούς σέρβους Αρχιερείς στην Σύνοδο Κρήτης του 2016, Κολυμπαρίου Κρήτης. Είχε δηλώσει ότι δεν θα αντιταχθεί στην πρώτη επίσκεψη του Ρωμαιοκαθολικού Πάπα στη Σερβία το 2013, να λάβει μέρος των εορτασμών της 1700ης επετείου λόγω του Διατάγματος των Μεδιολάνων, γιατί με το νόμο αυτό ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος Α΄, ο οποίος ήταν γεννημένος στην πόλη του στο Niš, έπαυσε τότε επιτυχώς τη δίωξη όλων των Χριστιανών. Για την ένταξη της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δήλωνε ότι: Η Σερβία δεν πρέπει να κοιτάζει με καχυποψία την ΕΕ, εάν η ΕΕ θα σέβεται τη σερβική ταυτότητα, τον πολιτισμό και τη θρησκεία. Δήλωνε: πιστεύουμε ότι είμαστε ένα ιστορικό μέρος της Ευρώπης και εμείς θέλουμε να είμαστε σε αυτήν την ελευθερία των εθνών, στην ένταξη θα δεχτούμε τα πάντα, που δεν έρχονται σε αντίθεση με την πολιτιστική και ιστορική μας ταυτότητα. Από τον Ιανουάριο του 2012, αναφέρθηκε στη Σερβική Δημοκρατία, στην μία από τις δύο κρατικές οντότητες που συναποτελούν τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, και την ονόμαζε: νεότερο σερβικό κρατίδιο. Επί της πατριαρχίας του τέθηκε και το ζήτημα της οριστικής καθαίρεσης, δίχως στην πορεία να επιλυθεί, για τον επίσκοπο Αρτέμιο Ραντοσάβλιεβιτς, ο οποίος 21-11-2020 εκοιμήθη στο νοσοκομείο του Βάλιεβο από κορωνοϊό.

Από το 2014, για πρώτη φορά στην ιστορία, Σέρβος Πατριάρχης επισκέφτηκε Σέρβους και Μαυροβούνιους στην Αλβανία, στη Βράκα κοντά στη Σκόδρα. Μπροστά από την Εκκλησία της Αγίας Τριάδας στη Βράκα καλωσόρισαν τον Πατριάρχη συνοδευόμενον από τον Μητροπολίτη Μαυροβουνίου και τον Μητροπολίτη του Βερατίου Ιγνάτιο. Ο πρόεδρος του συλλόγου του Αγίου Ιωάννη του Βλαντιμίρ, από τη Σκόδρα, είπε: Οι ναοί καταστράφηκαν, οι ιερείς διώχθηκαν και σκοτώθηκαν.. όμως με την αποκάλυψη των λειψάνων του Αγίου Ιωάννου του Βλαντιμίρ, του βασιλιά και μάρτυρα της Ζέτα και με την αποκατάσταση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία, με επικεφαλής τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, και τη βοήθεια του Μητροπολίτη Αμφιλοχίου από τις αρχές του 1990, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν προς το καλύτερο, όπως αυτός ο ναός, της Αγίας Τριάδας στη Βράκα, που κτίστηκε από τις κοινές προσπάθειες όλων μας. Οφείλουμε επίσης να πούμε, ότι ο Πατριάρχης Ειρηναίος ήταν ένας συνετός ιεράρχης και αρκετά φιλλέλην και φιλομαθής, πέρα από τα ελληνικά γνώριζε και αρκετές άλλες γλώσσες, όπως λίγα κινέζικα.

Όταν θα ήθελα να τον συναντήσω, ήξερα που θα πήγαινα, θα τον έβρισκα στον πρωϊνό Όρθρο του πατριαρχικού ναού των Αρχαγγέλων στο Βελιγράδι ή στον εσπερινό. Έτσι, σχεδόν ένα μήνα, πριν την κοίμησή του, συνομιλήσαμε και πάλι για λίγο, μετά τον εσπερινό, στον ως άνω ναό. Πάντα θα με ρωτούσε για το λαό και την κρίση στην Ελλάδα, με θερμό ενδιαφέρον. Η γνωριμία μας όπως είπα ήταν παλιά. Τον καιρό του πολέμου στη Βοσνία και κατόπιν με τον βομβαρδισμό της Σερβίας, είμαστε σε περισσότερη επικοινωνία, γιατί ερχόταν και στην Ελλάδα, γι’ αυτή την προσπάθεια, της ανθρωπιστικής βοήθειας, από Ελλάδα σε Σερβία και Βοσνία. Ερχόταν τακτικά και στην Πάτρα, όπου είχε δεθεί πολύ φιλικά με τον π. Ερμόλαο, πρόεδρο της ελληνοσερβικής φιλίας, κι εγώ βοηθούσα τις σχετικές μεταφράσεις και επικοινωνίες του συλλόγου. Εκείνο το διάστημα μέσω των συλλόγων θα είχαν φιλοξενηθεί πάρα πολλά δυστυχισμένα ορφανά της Σερβίας.

Το 2011 όταν έγινα διευθυντής της Αθωνιάδας Ακαδημίας στις Καρυαίς του Αγίου Όρους, πέρα από το πολύ τιμητικό και ενθαρρυντικό Πατριαρχικό Γράμμα του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κκ Βαρθολομαίου ως πνευματικού μου πατέρα και Επισκόπου του Αγίου Όρους, επίσης έλαβα και Γράμμα από τον Πατριάρχη Σερβίας κκ Ειρηναίο το οποίο μου επέδωσε ο καθηγούμενος Μεθόδιος της μονής Χιλανδαρίου Αγίου Όρους, ο οποίος και κατάγεται από το διπλανό χωριό, του μακαριστού πλέον Πατριάρχη Ειρηναίου Γαβρίλοβιτς. Θυμάμε σαν σήμερα, ο ίδιος, να μου λέγει: λίγοι είμαστε εμείς από το Τσάτσακ, αλλά πολύ καλά διεσπαρμένοι. Γνώρισα προσωπικά επίσης τόσο τον φιλλέληνα μακαριστό Πατριάρχη Γερμανό (τον εξ εγγάμων, ο υιός του ήταν διάκονός του και καθηγητής ιερατικής σχολής), όσο και τον ελληνομαθή αγιότατο ασκητικό Πατριάρχη Σερβίας Παύλο που μου προλόγισε βιβλία μου, καθώς και τον άρτι κοιμηθέντα ειρηνοποιό Πατριάρχη Ειρηναίο, ώστε να νιώθω ευτυχής γι’ αυτή την ευλογία εκ της αυτής σλαβικής τοπικής Εκκλησίας. Αυτή, που σήμερα πλέον νομίζω, βρισκόμενη στο μεταίχμιο εξελίξεων, σαν τότε το Ιλλυρικό, καλείται να παίξει σημαντικό γεωπολιτικό ισορροποιητικό και αρκετά γεωστρατηγικό ρόλο. Σκοπός καλείται να είναι η πολυπόθητη ειρήνευση, ομόνοια και συνεργασία στο χώρο της ενότητας της Ορθοδοξίας. Γνωρίζω ότι έχει αυτή τη δυνατότητα, γιατί ο λαός αυτός, έχει μέσα του μέσω της βυζαντινής διάπλασής του, πέρα από τα σλαβικά χαρακτηριστικά, αρκετά ελληνικά στοιχεία, που νομίζω άλλοι σλαβικοί λαοί δεν έχουν και που αναπτύσσω στο πολυσέλιδο νέο μου βιβλίο με τίτλο: Δαλματία και Δυτικά Βαλκάνια. Τελικά, μέχρι και την εκλογή του νέου Πατριάρχη, τα χρέη πατριάρχου, θα εκτελεί η διαρκής Ιερά Σύνοδος με επικεφαλής τον Πρόεδρό της τον ευγενικό μητροπολίτη Δαβροβοσνίας Χρυσόστομο τον ελληνομαθέστατον, ενώ τοποτηρητής της μητρόπολης Βελιγραδίου θα είναι από την καρδιά της Σερβίας ο Σουμαδίας Ιωάννης, εκεί όπου παλαιότερα ήταν επίσκοπος ο λόγιος Σάββας μέλος της Ακαδημίας των Επιστημών του Βελιγραδίου και είχαμε συνεργαστεί. Ολοκληρώνοντας αυτή τη παρουσίαση ως μνημόσυνο εις τον μακαριστό Πατριάρχη Σερβίας κ. Ειρηναίο αναφωνώ με το διαχρονικό ρητό: Δίκαιοι εις τον αιώνα ζώσιν.