Λαογραφικά της Ανάστασης του Λαζάρου και των Βαΐων

Η Ανάσταση του Λαζάρου

Απόσπασμα από το βιβλίο της Αικατερίνης Τσοτάκου – Καρβέλη, “Λαογραφικό Ημερολόγιο, Οι δώδεκα μήνες και τα έθιμά τους” των εκδόσεων Πατάκη.

Τα Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στο Φτωχολάζαρο, τη θανή και την ανάσταση του. Είναι η προϊδέαση για το θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, που θα γιορταστεί την επόμενη βδομάδα. Σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Λάζαρος ήταν φίλος του Χριστού και πέθανε στη Βηθανία.

Εις την πόλη Βηθανία,

Μάρθα κλαίει και

Μαρία Λάζαρο τον αδερφό τους,

τον πιστό και γκαρδιακό τους.

Έπειτα από τέσσερις μέρες ο Χριστός τον ανάστησε, για να δείξει τη νίκη κατά του θανάτου και να προετοιμάσει το έδαφος για τη δική του ανάσταση. Η παράδοση λέει πως ο Λάζαρος τρόμαξε τόσο πολύ στον Κάτω Κόσμο, που πια δεν ξαναγέλασε στη δεύτερη ζωή του:

είδα φόβους, είδα τρόμους,

είδα βάσανα και πόνους.

Οι “λάζαροι και τα “λαζαρικά”

Οι γυναίκες ζυμώνουν ειδικά για τη μέρα αυτή κουλούρια σε σχήμα ανθρώπου σαβανωμένου σαν το Λάζαρο και τα λένε “λαζάροι” ή “λαζαράκια” ή “λαζονια”. Τα παιδιά, παρέες παρέες, τριγυρνάνε στα σπίτια και τραγουδούν τα λαζαρικά, κρατώντας ένα λάζαρο:

Ήρθ’ ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια Βάγια,

ήρθ’ η Κυριακή που τρώνε τα ψάρια.

Βάγια Βάγια των Βαγιώ

τρώνε ψάρι και κολιό

και την άλλη Κυριακή

τρώνε το ψητό τ’ αρνί.

Πού ‘σουν, Λάζαρε, πού είναι η ταφή σου,

πού ‘ν’ η μάνα σου κι η δόλια η αδερφή σου;

Συνήθως οι λάζαροι είναι ένας κόπανος ή μια ρόκα ή μια καλαμιά, δεμένα σταυρωτά, μπορεί και μια κούκλα, στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια, με παρδαλόχρωμα πανιά και κορδέλες. Βέβαια δεν εξαντλούνται εδώ οι αστείρευτες επινοήσεις των παιδιών.

Στην Κύπρο το Λάζαρο τον παρίστανε ένα παιδί, που το σκέπαζαν με κίτρινα λουλούδια τόσο, που δε φαινόταν καθόλου το πρόσωπό του. Το γύριζαν εδώ και εκεί, κι όταν άρχιζαν να τραγουδούν τα λαζαρικά, αυτό ξάπλωνε στη γη ανάσκελα και καμωνόταν το νεκρό. Την ώρα που έφταναν στο «Λάζαρε, δεύρο έξω», το παιδί πεταγόταν επάνω. Το έθιμο θυμίζει τον Άδωνη των αρχαίων Ελλήνων και τις ανάλογες εκδηλώσεις στα Αδώνεια.

Για ανταμοιβή τα παιδιά δέχονται διάφορα δώρα: αυγά, οπωρικά κι ό,τι άλλο υπάρχει.

Η Κυριακή των Βαΐων

Στολισμένες όλες οι εκκλησιές με κλαδιά από βάγια ή δάφνη, ιτιά, μυρτιά, μ’ ό,τι υπάρχει σε κάθε τόπο. Τα μαζεύουν απ’ τους λόγγους και τις ρεματιές οι νιόνυφες τον χωριού. Απ’ αυτά μοιράζονται στους πιστούς και το έθιμο συμπληρώνεται με τα “βαγιοχτυπήματα”, ελαφρά χτυπήματα με βαγιόκλαδα, που δίνουν στις νιόνυφες οι άλλες γυναίκες. Μ’ αυτό τον τρόπο, πιστεύουν, μεταδίδεται η δύναμη γονιμότητας που κλείνουν μέσα τους τα θαλερά κλαδιά. Αυτή η δύναμη, μπορεί να μεταδοθεί και σε ζώα και σε δέντρα, γι’ αυτό και στη Σκύρο τα βατσάζουν, τα χτυπούν δηλαδή, με βάγια για να πληθύνουν. Έχουν και τη δύναμη να θεραπεύουν από αρρώστιες και να διώχνουν το κακό μακριά απ’ το σπίτι. Οι νοικοκυρές τα κρεμούν στο εικονοστάσι του σπιτιού και καπνίζουν μ’ αυτά τα μωρά τους, για να μην τα πιάσει το μάτι.

Τα βάγια διώχνουν τους ψύλλους, τους κοριούς και τα άλλα ζωύφια που ζωντανεύουν με τον ερχομό της άνοιξης. Καθώς γυρίζουν απ’ την εκκλησιά οι νοικοκυραίοι, κρατώντας τα βάγια τους, φωνάζουν:

Μέσα βάγιες και χαρές,

όξω ψύλλοι, κόριζες!

Στη Λέσβο τα παιδιά κάθε ενορίας φτιάχνουν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης και τα στολίζουν με κόκκινα, πράσινα πανάκια από καινούριο φουστάνι. Στην κορφή βάζουν κι ένα κουδούνι να χτυπάει και ν’ ακούγεται. Σαν τελειώσει η εκκλησιά, τα παιδιά παίρνουν δρόμο για τα σπίτια. Περνούν απ’ όλα και ψέλνουν ένα τροπάριο, ύστερα χτυπούν κάτω το δεμάτι τρεις φορές και λένε:

Έξω ψύλλοι, ποντικοί, μέσα σε βαθύ ρουμάνι.

Ύστερα κόβουν ένα κλαδάκι και καθώς το προσφέρουν στη νοικοκυρά της δίνουν ευχές. Για τον κόπο τους παίρνουν και ‘κανένα αυγό. Με τον τρόπο αυτό και τα ζωύφια ξορκίζονται και οι νοικοκυραίοι εξασφαλίζουν δύναμη και υγεία. Εύκολα πηγαίνει το μυαλό μας στην αρχαία “ειρεσιώνη”, το χλοερό κλαδί που τα παιδιά στόλιζαν με καρπούς και κορδέλες στις ανοιξιάτικες γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και γύριζαν στους δρόμους και τα σπίτια. Χαλαρώνει κι η νηστεία της Σαρακοστής την Κυριακή, των Βαΐων, γιατί η εκκλησία θέλει να τιμήσει τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Έτσι, όσοι νηστεύουν μπορούν να φάνε ψάρι.