H Ηθική στον ελληνιστικό κόσμο
23 Ιανουαρίου 2021iii. H Ηθική στον ελληνιστικό κόσμο
Ο ηθικός στόχος των Ελλήνων των ελληνιστικών χρόνων ήταν διαφορετικός από το στόχο των περασμένων ετών. Λόγο των πολιτικών και πολιτειακών θεμελιακών αλλαγών στο «οικουμενικό» γίγνεσθαι της εποχής η τρέχουσα ηθική δεν προβληματίζεται πλέον για την ορθότητα ή μη των ανθρώπινων πράξεων.
Το ενδιαφέρον τώρα τρέφεται στη μορφή του ανθρώπου η οποία διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον, παγιώνεται και στη συνέχεια εμφανίζεται στην εκδήλωση του τρόπου συμπεριφοράς. Αλληλένδετη με το «φέρεσθαι» είναι η επιλογή του τρόπου ζωή και η θέση του ατόμου σε αυτή. Εξάλλου ο όρος «ηθική» ο οποίος παράγεται από την λέξη ήθος σημαίνει τον χαρακτήρα. Οι φιλόσοφοι της εποχής, ταυτιζόμενοι με τον Αριστοτέλη, δεν διαχώριζαν την έκβαση των ανθρώπινων πράξεων από το ποιόν τους από τον χαρακτήρα τους, δηλαδή. Οι Στωικοί προσαρμόζοντας τη γενική πίστη ότι ο χαρακτήρας και η πράξη είναι αλληλένδετα, ερμήνευσαν τη λειτουργία αυτού του σχήματος με την δράση της αιτιοκρατίας τους. Είναι αδύνατόν, τόνιζαν, να είναι κάποιος δίκαιος αν ζει μέσα στην αδικία, ούτε μπορεί να είναι ανδρείος ένας δειλός. Η ηθική σύμφωνα με το αντικείμενο της αναζήτησης της διακρίνεται σε ηθική χαρακτήρα όταν επικεντρώνεται στην ανάλυση χαρακτήρων και τρόπων ζωής και στην ηθική πράξης όταν κύριο μέλημα της είναι η ανατομία των πράξεων. (Sharples,2002: 143-144)
Θεμελιώδης αρχή της ελληνιστικής φιλοσοφίας, η οποία υιοθετείται και από τον Στωικισμό και έρχεται σε συμφωνία με τον Αριστοτέλη, είναι η έμφυτη επιδίωξη της ευδαιμονίας από τον άνθρωπο. Η έννοια του όρου ευδαιμονία είναι αδύνατο να αποδοθεί με σημερινές έννοιες. Χρησιμοποιούνται, αδόκιμα, ίσως, οι έννοιας της «ευτυχίας» και της «ευημερία». Πλησιέστερη προς την εννοιολογική περιγραφή της ευδαιμονίας φαίνεται να είναι η πρόσληψη της σαν εκείνο το είδος της ζωής το οποίο προσφέρει τέλεια ικανοποίηση και για αυτό το λόγο είναι αξιέπαινη και αξιομακάριστη. Αυτή τη περιγραφή της ευδαιμονίας αποδέχονταν και οι οπαδοί Αριστοτέλη .Αλλά ένας «καλός» και «ενάρετος» άνθρωπος δε είναι κατ΄ ανάγκη και ευδαίμων αν και η ηθική αρετή ταυτίζεται από τους Στωικούς με την καλοσύνη και την ευδαιμονία, διότι η ευδαιμονία εξαρτάται από τον τρόπο ζωής του ανθρώπου. Ευδαίμων, δηλαδή, είναι εκείνος ο οποίος ζει τη ζωή όσο είναι, ανθρωπίνως δυνατόν, καλλίτερα. Αυτή η θεώρηση εγείρει, αυτόματα, τον προβληματισμό για το είδος και την ποιότητας της ζωής η οποία θα είναι καλλίτερη και άρα, κατάλληλη για την ευδαιμονία. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα οδηγεί στον ατομικισμό, στη προσωπική επιλογή του ατόμου για τον τρόπο ζωής του. Διότι το άτομο είναι εκείνο το οποίο θα ορίζει, πλέον, και θα βιώσει την ευδαιμονική ζωή με βάσει το ατομικό του συμφέρον. Από την ψυχή του, πλέον, θα ορίζονται οι έννοιες του καλού και του κακού και δική του θα είναι η επιλογή μεταξύ αυτών. (Sharples,2002:145-146)
Η απόδοση της ευθύνης στον άνθρωπο για τα κακά της ζωής του διόλου δεν απαλλάσσει το θεό από την γέννηση και την ύπαρξη του κακού στον κόσμο. Ο προτεινόμενος, από τους διανοητές της εποχής, μη φαινομενικά αλτρουιστικός τρόπος ζωής τον οποίο συμμερίζονται και οι Στωικοί ενοχλεί την σημερινή ηθική αντίληψη, διότι είναι κοινωνικά αντίθετος προς την συνύπαρξη. Είναι, επίσης, αντίθετος ως προς τον επιβεβλημένο θεολογικά, Χριστιανικό τρόπο ζωής, με τον συλλογισμό ότι αν κάποιος ενδιαφέρεται μόνο για το δικό του ευδαιμονικό συμφέρον, θα το κάνει καταπατώντας εγωιστικά και απάνθρωπα τα συμφέροντα των συνανθρώπων του. Φυσικά αυτό το ηθικό αρνητικό φαινόμενο ήταν γνωστό και πριν από την ελληνιστική εποχή , το είχε ερευνήσει ο Αριστοτέλης σαν κακή αγάπη του εαυτό μας. Οι υποστηρικτές του ατομικισμού της ελληνιστικής εποχής δέχονταν ότι είναι πιθανόν να υπάρχει προσφορά πράξεων προς το κοινό συμφέρον από ένα άτομο που επικεντρώνεται περισσότερο στην επίτευξη του δικού του καλού. Εφόσον οι συγκεκριμένες πράξεις γίνονται από ένα καλό και ευδαίμονα άνθρωπο. Η πιθανότητα ενθάρρυνσης του ατόμου να αλλάξει την στενή αντίληψη του για την προσωπική του ευδαιμονία και να την εντάξει στο κοινό καλό είναι μια ελπίδα για την καλυτέρευση του ατόμου,( Sharples,2002: 145-146)
