Βλέποντας την εικόνα προσκυνώ αυτό που γίνεται ορατό όχι ως Θεό, αλλ’ ως τίμιο εικόνισμα των τιμίων!

Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Του εν αγίοις πατρός ημών Ιωάννου του Δαμασκηνού λόγος απολογητικός προς τους διαβάλλοντας* τας αγίας εικόνας

[…]
Λόγος μας ήρθε που παραδόθηκε από ψηλά ότι ο Αύγαρος, βασιλιάς της Έδεσσας, εξαιτίας της φήμης του Κυρίου πυρπολήθηκε με θείο έρωτα κι έστειλε ανθρώπους της αυλής του παρακαλώντας τον Κύριο να τον επισκεφτεί.

Αν δε μπορούσε να κάνει τούτο, τον παρακάλεσε να κάνει το ομοίωμά του σε ζωγράφο· πράγμα που το γνώριζε εκείνος που ξέρει τα πάντα και τα πάντα μπορεί, κι έτσι πήρε ένα πανί και βάζοντάς το στο πρόσωπό του, εκεί πάνω αποτύπωσε τη μορφή του, κι αυτή η εικόνα σώζεται ως σήμερα.

34. Του Αγίου Βασιλείου από το λόγο «Στο Μακάριο Βαρλαάμ το μάρτυρα», του οποίου η αρχή είναι: «Πριν των αγίων οι θάνατοι»·
Σηκωθείτε, λαμπροί μου ζωγράφοι των αθλητικών κατορθωμάτων, και με την τέχνη σας δώστε το μεγαλείο στην παραμορφωμένη εικόνα του στρατηγού· επειδή αμυδρά περιέγραψα το στεφανωμένο με τη νίκη, δώστε σεις τη λάμψη με τα χρώματα της σοφίας σας.

Να αποχωρήσω εγώ ηττημένος από τη ζωγραφική σας που έχει παραστήσει τα αριστεία του μάρτυρα· σήμερα χαίρομαι επειδή ηττήθηκα από μια τέτοια νίκη της δικής σας δύναμης· βλέπω ζωγραφισμένη από σας με περισσότερη ακρίβεια την πάλη των χεριών εναντίον της φωτιάς· βλέπω φωτεινότερα πάνω στη δική σας εικόνα ζωγραφισμένο τον παλαιστή.

Να κλάψουν οι δαίμονες και τώρα που χάρη σε σας κατατροπώνονται από τα αριστεία του μάρτυρα.

Ας φανεί ξανά σ’ αυτούς το χέρι που φλέγεται και νικάει.

Ας περιληφθεί στην εικόνα και ο αγωνοθέτης της πάλης, στον οποίο η δόξα βασιλεύει στους αιώνες.

35. Του αυτού [του Αγίου Βασιλείου] από τα τριάντα κεφάλαια προς Αμϕιλόχιον «Περί του Αγίου Πνεύματος», από το κεφάλαιο 17·
Επειδή λέγεται βασιλιάς και η εικόνα του βασιλιά, μήτε το κράτος σχίζεται μήτε η δόξα κομματιάζεται. Όπως η αρχή και η εξουσία που μας κυβερνά είναι μία, έτσι και σε μας είναι μία η δοξολογία και όχι πολλές, γιατί η τιμή της εικόνας πηγαίνει στο πρωτότυπο.

Αυτό λοιπόν που εδώ είναι η εικόνα κατά μίμηση, είναι εκεί φυσικώς ο Υιός.

Και όπως στα τεχνητά πράγματα είναι η ομοίωση κατά τη μορφή, έτσι και στη θεία και ασύνθετη φύση στην κοινωνία της θεότητας είναι η ένωση.

36. Σχόλιο [Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού]. Αν η εικόνα του βασιλιά είναι ο βασιλιάς, και η εικόνα του Χριστού είναι ο Χριστός και η εικόνα του αγίου είναι ο άγιος, και μήτε το κράτος σχίζεται μήτε η δόξα κομματιάζεται, έτσι και η δόξα της εικόνας γίνεται δόξα του εικονιζομένου.

Φοβούνται τους αγίους τα δαιμόνια και φεύγουν από τη σκιά τους· σκιά είναι και η εικόνα, και τη δημιουργώ ως διώκτρια των δαιμόνων.

Αν ισχυρίζεσαι πως πρέπει να ενώνεσαι με το Θεό μονάχα νοερά, εξαφάνισε όλα τα σωματικά, τα φώτα, το ευωδιαστό θυμίαμα, την ίδια την προσευχή που γίνεται μέσω της φωνής, τα ίδια τα μυστήρια που τελούνται με υλικά στοιχεία.

Το ψωμί, το κρασί, το λάδι του χρίσματος, το σχήμα του σταυρού. Γιατί όλα αυτά είναι ύλη· ο σταυρός, το σφουγγάρι και το καλάμι, η λόγχη που τρύπησε τη ζωηφόρο πλευρά.

Ή εξαφάνισε το σεβασμό όλων αυτών, πράγμα αδύνατο, ή μην αρνιέσαι την τιμή των εικόνων.

Δίνεται θεία χάρη στα υλικά στοιχεία με την προσαγόρευση [προσφώνηση] των εικονιζομένων.

Όπως είναι φτωχό πράγμα ένα διακοσμητικό στοιχείο καθεαυτό και το μετάξι, και το ιμάτιο, που υφαίνεται κι από τα δυό, και καθευατό δεν έχει καμιά αξία, αν όμως το φορέσει ο βασιλιάς, από την υπάρχουσα αξία του προσώπου που το φοράει δίνεται και στο ένδυμα, έτσι τα ίδια τα υλικά στοιχεία καθεαυτά είναι απροσκύνητα, αν όμως ο εικονιζόμενος είναι γεμάτος χάρη, και αυτά μετέχουν στη χάρη κατ’ αναλογία της πίστης.

Οι απόστολοι είδαν τον Κύριο με τα σωματικά μάτια και άλλοι είδαν τους αποστόλους και άλλοι τους μάρτυρες. Κι εγώ ποθώ να τους βλέπω με την ψυχή και το σώμακαι να έχω αλεξίκακο φάρμακο, γιατί έχω δημιουργηθεί με διπλή φύση.

Και βλέποντας προσκυνώ αυτό που γίνεται ορατό όχι ως Θεό, αλλ’ ως τίμιο εικόνισμα των τιμίων.

Εσύ ίσως έγινες υψηλός και άυλος και πάνω από το σώμα. Και σαν άσαρκος αποστρέφεσαι με βδελυγμία κάθετι που βλέπεται.

Αλλά εγώ επειδή είμαι άνθρωπος και περιβάλλομαι με σώμα, ποθώ να επικοινωνήσω και σωματικώς και να δω τα άγια πράγματα.

Δείξε συγκατάβαση στο ταπεινό μου φρόνημα.

Συ ο υψηλός, για να φυλάξεις το δικό σου
το υψηλό.

Δέχεται ο Χριστός τον πόθο μου γι αυτόν και για τους οικείους του!

Γιατί χαίρεται ο Κύριος, όταν εγκωμιάζεται ο ευγνώμων δούλος, είπε ο Μέγας Βασίλειος εγκωμιάζοντας τους σαράντα μάρτυρες.

* διαβάλλω: δυσφημώ, συκοφαντώ, κακολογώ

Απόσπασμα από το βιβλίο Ιωάννου Δαμασκηνού, «Ι. Κατά Μανιχαίων διάλογος, ΙΙ. Προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας λόγοι τρεις». Κείμενο, μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια Νίκος Ματσούκας. (Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη).