Μπορεί η μηχανή να γίνει άνθρωπος;

Τεχνολογικός Μανιχαϊσμός

Το 3ο αι. μ.Χ. στην περιοχή της Βαβυλώνας, γεννήθηκε μια δυαρχική θρησκευτική αίρεση, προϊόν ανάμειξης γνωστικών, βουδιστικών, περσικών και χριστιανικών διδασκαλιών[1].  Το συγκρητιστικό αυτό σύστημα είχε ως κεντρική διδασκαλία τον διαχωρισμό της πραγματικότητας σε καλή και κακή. Ως αποτέλεσμα προφανών επιρροών από τον Βουδισμό, κάθε τι υλικό, συμπεριλαμβανομένου και του σώματος, θεωρούνταν απολύτως καταδικαστέο, ενώ ο στόχος του ανθρώπου ήταν να μπορέσει να αποδεσμευτεί από την υλική πραγματικότητα, μέσω υπερβολικά αυστηρών ασκητικών μεθόδων, συμπεριλαμβανομένης και της απαγόρευσης της αναπαραγωγής[2].

Δεκαοχτώ αιώνες αργότερα, τον Αύγουστο του 1999 στην Καλιφόρνια, ο μετανθρωπιστής MaxMore γράφει το  μανιφέστο του εναντίων της Μητέρας Φύσης (ALettertomotherNature), στο οποίο κατηγορεί τη φύση για όλους τους βιολογικούς περιορισμούς με τους οποίους έχει προικίσει το ανθρώπινο είδος και διακηρύσσει την επανάστασή του ενάντια στον θάνατο και στα γηρατειά, τα οποία θα πρέπει κατά την άποψή του να πολεμήσει η ανθρωπότητα, με όποιον τρόπο μπορεί[3]. Πρόκειται για έναν άλλον σύγχρονο  πόλεμο εναντίον του σώματος. Κατά πόσον το κίνημα του Μετανθρωπισμού, καθώς και άλλα παρόμοια κινήματα, αποτελούν μία σύγχρονη εκδοχή της αρχαίας μανιχαϊστικής θρησκείας, καθώς και αν εμφανίζουν θρησκευτικά χαρακτηριστικά, βρίσκεται πέρα από τα όρια  της παρούσας έρευνας. Αυτό όμως που εύκολα  μπορεί να γίνει αντιληπτό είναι ότι υπάρχουν πολλά κοινά σημεία μεταξύ των δύο κινημάτων, όπως η υποτίμηση του σώματος και η πεποίθηση ότι η σωματικότητα δεν ωφελεί  την ύπαρξη του ανθρώπου, ενώ από κάποιες απόψεις κρίνεται και  επιζήμια, αφού σε αυτήν οφείλονται τα γηρατειά και ο θάνατος.

Στο  πρώτο κεφάλαιο έγινε αντιληπτό ότι  στόχος πολλών  επιστημόνων, είναι η δημιουργία ανθρωποειδών ρομπότ, εγκέφαλων αντιγραμμένων σε ένα ξενιστή και ψηφιακών εγκεφάλων, δηλαδή μεταφορτωμένων  ανθρώπινων εγκέφαλων  σε ψηφιακή μορφή, μέσα σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας χωρίς σώμα[4]. Εκτός από την περίπτωση των εγκεφάλων σε άνθρωπο ξενιστή, οι υπόλοιπες δύο περιπτώσεις των ρομπότκαι  των  ψηφιακών εγκεφάλων, έχουν την ιδιαιτερότητα να μην διαθέτουν ανθρώπινο ή και καθόλου σώμα. Φυσικά αν αυτό αφορούσε τα μέχρι τώρα δεδομένα, δηλαδή την ύπαρξη υπολογιστικών και παραγωγικών συστημάτων, χωρίς ανθρωπολογικές αξιώσεις, θα ήταν κάτι  φυσιολογικό και αναμενόμενο. Πρόβλημα όμως δημιουργείται, όταν αυτά τα συστήματα, αν και εφόσον πραγματοποιηθούν, θα  θεωρούνται ως είδη ανθρώπων, ή τουλάχιστον νοημόνων όντων, με ηθικές και νομικές αξιώσεις [5].

Μέχρι σήμερα, ήταν αυτονόητο από φιλοσοφική, θεολογική και  επιστημονική άποψη, ότι ο άνθρωπος αδυνατεί να υπάρξει χωρίς το σώμα του. Στο προηγούμενο κεφάλαιο, εξετάζοντας την εξέλιξη της ορθόδοξης ανθρωπολογίας,διαπιστώθηκε η  επιμονή της θεολογικής σκέψης στην αδιάσπαστη ενότητα ψυχής και σώματος, ύλης και πνεύματος. Για τον άνθρωπο, αλλά και για κάθε μορφή ζωντανής ύπαρξης, η παρουσία ενός βιολογικού υποστρώματος είναι εκ των ων ουκ άνευ. Ιδιαίτερα για τον Χριστιανισμό, η ύπαρξη ψυχής χωρίς το σώμα, νοείται αποκλειστικά και μόνο ως θάνατος. Η έννοια της μετενσάρκωσης, βασική διδασκαλία για τις ανατολικές θρησκείες, είναι ξένη από τον Χριστιανισμό. Σώμα και ψυχή νοούνται ως μια αδιαίρετη ενότητα, η οποία συνιστά την ανθρώπινη ουσία. Ο Γρηγόριος Νύσσης, έδινε μεγάλη έμφαση στο  αδιάτμητο της ανθρώπινης φύσης[6]. Έφτανε μάλιστα μέχρι του σημείου να θεωρεί ότι μετά  τον θάνατο, η σύνδεση ψυχής και σώματος εξακολουθεί να υφίσταται με κάποιον άγνωστο σε εμάς τρόπο[7]. Άλλωστε το γεγονός ότι η ψυχή υπάρχει διάχυτη σε ολόκληρο το σώμα, αποκλείει την περίπτωση να απομονωθείη ψυχή με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί να υπάρξει άνευ του σώματος. Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται μια μεγάλη διαφορά με τον Μετανθρωπισμό, σύμφωνα με τον οποίο η ψυχή ταυτίζεται  με τον εγκέφαλο και έτσι θεωρούν ότι αντιγράφοντας και απομονώνοντας τον εγκέφαλο, μπορεί να δημιουργηθεί συνείδηση, δηλαδή μια ζώσα νοήμον ύπαρξη.

Ένα άλλο ζήτημα, έχει να κάνει με τη σχέση υπόστασης και σώματος. Κατά τον Ιωάννη  Δαμασκηνό, το σώμα είναι το απαραίτητο εργαλείο έκφρασης της ψυχής[8].  Η ψυχή μπορεί να εκφραστεί μόνο μέσα από το υλικό αυτό υπόστρωμα που λέγεται σώμα, για τον λόγο αυτό και η έννοια της μετάνοιας έχει αξία μόνο όσο το υποκείμενο βρίσκεται εν ζωή[9]. Παρά το γεγονός ότι η ετυμολογία  της λέξης μετάνοια παραπέμπει στη νόηση, αφού μετά-νοώ σημαίνει ότι αλλάζω τον τρόπο που σκέφτομαι, ωστόσο θα στερούνταν νοήματος χωρίς την έμπρακτη εφαρμογή αυτής της αλλαγής, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο όταν η ψυχή βρίσκεται στο βιολογικό της υπόστρωμα, δηλαδή στο σώμα. Παρά το γεγονός ότι η ψυχή είναι αυτή που αλλάζει με την μετάνοια, η έμπρακτη εφαρμογή της επαφίεται αποκλειστικά στο σώμα. Η ψυχή έχει την προτεραιότητα, αλλά το σώμα έχει την αποτελεσματικότητα. Στον άνθρωπο ο τρόπος που μπορεί να εκφραστεί η ψυχή του είναι μέσω της υλικής του υπόστασης,για αυτό και  η υπόσταση είναι η έκφραση της ψυχής. Για τον Μετανθρωπισμό όμως αυτόθα μπορούσε και να είναι και το ζητούμενο[10], η ζωή δηλαδή χωρίς σώμα, αφού θα γλίτωνε την ανθρωπότητα από ένα σωρό έξοδα, τα οποία αυτή τη στιγμή είναι απαραίτητα προκειμένου να διατηρηθεί η σωματική υγεία[11].

Η διδασκαλία της Εκκλησίας για την ανάσταση των νεκρών κατά τους έσχατους χρόνους, είναι άλλη μία έκφραση  της πίστης της στην ενότητα ψυχής-σώματος. Σε αντίθεση με την λαϊκή αντίληψη ότι η αθανασία αφορά μόνο την ψυχή, οι Πατέρες της Εκκλησίας, μένοντας συνεπείς στην διδασκαλία περί ψυχοσωματικής ενότητας του ανθρώπου, δίδασκαν την ανάσταση και των σωμάτων, αφού η σωτηρία είναι η ανύψωση και του σώματος σε μία μορφή αφθαρσίας και αιωνιότητας[12].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1] Π. Χρήστου, «Μανιχαϊσμός», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Α.Π. Λυγγούρης, επιμ. Έκδ. Τομ. 8 (Αθήναι: Έκδ. Α. Μαρτίνου, 1964) στ.575

[2]Όπ., στ. 576.

[3]M. More «AlettertoMotherNature», στονδιαδικτυακότόπο: https://strategicphilosophy.blogspot.com/2009/05/its-about-ten-years-since-i-wrote.html, (ημερομηνίαανάκτησης: 1/5/2021).

[4]N. Bostrom&E. Yudkowski, «TheEthicsofArtificialIntelligence»,στον διαδικτυακό τόπο: https://www.nickbostrom.com(ημερομηνία ανάκτησης: 28/4/2021).

[5]N. Bostrom, « A History of Transhumanist Thougth»,26.

[6] Γρηγορίου Νύσσης, Περί του μη είναι τρείς Θεούς,PG45,120B

[7] Γ. Φλορόφσκυ,Οι Ανατολικοί Πατέρες του τέταρτου αιώνα,309.

[8] Ι. Λιλή, «Κοσμολογία και ανθρωπολογία στη διδασκαλία του Ιωάννη Δαμασκηνού»,193.

[9]Όπ.,193.

[10]C. Shulman &Ν. Bostrom, «Sharing the World with Digital Minds», στονδιαδικτυακότόπο : https://www.nickbostrom.com/ (ημερομηνίαανάκτησης: 29/4/2021).

[11]R. Kurzweil, «The Law of accelerating Returns».στονδιαδικτυακότόπο: https://www.kurzweilai.net/the-law-of-accelerating-returns (ημερομηνίαανάκτησης: 9-1-2021).

[12]Π.Χρήστου, «Η έννοια της σωτηρίας κατά τους Καππαδόκας»,350